Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα "Το Γκαμπί της Βασίλισσας" του Γουόλτερ Τέβις

Συγγραφέας: Γουόλτερ Τέβις

Έτος έκδοσης: 2021
Σελ.: 376
Εκδόσεις: Ψυχογιός

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

«Το Γκαμπί της Βασίλισσας» είναι ένα μυθιστόρημα γραμμένο με αγάπη για το σκάκι, και όχι ένα βιβλίο για το σκάκι. Είναι ένα μυθιστόρημα που περιγράφει σκακιστικές παρτίδες, και όχι ένα βιβλίο με παρτίδες.

Δεν είναι το αρχαιότερο παιχνίδι στην ανθρωπότητα. Στα 1.500 χρόνια της παρουσίας του, ωστόσο, το σκάκι, με τις πολλές προεκτάσεις του, έχει χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο στρατηγικής ,ως παιχνίδι και μέτρο ευφυΐας αλλά και ως δίοδος επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Πίσω από τη δημιουργία του κρύβονται πολιτικά μοτίβα και κίνητρα, ενίοτε θεωρείται και ως υποκατάστατο του πολέμου, ενώ πολλοί ισχυρίζονται ότι αποτελεί έναν ειρηνικό τρόπο να αντιμετωπίσει κανείς τον αντίπαλό του.

Το σκάκι, το δυσκολότερο παιχνίδι στον κόσμο, είναι αυτό το ασπρόμαυρο συμμετρικό κάναβο με τα 64 τετράγωνά του. Η σκακιέρα με τα τριάντα δύο κομμάτια της (άσπρα και μαύρα) που το καθένα τους ασκεί τη δική του σιωπηρή δύναμη. Ίππος, αξιωματικός, πύργος, πιόνι, βασιλιάς και βασίλισσα.

Οι πρωταθλητές στο σκάκι έγιναν γνωστοί στο κοινό όχι μόνο για τις νίκες τους, αλλά κυρίως για τον εκκεντρικό χαρακτήρα τους και τις ιδιόμορφες κοινωνικές σχέσεις τους ,τα παιδικά τους χρόνια και τον δρόμο προς την καταξίωση. Γνωστοί σκακιστές είναι ο Μπόμπι Φίσερ, ο Μπόρις Σπάσκι, ο Γκάρι Κασπάροφ, ο Ανατόλι Κάρποβ, ο Μιχαήλ Ταλ, ο Τιγκράν Πετροσιάν, ο Βασίλι Μποργκόφ, ο Ντιμίτρι Λουτσένκο, ο Βίκτορ Λάεφ, ο Καπαμπλάνκα, ο Λεοντίν Σάπκιν, ο Αλιέχιν, η Νόνα Γκαπριντασβίλι, η Βέρα Μέντσικ, ο Πολ Μόρφι, ο Μπέντζαμιν Ουότς, ο Μάγκνους Κάρλσεν, ο Χρίστος Μπανίκας, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ο Νικόλαος Θεοδώρου κ.α.

Στην αρχή μιας παρτίδας σκάκι, δεν υπάρχουν παραλλαγές. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να στήσεις τη σκακιέρα. Υπάρχουν 9.000.000 παραλλαγές μετά τις πρώτες έξι κινήσεις. Κι ύστερα από οκτώ κινήσεις υπάρχουν 288.000.000.000 διαφορετικές τοποθετήσεις… Και αυτές οι δυνατότητες ολοένα και πληθαίνουν. Υπάρχουν περισσότεροι πιθανοί τρόποι να παίξεις μια παρτίδα σκάκι απ΄ όσα είναι τα άτομα στο ορατό σύμπαν. Οπότε το πράγμα γίνεται στ΄ αλήθεια χαοτικό. Και δεν υπάρχει σωστός τρόπος να παίξεις, υπάρχουν πολλοί τρόποι. Στο σκάκι, όπως και στη ζωή, η πιθανότητα είναι η βάση των πάντων: κάθε ελπίδας, κάθε ονείρου, κάθε τύψης, κάθε στιγμής της ζωής…

Το μυθιστόρημα «Το Γκαμπί της Βασίλισσας» –ο τίτλος από δημοφιλές σκακιστικό άνοιγμα– τού πρόωρα χαμένου (1928 – 1985) Αμερικανού πεζογράφου Γουόλτερ Τέβις δεν είναι ψυχροπολεμικό. Έχει χιούμορ, εφηβεία, φεμινισμό, αντιρατσισμό, αγάπη για το σκάκι. Σημαντικό: κατανοητό και από μη σκακιστές. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι η κύρια θεματική δεν είναι ο φεμινισμός, αλλά ο αγώνας που κάνει ένας άνθρωπος προκειμένου να βρει τον χώρο που του ταιριάζει στην κοινωνία και στη ζωή.

Το βιβλίο αυτό μετέφερε σε πολυβραβευμένη μίνι σειρά ο Σκοτ Φρανκ για λογαριασμό του Netflix το 2020 (πρωταγωνίστρια η καταπληκτική Άνια Τέιλορ Τζόι).

Η Ελίζαμπεθ (Μπεθ) Χάρμον (από το Κεντάκι, ΗΠΑ) μεγαλώνει στο ορφανοτροφείο Μεθούεν, το περιβάλλον του οποίου είναι αφιλόξενο και στα παιδιά χορηγούνται ηρεμιστικά. Εκεί μέσα η Μπεθ ανακαλύπτει, στα οκτώ της χρόνια, το σκακιστικό της ταλέντο, όταν αρχίζει να μαθαίνει σκάκι από τον επιστάτη του Ιδρύματος κύριο Σάιμπελ.

Η πορεία της ενηλικίωσής της συμβαδίζει με την ανάρρησή της στα υψηλότερα επίπεδα ενός αθλήματος που στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 παραμένει σχεδόν αποκλειστικά ανδροκρατούμενο και οριζόμενο από τις συμβάσεις του Ψυχρού Πολέμου.

Η Μπεθ πρόκειται να γίνει για ένα παιδί-θαύμα. Μια παίκτρια διάνοια. Ένα χαρισματικό παιδί. Ένα φαινόμενο στο σκάκι. Αφήνει εμβρόντητους τους ειδήμονες. Παίζει παρτίδες στο μυαλό της. Παρά το νεαρό της ηλικίας της , κατέχει όλα τα λεπτά σημεία της στρατηγικής. Επιδεικνύει σιγουριά παικτών διπλάσιας ηλικίας.

Μελετάει σκάκι οκτώ ώρες τη μέρα, αλλά πίνει πολλά ποτά και ηρεμιστικά χάπια.

Στα ταξίδια της στα διάφορα τουρνουά σκακιού επειδή είναι μικρή, μόνο εννέα ετών, την συνοδεύει η κυρία Ουίτλεϊ, που την είχε υιοθετήσει από το Ίδρυμα-ορφανοτροφείο Μεθούεν.

Στον ανδροκρατούμενο κόσμο των κορυφαίων τουρνουά της χώρας τριγυρίζει ένα δεκατετράχρονο κορίτσι με λαμπερό ,έντονο βλέμμα , από την ογδόη τάξη του Φέρφιλντ Τζούνιορ Χάι στο Λέξινγκτον του Κεντάκι. Είναι συνεσταλμένη και καλοαναθρεμμένη. Και διψάει για αίμα …

Ένας θηλυκός Μότσαρτ ξαφνιάζει τον Αμερικανικό σκακιστικό κόσμο.

Πολλές φορές η Μπεθ είναι εξαντλημένη από το απελπιστικό βάθος του σκακιού, από την απεραντοσύνη του. Ένα κομψό και θανάσιμο παιχνίδι. Πάνω στη σκακιέρα υπήρχε παντού κίνδυνος. Δεν μπορούσες να χαλαρώσεις ούτε στιγμή.

Η Μπεθ δεν είχε προσωπική ζωή. Το σκάκι σίγουρα δεν είναι το παν στη ζωή.

Σταδιακά, η Μπεθ, καταφέρνει να βρει την ταυτότητά της, να επανεφεύρει τον εαυτό της μέσα από το σκάκι και να συνδεθεί με τους ανθρώπους, βρίσκοντας δίοδο επικοινωνίας σε μια κοινότητα όπου επιτέλους νιώθει κατανόηση και αποδοχή και όπου η ποικιλομορφία των μελών δεν έχει όρια ηλικιακά, πολιτικά, φυλετικά, σεξουαλικά ή κοινωνικά.

Στα δεκαοκτώ χρόνια της η Μπεθ γίνεται πρωταθλήτριας των Ηνωμένων Πολιτειών στο σκάκι…

Θα δούμε στο βιβλίο να παίζουν οι παίχτες: το Γκαμπί του Βασιλιά, το Γκαμπί της Βασίλισσας, τη Σικελική Άμυνα, τη Βαριάντα Λέβενφις της Σικελικής, την Ολλανδική Άμυνα, την Άμυνα Γκρίνφελντ, την Άμυνα Φιλιντόρ, το Ρούι Λόπεθ- Ισπανική Παρτίδα, το φινάλε, τη Γαλλική Άμυνα, τη Βαριάντα του Δράκου κ.α..

Το βιβλίο αυτό δεν είναι ένα απλό μυθιστόρημα ενηλικίωσης, ούτε και σπουδή στο σκάκι. Ψυχογράφημα προσεκτικά αρθρωμένο, χαρακτηρίζεται από μια ατμόσφαιρα διάχυτης κλιμακούμενης έντασης και από την υπαινικτική του αναφορά στις συμβολικές γλώσσες επικοινωνίας που ξεπερνούν τα τεχνητά σύνορα μεταξύ φύλων, κοινωνιών και εθνών.

Έχει μια θέση δίπλα στα κλασσικά αριστουργήματα για το σκάκι: την Άμυνα του Λούζιν του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και τη Σκακιστική Νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ.

Καθηλωτικό ανάγνωσμα . Σκέτη απόλαυση.

Ο ΓΟΥΟΛΤΕΡ ΤΕΒΙΣ (1928-1984) ήταν Αμερικανός πεζογράφος που έγινε γνωστός για τα έργα του The Hustler (1959) και The color of money (1984), τα οποία μεταφέρθηκαν με μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή, και στα δύο, τον Πολ Νιούμαν. Μεταξύ άλλων έγραψε τα έργα The man who fell to Earth (1963) και Mockingbird (1980), που θεωρούνται αριστουργήματα στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας.