Βιβλιοκριτική για το συλλογικό έργο "Η μοναξιά ως πάθηση και ως ικανότητα"

Συγγραφέας: Φρίντα Φρομ-Ράιχμαν, Μελάνια Κλάιν, Ντόναλντ Γουίνικοτ, Κρίστοφερ Λονγκ, Τζέραλντ Γκαρτζιούλο, Τζέιμς Άβεριλ
Έτος έκδοσης: 2019
Σελ.: 168
Εκδόσεις: Αλλεξάνδρεια

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Φανταστικέ μου φίλε της Αρετής Καμπίτση

"Αλλά τι σημασία έχει η μοναξιά του κόσμου, σου λέω… Είμαστε εμείς.

Χειμώνες αλησμόνητους στα δύο μας χέρια. Θυμάσαι;

Κι ύστερα της φαντασίας μας στολίδια γέμιζαν τις λέξεις, λόγια κουρασμένα,

λόγια ανθισμένα υπό σκιά. Θυμάσαι;

Μου έκλεινες τα μάτια και παίζαμε κρυφτό. Πίσω από μια πόρτα κρυβόμουν και

δε μ’ έβλεπες. Πόνεσες; Πόνεσα.

Στα δυο σου χέρια σαν μαργαρίτα ηλιοστόλουστη έπεφτα. Πόνεσα, έλεγα, πόνεσα.

Χέρια μεγαλώσαμε μαζί, δύο ψυχές, δύο κραυγές. Μαζί.

Τις νύχτες ντυνόμουν παιδί και πίσω από μια πόρτα σε έψαχνα. Πόνεσα, έλεγα,

πόνεσα. Θυμάσαι;

Κι έτσι που δεν ένοιωσα στιγμή τη μοναξιά του κόσμου. Θυμάσαι;

Είμαστε εμείς."

Βαδίζουμε στους δρόμους της ζωής μονάχοι. Ποιος από εμάς δεν παραμένει για πάντα ξένος και μόνος; Οι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο να νιώσουν μοναξιά απ΄ ότι να πεινάσουν ή να στερηθούν τον ύπνο ή να μείνουν ανικανοποίητες οι σεξουαλικές τους ανάγκες. Γεννιόμαστε μόνοι, ζούμε μόνοι, πεθαίνουμε μόνοι. Μόνο μέσω της αγάπης και της φιλίας μπορούμε να δημιουργήσουμε την ψευδαίσθηση, προς στιγμήν, ότι δεν είμαστε μόνοι.

Το ανθρώπινο ον γεννιέται με την ανάγκη για επαφή και τρυφερότητα. Τι πήγε στραβά στο ιστορικό των ανθρώπων που νιώθουν μοναξιά; Δηλαδή, τι πήγε στραβά στο ιστορικό των ανθρώπων εκείνων που υποφέρουν από την αποτυχία τους να αντλήσουν ικανοποίηση από την καθολική ανθρώπινη ανάγκη για οικειότητα;

Ο φόβος για την μοναξιά είναι η κοινή μοίρα των ανθρώπων του δυτικού πολιτισμού, είτε των ψυχικά υγιών είτε των διαταραγμένων.

Υπάρχει μια σημαντική αλληλοσυσχέτιση μεταξύ μοναξιάς και άγχους. Τα παρανοϊκά και καταθλιπτικά άγχη δεν ξεπερνιούνται εντελώς ποτέ, ακόμη και σε ανθρώπους που δεν είναι άρρωστοι, και θεμελιώνουν έναν κάποιο βαθμό μοναξιάς. Όσο πιο δριμύ το υπερεγώ τόσο πιο μεγάλη η μοναξιά, επειδή οι αυστηρές απαιτήσεις του αυξάνουν τα καταθλιπτικά και παρανοϊκά άγχη.

Ο φιλόσοφος Μπινσβάνγκερ είναι εκείνος που φτάνει πιο κοντά σε ένα φιλοσοφικό και ψυχιατρικό ορισμό της μοναξιάς, όταν μιλά γι΄ αυτήν ως «γυμνή ύπαρξη», «απλή ύπαρξη» και «γυμνή φρίκη» κι όταν χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που νιώθουν μοναξιά ως «στερημένους από κάθε ενδιαφέρον και σκοπό».

Σύμφωνα με τον Τόμας Γουλφ, τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης (ειδικά το βιβλίο του Ιώβ και το κήρυγμα του Εκκλησιαστή), παρέχουν την πλέον οριστική και βαθιά λογοτεχνική αναφορά για την ανθρώπινη μοναξιά που γνώρισε ποτέ ο κόσμος.

Η μοναξιά είναι ένα θέμα για το οποίο έχουν γράψει πολλοί ποιητές, ο Φρίντιχ Χαίλντερλιν, ο Τ.Σ.Έλιοτ, ο Ουώλτ Ουίτμαν, ο Τόμας Γουλφ κ.α.

Υπάρχουν όμως και θετικές πλευρές της ικανότητας να μένουμε μόνοι. Η ικανότητα να μένουμε μόνοι είναι ένα εξαιρετικά εξεζητημένο φαινόμενο και είναι πολλοί οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό. Συνδέεται στενά με τη συναισθηματική ωριμότητα. Η βάση της ικανότητας να μένει κανείς μόνος είναι η εμπειρία του να μένουμε μόνοι παρουσία κάποιου. Κατ΄ αυτό τον τρόπο, ένα βρέφος με αδύνατη οργάνωση του εγώ μπορεί να μένει μόνο λόγω μιας αξιόπιστης στήριξης.

Το πλήθος είναι ο τόπος συνάντησης των αδυνάμων. Η αληθινή δημιουργία αποτελεί μοναχική πράξη.

Στην αυτοβιογραφία της, η γαλλίδα συγγραφέας Κολέτ έγραφε: «Είναι μέρες που η μοναχικότητα είναι μεθυστικό κρασί, που σε ζαλίζει, κι άλλες που είναι τόνικ που πικρίζει κι ακόμη άλλες που είναι δηλητήριο που σε κάνει να χτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο». Όπως υποστηρίζει η παρατήρησή της, η μοναχικότητα μπορεί να βιωθεί ως θετική ή ως αρνητική. Συχνά, οι αρνητικές μοναχικές εμπειρίες χαρακτηρίζονται από μοναξιά που έχει γίνει αντικείμενο πολλών ψυχολογικών ερευνών. Αντιθέτως, οι θετικές εμπειρίες μοναχικότητας είναι σχετικά παραμελημένες από τους θεωρητικούς των κοινωνικών επιστημών, ειδικά από τους ψυχολόγους. Πολλοί άνθρωποι εννοούν την μοναχικότητα, δίνοντας έμφαση στα οφέλη του να περνά κανείς χρόνο μόνος του. Σε αντίθεση με τη μοναχικότητα, η μοναξιά θεωρείται, γενικά, μια αρνητική συναισθηματική κατάσταση, την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να αποφύγουν. Η οδυνηρή φύση της μοναξιάς, αλλά και η σχέση μεταξύ μοναξιάς και ψυχολογικών διαταραχών, όπως η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη, ενδέχεται να εξηγούν τη σχετική πρωτοκαθεδρία της ψυχολογικής έρευνας, που είναι αφιερωμένη στη μοναξιά εν αντιθέσει με τη μοναχικότητα. Μοναξιά και μοναχικότητα είναι διαφορετικές καταστάσεις.

Υπάρχει το εξής παράδοξο: οι άνθρωποι έχουν βιολογικές ανάγκες, για προσκόλληση, δεσμούς και κοινωνικότητα, κι όμως επιδιώκουν διαρκώς να περάσουν χρόνο μοναχικά. Σε όλη την Ιστορία, πολλοί φιλόσοφοι, πνευματικοί ταγοί και καλλιτέχνες συνηγόρησαν για τα οφέλη της μοναχικότητας. Ο Μωυσής, ο Ιησούς, ο Μωάμεθ και ο Βούδας, όλοι τους αναζήτησαν τη μοναχικότητα κι έπειτα επέστρεψαν για να μοιραστούν με τους άλλους αυτό που ανακάλυψαν. Ομοίως ,πολλοί συγγραφείς, όπως ο Θορώ, η Ντίκινσον, ο Κίπλινγκ και ο Κάφκα, έχουν ξεχωρίσει για το ρόλο που έπαιξε η μοναχικότητα στη δημιουργική τους διαδικασία.

Νατουραλιστικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ενήλικες άνθρωποι, περνούν περίπου το 29% του χρόνου τους, όσο είναι ξύπνιοι, μόνοι τους. Τι κερδίζουν οι άνθρωποι περνώντας χρόνο μοναχικά; Η ελευθερία είναι ένα όφελος της μοναχικότητας, η μοναχικότητα διευκολύνει τη δημιουργικότητα (ο επιστήμονας μόνος στο εργαστήριο, ο συγγραφέας στην καλύβα στο δάσος ή ο ζωγράφος στο γυμνό από έπιπλα ατελιέ), η οικειότητα είναι όφελος της μοναχικότητας, η έντονη πνευματικότητα είναι ένα από τα πιο δημοφιλή οφέλη που συνδέονται με τη μοναχικότητα (τελετές μύησης στην εφηβεία, μοναχικοί περιηγητές, μοναχικός διαλογισμός, καλόγεροι, Ταοϊστές, χριστιανοί ερημίτες κ.α.).

Η ικανότητα να ωφελούμαστε από τη μοναχικότητα αυξάνεται με την ηλικία. Στα γηρατειά, οι άνθρωποι περνούν ακόμη περισσότερο χρόνο μόνοι απ΄ ότι στην εφηβεία και ως μεσήλικες. Η μοναχικότητα προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στο άτομο και έχει παίξει ένα ζωτικό ρόλο στην ιστορία των κοινωνιών. Στο στοχασμό του περί μοναχικότητας, ο Θορώ έγραψε ότι είχε τρεις καρέκλες στο σπιτάκι του στη λίμνη Ουόλντεν: « μια για τη μοναχικότητα, δυο για τη φιλία και τρεις για την παρέα».

Ο N.Berdyaev έλεγε ότι: « Στη μοναξιά βιώνεται η μοναδικότητα και η αυθεντικότητα του ανθρώπινου Εγώ, γι΄ αυτό και ο ελεύθερος άνθρωπος επιζητεί τη μοναξιά. Η μοναξιά είναι αντίφαση. Η μοναξιά είναι τραγική. Κι ωστόσο, μέσα από τη μοναξιά γεννιέται ένα πρόσωπο».

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έλεγε: «Να είστε μοναχικοί. Αυτό σας προσφέρει χρόνο για να διερωτάσθε, να ψάχνετε για την αλήθεια. Να διαθέτετε την ιερά περιέργεια. Να κάνετε τη ζωή σας αξιοβίωτη».

Σε αυτό το βιβλίο παρουσιάζονται τρεις σημαντικότατες κλασσικές, πλέον, ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις για την μοναξιά (από την Φρίντα Φρομ-Ράιχμαν, την Μέλανι Κλάιν και τον Ντόναλντ Γουίνικοτ), οι οποίες συμπληρώνονται από δύο νεότερες μελέτες (από τον Κρίστοφερ Λονγκ -Τζέιμς Άβεριλ και Τζέραλντ Γκαρτζιούλο) που διερευνούν τα πιθανά οφέλη της μοναχικότητας από τη σκοπιά της ψυχανάλυσης, της πνευματικότητας και της κοινωνικής ψυχολογίας.

Διαβάστε το.

Φρίντα Φρομ-Ράιχμαν, Γερμανίδα νευρολόγος-ψυχίατρος

Μελάνια Κλάιν, Αγγλίδα πρωτοπόρος ψυχαναλύτρια

Ντόναλντ Γουίνικοτ, Άγγλος παιδίατρος, παιδοψυχολόγος ,ψυχαναλυτής

Κρίστοφερ Λονγκ, Αμερικανός Διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας και Ψυχιατρικής

Τζέραλντ Γκαρτζιούλο, έχει πολύχρονη κλινική εμπειρία στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία

Τζέιμς Άβεριλ, Αμερικανός Διδάκτωρ Ψυχολογίας και Ψυχολογίας