Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα "ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ" του Κώστα Ταχτσή

Συγγραφέας: Κώστας Ταχτσής
Έτος έκδοσης: 2020
Σελ.: 352
Εκδόσεις: Ψυχογιός

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

«Το Τρίτο Στεφάνι», ένα από τα σημαντικότερα νεοελληνικά μυθιστορήματα, εκδόθηκε το 1962. Έργο αυτοβιογραφικό, με πρόσωπα από τη ζωή και τις μνήμες του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή, «Το Τρίτο Στεφάνι», σκιαγραφεί με πρωτόγνωρο για την εποχή του τρόπο ένα κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας μέσα από τη ματιά δύο γυναικών, της Νίνας και της Εκάβης. Όχι με διάθεση διδακτική, αλλά με ένα σπάνιο χιούμορ που αναδεικνύει καίρια όλα εκείνα για τα οποία αξίζει να παλεύει κανείς στη ζωή.

Ο Κώστας Ταχτσής, ο οξυδερκής, ο τραγικός, ο ταλαντούχος που αφηνόταν αυτοκαταστροφικά στις αντιφάσεις του, ο κορυφαίος συγγραφέας με την ταραχώδη, τολμηρή και ανορθόδοξη ζωή, γνώριζε το ειδικό βάρος που είχε –και έχει‒ στην ιστορία του νεοελληνικού μυθιστορήματος αυτό το βιβλίο, που το έγραψε στα 35 του και το εξέδωσε με δικά του έξοδα το 1962. «Το Τρίτο στεφάνι», που είχε μεταφραστεί στα γαλλικά το 1967 και στα αγγλικά το 1968, απογειώθηκε μετά το 1970, όταν κυκλοφόρησε από τον καταξιωμένο Ερμή, και έκανε πολλές επανεκδόσεις. Έτσι, μέχρι την ακριβή «μεταγραφή» του συγγραφέα στις εκδόσεις Εξάντας και τον θάνατό του, είχε γίνει «μπεστ σέλερ» με πωλήσεις που είχαν φτάσει τα 100.000 αντίτυπα, επιτυχία πολύ μεγάλη για την τότε ελληνική αγορά.

Το «Τρίτο στεφάνι» αποτελεί ουσιαστικά έναν εσωτερικό μονόλογο της πρωταγωνίστριας, της Νίνας∙ μιας γυναίκας της γειτονιάς, απλής και λαϊκής, που κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη αλλά ζει στην Αθήνα του μεσοπολέμου. Μιλά για τα «στεφάνια» της, για τους τρεις δηλαδή γάμους της, ενώ μεγάλο μέρος της αφήγησης είναι η εγκιβωτισμένη της Εκάβης, της γυναίκας που έμελλε να γίνει η πεθερά της του τρίτου γάμου (ο ίδιος ο Ταχτσής είχε δηλώσει πως αυτός ο χαρακτήρας είναι βασισμένος στην γιαγιά του που τον μεγάλωσε).

Άπειρες ιστορίες αγάπης, πάθους αλλά και φτώχιας και μιζέριας έρχονται στο μυαλό των δυο αφηγητριών καθόσον μας εκμυστηρεύονται τους καημούς τους, συνθέτοντας έναν ολόκληρο κόσμο «με πολλές διαστρωματώσεις» . Μάστορας στην τεχνική του μονόλογου, ο Κώστας Ταχτσής μας κάνει κοινωνούς της ατμόσφαιρας της μικροαστικής Αθήνας από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι την Κατοχή και τον εμφύλιο. Η αφήγηση απορρέει άμεσα απ’ τον τρόπο που συνειδητοποιεί τα γεγονότα η Νίνα, χωρίς άλλα φίλτρα, ιδεολογικά. Μας δείχνει ακόμα έναν κόσμο «γυναικών», που κινείται παράλληλα με τον «κόσμο των αντρών», τον συμπληρώνει, τον πλουτίζει, τον χρωματίζει. Είναι η κοινωνία όπου τα κατώφλια είναι τόσο κοντά το ένα με το άλλο ώστε οι οικογενειακοί δεσμοί μπλέκονται με τους γειτονικούς- ο κόσμος του μουχαμπετιού, του κουτσομπολιού, με τις μικροκακίες και τις προκαταλήψεις, αλλά και τη μεγάλη καρδιά, τη φιλοξενία και το κιμπαρλίκι.

Δύο γυναίκες οικείες, γεμάτες δύναμη και αδυναμίες, ξετυλίγουν μπροστά μας το νήμα της ζωής τους: γάμοι, απιστίες, διαζύγια, θάνατοι, οικονομικές αποτυχίες, οικογενειακά δράματα. Η προσωπική, μικρή τους ιστορία είναι δεμένη με τη μεγάλη ιστορία, με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας – τα κυριότερα γεγονότα του πρώτου μισού του περασμένου αιώνα – ο Μακεδονικός αγώνας, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η Μικρά Ασία, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή – περνάνε μπροστά μας. Άλλοτε καθοριστικά και άλλοτε σαν φόντο σε ένα συναισθηματικό τοπίο.

Το τρίτο στεφάνι της Νίνας, ο τελευταίος γάμος της με τον άνδρα της και γιο της Εκάβης, είναι το σημείο που η ιστορία ξεκινά και τελειώνει. Ένας κύκλος που κλείνει μέσα του όλο το πάθος των δύο ηρωίδων για τη ζωή, τον αγώνα για επιβίωση, τη σκληρότητα, την τρυφεράδα αλλά και το χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό τους.

Εξαιτίας του αυθόρμητου αφηγηματικού του ύφους, Το τρίτο στεφάνι κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων του θεάτρου και του κινηματογράφου. Το 1979 διασκευάστηκε για το Τρίτο Πρόγραμμα του ραδιοφώνου με αφηγήτριες τη Ρένα Βλαχοπούλου και τη Σμαρώ Στεφανίδου. Το 2009 έγινε η θεατρική του διασκευή από τον Σταμάτη Φασουλή και τον Θανάση Νιάρχο για το Εθνικό Θέατρο, με τη Νένα Μεντή στον ρόλο της Εκάβης και τη Φιλαρέτη Κομνηνού στο ρόλο της Νίνας, ενώ το 2014 η θεατρική ομάδα Carpe Diem ανέβασε σε μια δίωρη εκδοχή του έργου, με μεγάλη απήχηση και βραβεία σε φεστιβάλ θεάτρου. Οι νεότεροι αναγνώστες διαβάζοντας το «Τρίτο στεφάνι» ας μην περιμένουν να εισέλθουν σε έναν κόσμο που θα τους είναι οικείος. Η κοινωνία η οποία αναδύεται από το μυθιστόρημα του Ταχτσή δεν υπάρχει. Το Τρίτο στεφάνι φαντάζει σήμερα λιγότερο αιχμηρό από όσο έμοιαζε πριν από τριάντα χρόνια. Και δεν θα έλεγα ότι ο χρόνος δεν έχει αφήσει τα ίχνη του πάνω του. Παραμένει όμως ένα από τα καλύτερα μεταπολεμικά μυθιστορήματα.

Το τέλος του Κώστα Ταχτσή στις 26 Αυγούστου 1988 θυμίζει το τέλος όλων των άλλων «καταραμένων» της Τέχνης, από τον Ρεμπώ ως τον Ζενέ και τον Παζολίνι ή τον Κουμανταρέα, σπουδαίο πεζογράφο, φίλο του Ταχτσή, που δολοφονήθηκε με αγριότητα στην Κυψέλη το 2014. Είναι το τέλος της παράτολμης και διαβρωτικής πορείας ενός χαρισματικού ανθρώπου που σπαταλήθηκε στα πάθη του αλλά στη δουλειά του ήταν άτεγκτος με τον εαυτό του και δεν έκανε καμία αβαρία στο όνομα της γραφής. Κατέβηκε συνειδητά στην γκρίζα ζώνη ανάμεσα στον δικό του παράδεισο και στην κόλαση, αναλαμβάνοντας το κόστος που είχε αυτό στην προσωπική ζωή του, αλλά ταυτόχρονα παρέμεινε πάντα στα χαρακώματα ενάντια στην επερχόμενη βαρβαρότητα. Γι’ αυτό διαβάζεται σήμερα και από νεότερες γενιές, γι’ αυτό το κορυφαίο έργο του, το Τρίτο στεφάνι, έχει κεντρική θέση στον μικρό κατάλογο των long sellers της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Ο ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΧΤΣΗΣ (1927-1988) σημάδεψε με το συγγραφικό του έργο την ελληνική μεταπολεμική λογοτεχνία. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, μεγάλωσε με τη γιαγιά του στην Αθήνα, φοίτησε για δύο χρόνια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1951 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή και ακολούθησαν άλλες τέσσερις. Από το 1956 ως το 1964 ταξίδεψε σε διάφορα μέρη του κόσμου και εκείνο το χρονικό διάστημα έγραψε το μοναδικό μυθιστόρημά του και εμβληματικό έργο, ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ, το οποίο εξέδωσε ο ίδιος στην Αθήνα το 1962, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και αγαπήθηκε πολύ από το αναγνωστικό κοινό καθότι αποτελούσε μια πιστή απεικόνιση της ζωής του Νεοέλληνα. Το 1988 ο Κώστας Ταχτσής βρέθηκε δολοφονημένος στο σπίτι του υπό ανεξιχνίαστες ακόμη συνθήκες. Από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ κυκλοφορούν επίσης τα έργα του ΤΑ ΡΕΣΤΑ, Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ Η ΑΘΗΝΑ και ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ – ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ.