Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα "Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό" του Μαξ Μπλέχερ

Συγγραφέας: Μαξ Μπλέχερ

Έτος έκδοσης: 2020

Σελ.: 171
Εκδόσεις: LOGGIA

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

«Έφτασε το φθινόπωρο με τον κοκκινωπό του ήλιο και τα αχνισμένα πρωινά του. Στους μαχαλάδες, τα χαμόσπιτα, στριμωγμένα στο φως, μύριζαν φρεσκοασβεστωμένα. Οι μέρες έμοιαζαν ξεπλυμένες, με τον ουρανό τους μουντό σαν βρόμικο ρούχο.

Ριπές βροχής σφυροκοπούσαν αδιάκοπα το έρημο πάρκο. Βαριές υδάτινες κουρτίνες ανέμιζαν στις αλέες, όπως σε μια πελώρια, αδειανή αίθουσα. Τσαλαπατούσα στο βρεγμένο γρασίδι και το νερό έτρεχε σαν κρουνός στα μαλλιά και στα χέρια μου…»

Ένα βιβλίο πόνου.

Ο Μαξ Μπλέχερ έζησε μια ζωή φρικτή: ξεκινώντας τις σπουδές του στην Ιατρική στο Παρίσι, αρρώστησε από τη φοβερή νόσο του Ποτ (φυματίωση των οστών). Στα δεκαεννιά του πολιτογραφήθηκε αμετακλήτως άρρωστος, κάτοικος σανατορίων, και πέρασε το υπόλοιπο του βίου του σχεδόν αποκλειστικά σε οριζόντια στάση, με μακρές περιόδους θεραπείας σε ιαματικά κέντρα στη Γαλλία, την Ελβετία και τη Ρουμανία. Η γραφή απoτέλεσε για τον Μπλέχερ αντιστάθμισμα και, σε μεγάλο βαθμό, θρίαμβο επί της προσωπικής του τραγωδίας. Με τη δημοσίευση των «Περιστατικών στο εγγύς εξωπραγματικό» κέρδισε τον κριτικό έπαινο του «δύστροπου» Ιονέσκο, ενώ υπήρξε δεινός επιστολογράφος-συνομιλητής του Μπρετόν, του Ζιντ και του Χάιντεγκερ.

Ο Μαξ Μπλέχερ ανήκει σε αυτούς τους συγγραφείς που διανύουν την εποχή τους σαν ουράνια σώματα, μακρινά και φλεγόμενα. Με λανθάνουσα νοσταλγία και λανθάνουσα θεατρικότητα, η πρόζα του Μπλέχερ αποτυπώνει τα νεανικά χρόνια ενός εβραίου, συγγραφέα εν αγνοία του, που είναι κι ο ίδιος απομονωμένη μειονότητα ανάμεσα στους δικούς του, στο περιθώριο ενός παράξενου σύμπαντος που αδυνατεί να αποκωδικοποιήσει. Ένα διαρκές ταξίδι στη φασματική πραγματικότητα της Μολδαβίας των παιδικών του χρόνων, εμπνέει τα «Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό», ένα αινιγματικό και συγκινητικό κείμενο που ανακαλύφτηκε από τον Μωρίς Ναντώ στην δεκαετία του 1970.

Παιδικές αναμνήσεις ενός ψηλού κοκαλιάρικου χλωμού αγοριού, πρώτοι δεσμοί φιλίας, μικρά και ασήμαντα αντικείμενα, Πανοπτικόν με κέρινα ομοιώματα, το πανηγύρι του Αυγούστου, λυπημένοι αρλεκίνοι, παλιάτσοι, η τρελή της πόλης, ανολοκλήρωτοι έρωτες, αισθησιασμός, σεξουαλικές επιθυμίες, φαντασία, όνειρο, ονειροπόληση, μνήμες, μελαγχολία, μοναξιά, θλίψεις, εξάρσεις, γέλιο, κλαυσίγελος, ειρωνεία, πόνος, μυστήριο, σκοτεινό, παράδοξο, παράλογο, μαγικό, απόκρυφο, ανεπάρκεια, αχρηστία, ασημαντότητα του κόσμου και του ανθρώπου, ζωή και θάνατος είναι μερικά από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Μαξ Μπλέχερ στο βιβλίο «Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό».

Παντού υγρασία, παντού λάσπη: έτσι μόνον αποδεικνύεται η χοϊκή μας φύση και προοπτική. Ο έρωτας είναι παρών ως εντελώς ανέφικτος, φρενήρης αρχικά, στη συνέχεια ταπεινωμένος και στο τέλος δίχως την παραμικρή σαγήνη.

Ολόκληρο το έργο του Μπλέχερ κινείται μεταξύ του αποτρόπαιου ρεαλισμού, εξπρεσιονισμού και ονειρικού υπερρεαλισμού. Φυσιολογία και ψευδαισθησία συνυπάρχουν στον Μπλέχερ εκ των πραγμάτων σ΄ ένα κορμί καχεκτικό και ακάθαρτο που σήπεται και του οποίου το εσωτερικό σκουλήκι αδημονεί να επιστρέψει στο χώμα.

Η γραφή του είναι ακριβής και συναρπαστική και ο αναγνώστης αισθάνεται από την αρχή ότι έχει αφεθεί στα χέρια κάποιου που γνωρίζει την επίδραση που έχουν οι ρυθμοί και οι εικόνες του στη φαντασία του αναγνώστη του.

Ο κόσμος του αρρώστου είναι άλλος απ΄ τον κόσμο του υγιούς και ο κόσμος του ευτυχισμένου είναι διαφορετικός απ΄ αυτόν του δυστυχισμένου. Θα συνιστούσε βάναυση επιπολαιότητα και απρέπεια να έβλεπε κανείς στα Μπλεχερικά «βιβλία πόνου» απλώς και μόνο την απόγνωση και τον μηδενισμό ενός «σακάτη», ο οποίος διηγείται -όχι αποκλείοντας εκ μέρους του κάποια κρυφή ηδονή-τις δηλητηριασμένες του ματαιώσεις ή τη δυστυχισμένη εκδίκηση μιας ψυχής, που υπερθεματίζει ανόσια και ανούσια κατά της ζωής.

Όταν διαβάζεις το βιβλίο του είναι δύσκολο να πιστέψεις στα μάτια σου. Συγγραφέας αυτού του αριστουργήματος υπήρξε ένα εισοσιπεντάρης ήδη εξασθενημένος από την αρρώστια, κι όμως η πρόζα του Μπλέχερ όχι μόνο περιγράφει τα αντικείμενα – χώνει τα νύχια της μέσα στα πράγματα και τα σηκώνει ψηλά στον αέρα. Εκείνο που κάνει το βλέμμα του Μπλέχερ τόσο διαπεραστικό είναι ένας διάχυτος ερωτισμός που λαχταρά να βρει διέξοδο.

Ένα βιβλίο που καταπραΰνει χωρίς συναισθηματισμό. Ο Μπλέχερ χρονογράφησε τον θάνατό του τόσο εσωτερικά, με το σώμα του, όσο και εξωτερικά, με την ανυπαρξία. Έκανε αυτό το πέπλο διαπερατό: οι λέξεις του είναι τα οχήματα που ταξιδεύουν στη σκοτεινή μεμβράνη η οποία περιβάλλει τον φαινομενικά συμπαγή κόσμο. Εσωτερικά και εξωτερικά «Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό» εναλλάσσονται στην αφήγηση αν και με κάποιο τρόπο γίνονται ένα και το αυτό υπό το φως της εξαιρετικής ευαισθησίας του Μπλέχερ. Κανένας δεν ξέρει πώς να πεθάνει. Ο Μαξ Μπλέχερ, επειδή ήταν νέος και ιδιοφυής, προτείνει έναν τρόπο που διερευνά, ανακαλύπτει εκ νέου τη ζωή, και ακτινοβολεί την ομορφιά μέσα από τον πόνο.

Ένας εξαιρετικός συγγραφέας, στην οικογένεια των Κάφκα και Μπρούνο Σουλτς. Μια σύντομη ζωή, κατακλυσμένη από την ασθένεια. Ένα μικρό - αλλά υπέροχο - μαγικό έργο. Ψευδαισθητικό, έντονο και βαθιά αυθεντικό, η λογοτεχνική του δύναμη τροφοδοτείται, παραδόξως και όχι εξ ολοκλήρου, από μια οξεία ευαισθησία και από έξαψη.

Οι παρομοιώσεις και οι μεταφορές του Μπλέχερ σταθερά σε αιφνιδιάζουν, ανανεώνουν την οπτική σου με μια όμορφη, συχνά βίαιη, αποτελεσματικότητα. Το κείμενο επιτυγχάνει ένα είδος αισθητικής πλευστότητας, παρά τις βαθιά πεσιμιστικές εικασίες, μόνο και μόνο χάρη στη θαυματουργή, αναζωογονητική γλώσσα του Μπλέχερ. Σπάνια η αποσύνθεση έχει περιγραφτεί με τόσο εκπληκτικά υπέροχη λεπτομέρεια. Ο Μπλέχερ δεν έγραψε ποτέ μια συνηθισμένη λέξη – κι αυτό είναι το αριστούργημά του.

Ο Μαξ Μπλέχερ δεν αξίζει μια απλή μνεία στην ιστορία της τρομερής ρουμανικής λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου, αλλά οφείλει να περιληφθεί στο πάνθεον της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο Μαξ Μπλέχερ (1909-1938) γεννήθηκε στην πόλη Ρόμαν της Ρουμανίας, γόνος μεσοαστικής εβραϊκής οικογενείας. Πολύ νωρίς (1928) προσβλήθηκε από φυματίωση των οστών και πέρασε το υπόλοιπο του βίου του με μακρές περιόδους θεραπείας σε ιαματικά κέντρα στη Γαλλία, την Ελβετία και τη Ρουμανία. Ασχολήθηκε με διαφορετικά είδη του πεζού λόγου, έγραψε ποίηση, και διατήρησε πλούσια αλληλογραφία με επιφανείς συγγραφείς και διανοητές όπως με τον Μπρετόν, τον Ζιντ και τον Χάιντεγκερ. Τα τελευταία χρόνια, το έργο του ανακαλύφθηκε εκ νέου και μεταφράστηκε στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.