Βιβλιοκριτική για το βιβλίο "Το άσμα της Αννέτ" της Άννε Βέμπερ

Συγγραφέας: Άννε Βέμπερ
Έτος έκδοσης: 2022
Σελ.: 192
Εκδόσεις: Εστία

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

«Τη μία εκείνη φευγαλέα στιγμή που στρέφεται κανείς για να αντικρίσει τη ζωή του, ο Σίσυφος, προτού επιστρέψει στον βράχο του ξανά, κοιτάζει τη διαδοχή των πράξεων που έχουν διακοπεί και βρίσκονται μονάχα στο βλέμμα του μυαλού του, και που θα τις σφραγίσει ο θάνατός του όταν έρθει. Ο αγώνας, το ολοήμερο βάσανο και ο κόπος ώσπου να φτάσει εκεί ψηλά, του είναι αρκετά, για να γεμίσει την ανθρώπινη ψυχή του. Γι΄ αυτό και πρέπει να κρατήσουμε τον Σίσυφο στο νου μας ως κάποιον που είχε ευτυχήσει στη ζωή του» Σίσυφος του Αλμπερτ Καμύ

Το κείμενο «Το άσμα της Αννέτ» αυτό μπορεί να διαβάζεται ως πεζό όμως ο ρυθμός που ρέει κάτω από την πεζή του επιφάνεια δίνει ιδιαίτερο βάρος στη μουσική της Αννέτ. Η λέξη «άσμα» σημαίνει «τραγούδι», μόνο που αποδίδει όχι το μουσικό είδος αλλά το έμμετρο αφήγημα.

«Το άσμα της Αννέτ» της Άννε Βέμπερ είναι η αφήγηση της απίστευτης ζωής της Γαλλίδας Αννέτ Μπομανουάρ (1923-2022). Η Μπομανουάρ πέθανε στις 4 Μαρτίου 2022, δύο χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου στη Γερμανία.

Η Αννέτ γεννήθηκε σε μια πάμφτωχη οικογένεια στη Βρετάνη. Από μικρή ήταν ειρηνίστρια και στο βιβλίο «Η ανθρώπινη μοίρα» του Μαλρώ την είχε συνεπάρει η αίσθηση, πώς να δίνεις τη ζωή σου για μια υπόθεση, ένα σκοπό, ένα ιδανικό. Όταν στις 22 Ιουνίου 1940 θα μπουν οι Γερμανοί στη Γαλλία, η Αννέτ είναι δεκαεπτά χρονών και αμέσως αποφασίζει να μπει στην Αντίσταση. Το να αντιστέκεσαι δεν είναι όπως νομίζουμε, μια απόφαση που παίρνεις μία κι έξω. Πρώτα στον ίδιο σου τον εαυτό χρειάζεται ν΄ αντισταθείς, στον φόβο σου. Αν ας πούμε την υποψιαστεί κανείς και τη συλλάβουν με έγγραφα παράνομα ή με ντοκουμέντα; Εκεί η Αννέτ μαθαίνει πως ο φόβος είναι κάτι που μπορείς να ξεπεράσεις. Παράλληλα αρχίζει σπουδές στη Ρεν, μα μισή καρδιά, ιατρική, με όλη της την καρδιά ονειρεύεται άλλα, θυσίες και ηρωισμούς. Μα δυστυχώς της λείπουν οι ευκαιρίες. Πότε θα της εμπιστευτούν σημαντική υπόθεση; Πότε θα φτάσει η επανάσταση κι εδώ; Ο εχθρός δευτερευόντως είναι Γερμανός ναζιστής, είναι βασικά εθνικιστής, ιμπεριαλιστής, καπιταλιστής.

Είναι απάνθρωπο ν΄ αφήνεις κάποιον να τριγυρνά σπασμωδικά και άσκοπα, όταν το έχει πάρει απόφαση να παίξει τη ζωή του κορόνα-γράμματα για ένα μέλλον μακρινό, όχι, ούτε καν για ένα μέλλον, αλλά για ένα ιδανικό δηλαδή για κάτι που ποτέ δεν θα πετύχει.

Επειδή η Αννέτ λαχταρά πιο σοβαρή δράση θα μπει στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας.

Αν στα δεκαέξι σου δεν έχεις πεποιθήσεις τότε υπάρχουν πιθανότητες να μην τις αποκτήσεις και ποτέ. Νεκρούς, τρομοκρατία και ό,τι άλλο προκαλεί μια επανάσταση, απλώς τα αγνοείς, απλώς ελπίζεις και αρχίζεις την τρεχάλα προς ένα τόπο που δεν υπάρχει και δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει, στον τόπο όπου ειρήνη, ελευθερία ,αδελφοσύνη δεν έχουν εξουσία παρά… τη διοίκηση; Παρίσι μάλλον δεν είναι το όνομα ενός τέτοιου τόπου, μα ακριβώς αυτή είναι η πόλη όπου θα καταλήξει τώρα αυτή που τρέχει και σε λίγο θα αναλάβει δράση.

Μήπως έχει φτάσει η ώρα να γίνει αυτό που είναι γραφτό, όπως λένε; Αν ναι, τότε ξέρουμε ποιες είναι οι μοίρες που το γράψανε, λέγονται Ζαν (ο πατέρας της), Μεμέρ (η αδελφή της) και Πετίτ Μαρτ (η μητέρα της), λέγονται Αργκενόν και ψαροκάλυβο και το πηγαινέλα της παλίρροιας στη Βρετάνη. Το Παρίσι είναι μεγάλο! Το Παρίσι είναι μικρό. Οι αντιστασιακοί είναι ένα μικρό μπουλούκι, πρέπει εσύ να θέλεις να τους ψάξεις και να μπορέσεις να τους βρεις. Η Αννέτ, μαθημένη να ψαρεύει καταφέρνει να βρει ένα κύκλο νεαρών, ένα πυρήνα αντίστασης. Όποιος ψαρεύει, βρίσκει!

Λέγεται Ρολάν. Ή μάλλον, κανείς πια δεν ονομάζεται όπως τον έλεγαν παλιά, ο Ραινέρ Γιουρεστάλ. Εβραίος Γερμανικής καταγωγής, μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας, μια ζωή στην παρανομία. Είναι ερωτευμένοι. Αγαπιούνται. Επιτρέπεται κάτι τέτοιο; Οι κομμουνιστές δεν έχουν προβλέψει τον έρωτα ή μάλλον τον πρόβλεψαν και αμέσως τον απαγόρευσαν ρητά. Υπήρχε λόγος: Κάθε προσωπική σχέση κρύβει κι ένα ρίσκο. Οι δυο ερωτευμένοι είναι σαφώς ενάντια στους κομματικούς κανόνες. Όταν αντιστέκεσαι, κάνεις αντίσταση σε κάτι. Η Αννέτ και ο Ρολάν κάνουν αντίσταση στην τυρρανία των Γερμανών και στην ιδεολογία τους που είναι φτωχή σε ιδέες μα πλούσια σε μίσος και οργή.

Ο Ρολάν και η Αννέτ θα κρύψουν και θα σώσουν δύο εβραιόπουλα, τον Ντάνιελ και τη Σιμόν. Τα παιδιά θα ζήσουν, πρέπει να ζήσουν.

Τους στέλνουν στη Λυόν. Θα μπούνε στον παράνομο κύκλο του Ντε Γκωλ. Όμως ο ένας πρέπει να μείνει στη Λυόν και ο άλλος στο Κλερμόν Φεράν. Πρέπει να χωριστούν. Πώς θα μπορέσουν; Θα μπορέσουν. Μα υπάρχει κάτι που αγαπούν πιο πολύ απ΄ την αγάπη τους; Δυστυχώς ο Ρολάν και η Αννέτ αγκαλιάζονται για τελευταία φορά. Καλοκαίρι του ΄44 ο Ρολάν συλλαμβάνεται και δολοφονείται από τα γαλλικά τάγματα ασφαλείας.

Η μάχη της Αννέτ γίνεται για ένα μέλλον που πρέπει να είναι λαμπρό και δίκαιο, ένα μέλλον όχι μονάχα χωρίς ναζί, μα και χωρίς κεφάλαιο και πεθαμένη εργασία. Το όνομά της είναι Κανείς, όμως έχει ένα στόχο, κι αυτός ο στόχος είναι ένας τόπος που δεν υπάρχει, και αν υπάρχει, τότε μονάχα ως προορισμός: μια ουτοπία, ένα ιδανικό.

Με τον καιρό, η Αννέτ διέσχισε ολόκληρη τη χώρα και τώρα έχει φτάσει στην άλλη άκρη της, στην Μασσαλία. Γεννημένη στη ακτή του Ατλαντικού, του Στενού της Μάγχης, αντικρίζει για πρώτη φορά τη Μεσόγειο.

Ο πόλεμος τελείωσε. Όμως η ειρήνη είναι κάτι άλλο, τώρα ξεσπά ένας πόλεμος ανάμεσα στους Γάλλους. Ποιος συνεργάστηκε όλα αυτά τα χρόνια ή ίσως και να πλούτισε; Και ποιος ρίσκαρε τη ζωή του; Πρέπει να εκκαθαριστούν οι δωσίλογοι. Η Αννέτ είναι είκοσι ετών και εκλέγεται στην Επιτροπή Εκκαθαρίσεων στην περιοχή του Μπους-ντυ-Ρον. Έχει αποστολή να ξεχωρίσει δωσίλογους από μη δωσίλογους.

Ο Ρολάν είναι νεκρός. Η Αννέτ ψάχνει μάταια για τους δικούς της.

Η Αννέτ ξεκινά πάλι τις σπουδές και γίνεται γιατρός και σύζυγος του κομμουνιστή γιατρού Ζο-Ζοζέφ Ροζέ. Ζούνε στη Μασσαλία. Είναι έγκυος. Ο Ζο είναι φίλος, είναι σύντροφος και συναγωνιστής, εραστής και ήρωας. Τι άλλο να ζητήσεις; Έναν αληθινό σύζυγο. Να ΄τος λοιπόν! Μαζί όμως θα χάσουν τις τελευταίες αυταπάτες, αυταπάτες που έχουν να κάνουν με την ανθρωπότητα. Θα φύγουν μαζί από το κόμμα. Η ζωή της είναι τώρα όμορφη, πολύ καλή.

Η Αννέτ έχει μόλις περάσει τα τριάντα .Βρισκόμαστε στα 1954. Τα γεγονότα που θα έρθουν και θα μείνουν στην ιστορία ως τα «αλγερινά γεγονότα» εισβάλλουν άγαρμπα κι απρόσκλητα στην επαγγελματική και οικογενειακή ευτυχία της Αννέτ.

Η ατμόσφαιρα είναι πνιγμένη στα αρώματα από τις συκιές, τα γεράνια και τους πορτοκαλανθούς, και σκεπάζουν τη μυρωδιά της επερχόμενης εξέγερσης. Και είναι δυνατόν να ξέρεις πόσον χρόνο εξαθλίωση, ταπείνωση, καταπίεση χρειάζονται οι άνθρωποι, μέχρι να μην αντέχουν άλλο; Στην άλλη μεριά της Μεσογείου ,η Αννέτ αισθάνεται ντροπή που ανήκει στους λευκούς, που τη μισούν -όχι την ίδια την Αννέτ, μα τη Γαλλίδα, ενσάρκωση της αδικίας που υποφέρουν κάθε μέρα. Δεν το αντέχει.

Εγκατέλειψε τη μεγαλοαστική ζωή της για να γίνει μέλος της αλγερινής αντίστασης το 1954. Από τότε ξεκινά να μπαίνει στην Αντίσταση, όπως παλιά, αργά και αδιόρατα, μονάχα που τώρα δεν έχει απέναντί της ξένους που επιτίθενται, αλλά την ίδια της τη χώρα, την κυβέρνησή της, και κατά κάποιον τρόπο, αυτήν την ίδια. Η Αννέτ μπαίνει ξανά σε κάποιο άλλο είδος αντίστασης κόντρα στην εξουσία του κράτους, μόνο που τώρα το κράτος δεν είναι κατεχόμενο αλλά κατακτητής, κατακτητής από το 1830 στην Αλγερία. Το κομμουνιστικό κόμμα της Αλγερίας, βγαίνει εκτός νόμου και συμμαχεί με το Κίνημα Ανεξαρτησίας της Αλγερίας ή αλλιώς FLN. Ο τρόπος που οι Γάλλοι κυβερνούν την Αλγερία είναι γι΄ αυτήν κάτι φρικτό. Αρχίζουν από τους Γάλλους τα βασανιστήρια. Γι΄ αυτό κινδύνεψε να χάσει τη ζωή της, για χάρη αυτής της χώρας που λίγα χρόνια αργότερα εφαρμόζει τις μεθόδους των SS; Το Κράτος της ακολουθεί μεθόδους της Γκεστάπο. Πίκρα και οργή. Η Αννέτ δεν του οφείλει υπακοή. Υπακούει τον κανόνα της ανυπακοής. Έτσι περίπου σκέφτεται και ο άντρας της ο Ζο. Θα μπουν στην Αντίσταση, στο FLN.

Η αρχή θα γίνει με ένα μόνο βήμα, με κάτι ασήμαντο, πηγαίνεις ένα φάκελο από εδώ εκεί, όπως και τότε, μόνο που τώρα μέσα κρύβονται λεφτά. Έτσι βοηθούν τις οικογένειες Αλγερινών που έχουν συλληφθεί .Κι ακολουθεί το επόμενο βήμα. Την οδηγεί σε μια μικρή ομάδα Γάλλων που πέρασαν στην ιστορία με τον τίτλο «οι αχθοφόροι για τις βαλίτσες». Στις βαλίτσες κρύβονταν χαρτονομίσματα, χρήματα από τον Φόρο Επανάστασης που επέβαλλε το FLN.

Στο τέλος χάνει τόσα πράγματα που αγαπούσε. Δεν μπορείς να τα έχεις όλα, λένε κατόπιν εορτής. Όμως μπορείς και να μην έχεις τίποτε. Όνειρα, όραμα, ιδανικό, χώρα ποθητή και ανύπαρκτη, χώρα του μέλλοντος, υπάρχεις ακόμα;

Μα γιατί πας και μπλέκεις με όλα αυτά Αννέτ, γιατί ρισκάρεις τη ζωή σου για αυτούς τους ανθρώπους, θα απαντήσεις, αλλά για όλους, για την ανθρωπότητα, για την ανισότητα και τη δικαιοσύνη, για έναν σκοπό. Μα Αννέτ! Ο σκοπός δεν είναι παρά ένα μεγάλο, ωραίο κατασκεύασμα, μία χίμαιρα, και όχι αγιοποίηση των μέσων. Τι γυρεύεις εσύ εκεί, αυτό είναι πόλεμος, επανάσταση, ένα τέρας, μια μηχανή θεόρατη που δεν μπορεί να σταματήσει. Το τέλος του ταξιδιού της είναι μακριά. Στην Αντίσταση βοήθησε δυο εβραίους, τώρα βοηθάει τους μουσουλμάνους. Κατά τη γνώμη της συνεχίζουν από εκεί που είχαν σταματήσει…

Γίνεται το δεξί χέρι του Ζωρζ (ή Μωχάμεντ) ή αγγελιοφόρος, τον ρόλο τον γνωρίζει από την Αντίσταση. Η Αννέτ αναλαμβάνει να βρίσκει καταλύματα. Αλλά κάτι δεν της πάει σ΄ όλα αυτά.

Η Αννέτ ξέρει καλά: Ό,τι κάνει είναι σωστό, μπορεί να μην έχει το δίκαιο με το μέρος της, έχει όμως το δίκιο, σε αυτό δεν χωρά αμφιβολία. Όσο καλός και αν είναι ο σκοπός για τον οποίο παλεύεις, κάποια στιγμή θα γίνει μια τυφλή σφαγή ενός αθώου πλήθους …

Να είναι η αγάπη που σε κάνει επαναστάτη ή μήπως είναι το μίσος; Να είναι οι ιδέες ή ίσως κάτι ζωντανό, κάτι που σε συγκλονίζει μέχρι τα τρίσβαθα της ψυχής, τη στιγμή που βρίσκεσαι μπροστά στη δυστυχία, μπροστά σε κάποιον που λιμοκτονεί, που υποφέρει, σε κάποιον που διαμελίστηκε;

Γεννιέται το ερώτημα που η Αννέτ ποτέ δεν έχει θέση φωναχτά: Αξίζουν όλα αυτά τον κόπο; Κάνω το σωστό; Όχι; Ναι; Να ήταν μήπως δυνατόν να κερδηθεί αυτός ο αγώνας χωρίς τη βία;

Η Αννέτ τα ξέρει όλα αυτά, όμως το θέμα της είναι άλλο, είναι ζήτημα αρχής που την κάνει να έχει δίκιο, πως ένας λαός δεν έχει το δικαίωμα να υποτάσσει έναν άλλο. Ο αγώνας της δεν είναι για μια χώρα, αλλά για ιδανικά, ισότητα, αυτοδιάθεση. Μα είναι δυνατόν; Μπορείς να πολεμάς ή να πεθαίνεις για ιδανικά;

Η Αννέτ είναι γεννημένη να βοηθά και να σώζει κόσμο, ανέκαθεν αυτή έδινε χέρι σε όλους τους απόκληρους, τους ατιμασμένους. Η επιθυμία της ήταν να προσφέρει σε όλους μια ελεύθερη και δίκαιη ζωή. Τη φράση του Ωγκύστ Μπλανκί «Ούτε Θεός ούτε αφέντης», η Αννέτ την έχει σύνθημα…

Αρχές Νοεμβρίου του ΄59, ο Ζωρζ και η Αννέτ συλλαμβάνονται και καταδικάστηκαν σε δέκα χρόνια φυλακή. Έχει το φωτοστέφανο της ηρωΐδας, αφού βοήθησε το FLN και πήρε δέκα χρόνια φυλακή γι΄ αυτό. Η Αννέτ δραπέτευσε στην Τυνησία και αργότερα στην ελεύθερη Αλγερία. Έγινε μέλος της Κυβέρνησης του Μπεν Μπελά, πέφτοντας σε δυσμένεια από τη στρατιωτική δικτατορία, του Χουαρί Μπουμεντιέν, που την καταζητούσε …

Καημένη Αλγερία! Καημένη Αννέτ. Κανείς τους δεν γνωρίζει τι τους περιμένει. Μα τώρα πια, τέλος. Αντίο Αλγερία! Αντίο, ωραίες ελπίδες για την αυτοδιάθεση και την αναδιανομή!!!

Η Αννέτ Μπομανουάρ αγαπήθηκε από μαθήτριες και μαθητές ως ζωντανό παράδειγμα σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ηρωίδα όχι από αίσθηση μεγαλείου, αλλά χρέους, αλληλεγγύης και ανθρωπιάς.

Το καλύτερο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2022.

Πρόκειται για Αριστούργημα.

Η φιλόλογος, μεταφράστρια και συγγραφέας Άννε Βέμπερ γεννήθηκε το 1964 στο Όφενμπαχ της Γερμανίας .Το 1983 πήγε για σπουδές στο Παρίσι, το οποίο έγινε η δεύτερη πατρίδα της. Τιμήθηκε, μεταξύ άλλων, το 2020 με το Γερμανικό Βραβείο Λογοτεχνίας για «Το άσμα της Αννέτ» και το 2022 με το Βραβείο Μετάφρασης της Διεθνούς έκθεσης Βιβλίου της Λειψίας.