Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα "Η αγάπη μπορεί" της Στέλλας Πετρίδου

Συγγραφέας: Στέλλα Πετρίδου

Έτος έκδοσης: 2019

Σελ.: 408

Γράφει η Χριστίνα Μανωλέα

Η αγάπη μπορεί. Το πρώτο μυθιστόρημα της Στέλλας Πετρίδου, εκ των νέων μελών της ΠΕΛ. Είμαστε πολύ χαρούμενοι όλοι για το ότι η Στέλλα Πετρίδου, που είναι γνωστή ως ποιήτρια, δοκίμασε τις δυνάμεις τις στην πεζογραφία - και μάλιστα, διαλέγοντας το είδος του μυθιστορήματος.

Το μυθιστόρημα είναι δημιούργημα της Αρχαίας Ελλάδας και μάλιστα ελληνιστικής εποχής. Στην ουσία, είναι το μόνο είδος που δημιουργήθηκε αυτή την εποχή. Είμαστε τυχεροί, διότι στη γλώσσα μας έχουν γραφτεί, αλλά και διασωθεί ελληνιστικά, βυζαντινά και νεοελληνικά μυθιστορήματα, τα τελευταία βασισμένα σε δυτικά πρότυπα, καθώς και η Δύση είχε καλλιεργήσει και αγαπήσει το είδος. Στη Δύση το μυθιστόρημα άκμασε φυσικά τον 19^ο αιώνα με τους μεγάλους Γάλλους δασκάλους (Ουγκό, Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Ζολά), αλλά και τον Ουόλτερ Σκοτ, που πρώτος καλλιέργησε και έθεσε τους κανόνες για το ιστορικό μυθιστόρημα. Στη συνέχεια το είδος έφτασε ίσως στο αποκορύφωμά του με τους Ρώσους μυθιστοριογράφους, πέρασε σε άλλο επίπεδο με τον Μαρσέλ Προυστ, πέρασε από τον λαβύρινθο του αντι-μυθιστορήματος και εν τέλει γνώρισε νέα άνθηση τη δεκαετία του 90 και εξής (κυρίως με ιστορικά μυθιστορήματα). Όσες φάσεις και αν μεσολάβησαν από τον 19^ο αι και μετά ποτέ δεν σταμάτησαν να γράφονται μυθιστορήματα

Κάθε εποχή είχε τα χαρακτηριστικά της. Την εποχή μας, μετά από τόσους αιώνες ύπαρξης του είδους, ο μυθιστηριογράφος έχει μια πληθώρα επιλογών και επιρροών. Διαλέγει με βάση την ιδιοσυγκρασία του. Το μυθιστόρημα, το οποίο έχουμε στα χέρια μας, είναι η αφήγηση μιας ιστορίας αγάπης. Ως θέμα είναι αρχαιότατο – αρχαιοελληνικό. Είναι και διαχρονικό, αφού η αγάπη διατρέχει όλες τις μορφές τέχνης από αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα. Θα αναρωτιόταν κανείς, γιατί λοιπόν δεν σταματάμε να γράφουμε για την αγάπη;

Η απάντηση είναι αυτονόητη. Δεν σταματάμε να γράφουμε για την αγάπη επειδή αυτή ορίζει τις ζωές των ανθρώπων. Έτσι όρισε και τη ζωή της ηρωίδας του μυθιστορήματος. Αντικείμενο του μυθιστορήματος είναι η ζωή μιας κοπέλας που λέγεται Ζωή. Η ζωή της ζωής. Πρόκειται για μια επιτυχημένη επιλογή ονόματος. Η Ζωή είναι η πρωταγωνίστρια και αφηγήτρια του βιβλίου. Είναι ένα κορίτσι που ζει στην επαρχία (στο νησί της Λέσβου) τις δεκαετίες 50 και 60. Με τρόπο απλό και καθημερινό, σχεδόν σαν κουβεντολόι, ξετυλίγεται η ζωή της Ζωής μπρος στα μάτια μας. Η τυχαία συνάντηση της ηλικιωμένης στην αρχή του έργου της πρωταγωνίστριας με ένα νέο κορίτσι που έχει προσπαθήσει να βάλει τέλος στη ζωή του είναι η αφορμή για να μας πει η Ζωή τι έχει περάσει.

Η απλότητα της αφήγησης είναι κάτι΄, στο οποίο θέλω να σταθώ. Είναι χαρακτηριστικό πολλών μυθιστοριογράφων από τον Ανατολ Φρανς και τον Εμίλ Ζολα ως την Έλλη Αλεξίου (ας θυμηθούμε πόσο απλό και καθημερινό είναι το Πρώτο Χριστιανικό Παρθεναγωγείο της – το αυτοβιογραφικό αυτό έργο της). Το βιβλίο της Στέλλας Πετρίδου είναι γραμμένο απλά. Κυλάει σελίδα τη σελίδα, παρασέρνοντάς μας σε ένα παρελθόν ούτε πολύ μακρινό ούτε πολύ κοντινό. Τόσο ώστε να γευθούμε τα αδιέξοδα μιας άλλης εποχής και να παρακολουθήσουμε την ηρωίδα μας στη διαδρομή της μέσα στη ζωή.

Κατά την εξιστόρηση δίνεται έμφαση όχι στις περιγραφές αλλά στα ίδια τα γεγονότα, τα οποία περνάν από μπροστά μας με τρόπο σχεδόν κινηματογραφικό, σαν γρήγορα πλάνα. Ξετυλίγεται η ζωή ενός κοριτσιού που στερήθηκε πολλά, αλλά η αγάπη στο τέλος της χάρισε και πολλά, ως μια επιβράβευση όσων είχε υποφέρει.

Η πρωταγωνίστρια είναι δασκάλα, αλλά κάποιες στιγμές της ζωής της γράφει ημερολόγια, ποίηση, χαϊκού Και μια από τις όμορφες στιγμές του βιβλίου είναι η σειρά των χαϊκού αλλά και το τραγούδι, το οποίο είναι υπαρκτό, μελοποιημένο από τον Βαγγέλη Ρεπούση.

Δεν θέλω να πω μεγάλες λεπτομέρειες πλοκής, για να μη χαλάσω την αναγνωστική απόλαυση. Η ηρωίδα περνά από ταλαιπωρίες, πράγμα απαραίτητο για να στηθεί ένα μυθιστόρημα. Επίσης πολλές από αυτές ήταν η νόρμα, ήταν το αναμενόμενο τις δεκαετίες τις οποίες καλύπτει το ποίημα. Αυτό σε ένα πρώτο επίπεδο. Αξίζει όμως να αναρωτηθούμε – είναι πράγματι έτσι; Οι ταλαιπωρίες της Ζωής ανήκουν όντως σε άλλες δεκαετίες;

Με λύπη μου έχω να απαντήσω πως όχι. Και αν φαντάζει κλισέ το να μην αφήνουν μια νέα κοπέλα να παντρευτεί αυτόν που αγαπά, δεν είναι καθόλου κλισέ και καθόλου ξεπερασμένη η νοοτροπία του μορφωμένου πατέρα, που αισθάνεται κάποιος και από την παιδική ηλικία αποκόπτει το παιδί του από παρέες που δεν είναι της τάξεως του. Λυπάμαι αλλά αυτή η πραγματικότητα ισχύει και σήμερα σε μεγάλο βαθμό στη νεοελληνική κοινωνία Και αξίζουν συγχαρητήρια στην Πετρίδου, επειδή επέμεινε σε αυτό το στοιχείο. Είναι καθημερινό και σοβαρό.

Εξίσου σοβαρό είναι και το θέμα της οικογενειακής κακοποίησης (από πατέρα και σύζυγο στο μυθιστόρημα). Δυστυχώς είναι ένα φαινόμενο που ακόμη ταλανίζει παιδιά και γυναίκες όλων των μορφωτικών επιπέδων. Η ακραία μορφή της κακομεταχείρισης του αδύναμου έχει λάβει μεγάλη δημοσιότητα στις μέρες μας δημοσιογραφικά, όμως πάντοτε κατόπιν εορτής. Η υπόθεση Τοπαλούδη, που διαδραματίστηκε σε ένα άλλο νησί του Αιγαίου, έφερε στο προσκήνιο πολλά για τις σημερινές επαρχιακές κοινωνίες και όχι μόνον. Υπό αυτό το πρίσμα, στο μυθιστόρημα θίγεται σειρά καθόλου παρωχημένων θεμάτων, και μακάρι να διαβαστεί από πολλούς που θα μπορέσουν να κάνουν τις αναγωγές και τις συνδέσεις με το σήμερα.

Πέραν τούτου, όμως, το μυθιστόρημα αξίζει να διαβαστεί επειδή μάς αφήνει με ένα χαμόγελο στο τέλος. Δεν είναι θέμα happy end. Είναι γνωστό ότι η λύσις της πλοκής ενός έργου δεν έχει υποχρεωτικά ένα ευνοϊκό τέλος. Μπορεί να προκύψει και από σειρά βίαιων γεγονότων θανάτων κλπ. Εδώ τα βίαια γεγονότα και οι θάνατοι έχουν ενταχθεί στην πλοκή. Έτσι, το τέλος του βιβλίου είναι η ελπίδα. Η ελπίδα που πηγάζει από τη δύναμη της επιβίωσης, από τη δύναμη της ίδιας της ζωής που παρασέρνει και βρίσκεται πάντα στον πάτο του κουτιού της Πανδώρας. Και το σημαντικότερο – αυτή η ελπίδα είναι σε θέση να δώσει τη λύση και στο πρόβλημα ενός άλλου ανθρώπου. Η Ζωή δεν μιλά για άλλο λόγο, παρά μόνο για να βοηθήσει ένα νέο κορίτσι να πάρει στα χέρια τη ζωή και την ευτυχία του με γνώμονα την αγάπη. Αυτό είναι άλλο ένα από τα δυνατά στοιχεία του έργου. Διαβάζοντάς το θυμόμαστε την παντοδύναμη βαγκνερική αγάπη που νικά σε όλες τις δυσκολίες (όχι χωρίς τίμημα – αλλά νικά).

Καλό είναι στις εποχές που ζούμε να το θυμόμαστε αυτό. Ευχαριστούμε, λοιπόν, τη Στέλλα Πετρίδου που μας το θύμισε σε αυτό το πρωτόλειό της δημιούργημα. Ευχόμαστε ευ πλουν και μια νέα, ακόμη δυναμικότερη παρουσία από εδώ κι εμπρός.

Δρ. Χριστίνα – Παναγιώτα Μανωλέα

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό "Αιολικά Γράμματα", τεύχος 302