Σταμάτης Πακάκης: "Στη Σονάτα μπορεί ο κάθε αναγνώστης, ή θεατής, να εντοπίσει τον διάλογο της τέχνης με την πραγματική ζωή"

Το αριστούργημα του μεγάλου μας ποιητή Γιάννη Ρίτσου, «Η Σονάτα του Σεληνόφωτος» παίρνει σάρκα και οστά την Παρασκευή 9 Ιουλίου στις 21:00 στο θέατρο Γκράβας, στο Φεστιβάλ που διοργανώνει ο Δήμος Αθηναίων. Ο σκηνοθέτης Σταμάτης Πακάκης εκπληρώνει ένα όνειρο ζωής σκηνοθετώντας ένα από τα κορυφαία δημιουργήματα της ελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας. Εμείς έχουμε τη χαρά να τον φιλοξενούμε στις Τέχνες και να συνομιλούμε μαζί του γι’ αυτό του το εγχείρημα.

Ας δούμε τι έχει να μας πει.

Συνέντευξη στη Βάσω Κανιώτη

Καλώς βρεθήκαμε! Για αρχή θα ήθελα να μου μιλήσετε για τα συναισθήματά σας, τώρα που τα καλλιτεχνικά δρώμενα του τόπου είναι ξανά στις επάλξεις.

Χαρά μου να είμαι μαζί σας. Είναι μία ανάσα για εμάς που βιοποριζόμαστε αποκλειστικά από την τέχνη. Ωστόσο λίγο το κοντινό μας μέλλον που είναι αβέβαιο, λίγο τα περιοριστικά μέτρα στον πολιτισμό, λίγο το ότι δεν έχουν όλοι οι καλλιτέχνες δουλειά μας βαραίνουν κάπως και αυτή την πρώτη ανάσα που πήραμε μετά από τόσο καιρό.

Πόσο σας επηρέασε ο εγκλεισμός και η αναγκαστική αποχή από το θέατρο, ως καλλιτέχνη, αλλά και ως άνθρωπο;

Δεν ξέρω αν μπορώ να αποχωριστώ την ιδιότητά μου και να απαντήσω ξεχωριστά για τον καλλιτέχνη από τον άνθρωπο Σταμάτη. Από παιδί μεγάλωσα με μία αέναη επαφή με την τέχνη. Τώρα στο πως με επηρέασαν ο εγκλεισμός και η αποχή… οτιδήποτε γίνεται υποχρεωτικά μου δημιουργεί ένα μούδιασμα. Όταν τον Μάρτιο του 2020 ξεκίνησαν όλα αυτά είχα μεγάλη αγωνία και φόβο για το άγνωστο της καταστάσεως. Δε με ενόχλησε τόσο ότι σταμάτησαν στη μέση “Η Σονάτα του Σεληνόφωτος” που παιζόταν στο θέατρο Faust και είχα την σκηνοθεσία και την καλλιτεχνική επιμέλεια καθώς και η όπερα “ΟΡΦΕΑΣ 2020” στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής όπου συμμετείχα ως μονωδός στον ρόλο του Εκπροσώπου Τύπου. Προείχε το θέμα της ασφάλειάς μας και του γενικού καλού.

Έμεινα σπίτι και περίμενα να δω τι θα συμβεί. Ενημερωνόμουν και βρήκα χρόνο να ξεκουραστώ. Παρέμεινα ενεργός με διαδικτυακές διδασκαλίες μουσικής καθώς και ως συγγραφέας θεατρικών έργων. Γέμισε το συρτάρι μου θεατρικά έργα, κάποια ως προσχέδια, κάποια σχεδόν ολοκληρωμένα και κάποια έτοιμα να ανέβουν στο θέατρο, όταν με το καλό επιστρέψουμε σε μία κανονικότητα και για τις μικρές θεατρικές σκηνές. Το καλοκαίρι του 2020 “Η Σονάτα του Σεληνόφωτος” έκανε μία σύντομη περιοδεία και αυτό μας έδωσε χαμόγελο και αισιοδοξία. Ο δεύτερος εγκλεισμός όμως με τα τόσα ημίμετρα με ενόχλησε πιο πολύ και άρχισα να κουράζομαι. Βέβαια υπήρξα στους τυχερούς που είχαν καλλιτεχνική εργασία από την αρχή του 2021 με διάφορες ηχογραφήσεις και μαγνητοσκοπήσεις ωστόσο είναι μία εντελώς διαφορετική συνθήκη από αυτήν που είχα μάθει. Το να ετοιμάζεις μία θεατρική παράσταση ή μία συναυλία με σκοπό την παρουσίασή τους μπροστά στο κοινό και το να εισπράττεις την ενέργειά αυτού ήταν αυτό που μου έλειψε. Η επαφή λοιπόν απουσίασε έντονα από την ζωή μου. Επίσης η διακοπή της ρουτίνας μου με έκανε να κατατάξω τις ασχολίες μου και να αναθεωρήσω τη σημαντικότητα πραγμάτων.

Και ερχόμαστε στο σήμερα, όπου αποφασίζετε να σκηνοθετήσετε το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου «Η Σονάτα του Σεληνόφωτος». Θα ήθελα να μας μιλήσετε λίγο περισσότερο για το αριστούργημα του Ρίτσου. Τι σας γοήτευσε απ’ το συγκεκριμένο έργο και αποφασίσατε να το σκηνοθετήσετε;

Την απόφαση την πήρα μέσα στο 2019 και αρχές του 2020 ξεκίνησα την οργάνωση της παράστασης και τις πρόβες με τους ηθοποιούς. Από την εφηβεία μου αισθάνομαι ένα δέσιμο με το συγκεκριμένο κείμενο. Ανέκαθεν διαβάζοντάς το δημιουργούσα εικόνες… αυτές οι εικόνες ήταν και η πρώτη σκηνοθετική μου σύλληψη σε μία άγουρη ηλικία κι ας μην ήξερα τι έκανα εκείνη τη στιγμή. Τότε με είχε γοητεύσει η γλώσσα του Γιάννη Ρίτσου, οι συνειρμοί του, οι εικόνες που δημιουργούσαν συγκεκριμένες λέξεις του ποιήματος, το κάθε κρυφό μήνυμα και ‘κάτω’ κείμενο που υπήρχε σε κάθε στίχο. Ανέκαθεν είχα μία αδυναμία στην ποίηση. Μεγαλώνοντας και αποκτώντας διάφορες γνώσεις για ποικίλα ζητήματα που αφορούν την κοινωνία ανακάλυπτα κι άλλα στοιχεία στο έργο αυτό που έκαναν τον Γιάννη Ρίτσο να κατέχει μία ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μου.

Κατά πόσο θεωρείτε πως η «Σονάτα του Σεληνόφωτος» έχει επηρεαστεί και από τις ιδεολογικές ανακατατάξεις της εποχής που γράφτηκε;

Ολόκληρο το έργο του Ρίτσου βρίσκεται σε μία μόνιμη αντίστιξη με το κοινωνικοπολιτικό παρόν της χώρας μας. Ο Γ. Ρίτσος ήταν ένας ενεργός και σκεπτόμενος άνθρωπος και πολίτης. Συγκεκριμένα στη Σονάτα μπορεί ο κάθε αναγνώστης, ή θεατής, να εντοπίσει τον διάλογο της τέχνης με την πραγματική ζωή.

«Τὸ ξέρω πὼς καθένας μοναχὸς πορεύεται στὸν ἔρωτα, μοναχὸς στὴ δόξα καὶ στὸ θάνατο» αναφέρει ο Ρίτσος στο έργο του. Είναι έτσι όμως; Είμαστε μονάχοι σε όλα;

Στις παραστάσεις έβλεπα τον κόσμο να σχηματίζει αυτή τη φράση στα χείλη του, ταυτόχρονα με την ηθοποιό και ανατρίχιαζα. Το ήξεραν όλοι. Έβλεπες την αλήθεια που κρύβει ο καθένας μας να βγαίνει μέσα από αυτόν τον στίχο του ποιήματος. Η μοναξιά είναι κύρια θεματική του έργου, τόσο η υποχρεωτική λόγω κοινωνικού καθωσπρεπισμού όσο και η από επιλογή. Πιστεύω πως τα πάντα τα βιώνουμε μόνοι μας. Αισθανόμαστε τα δικά μας συναισθήματα και μετά τα επικοινωνούμε ή εισπράττουμε των άλλων. Όλα γίνονται μέσα από ένα φιλτράρισμα του ‘εγώ’ χωρίς να το χρωματίζω αρνητικά. Αν ο καθένας μας κάνει την ερώτηση που μου κάνατε εσείς στον εαυτό του και του δώσει λίγο χρόνο θα πάρει την απάντησή του. Απάντηση που θα είναι αληθινή και ίσως τον τρομάξει…

Πείτε μας λίγο για τους συμμετέχοντες της παράστασης. Πώς αντέδρασαν στο άκουσμα της απόφασής σας για την ανάληψη της παράστασης;

Τη Μαρία Τζανουκάκη, που ερμηνεύει τη Γυναίκα με τα μαύρα, την είχα παρακολουθήσει σε μία δική της παράσταση και μου είχε αρέσει πάρα πολύ. Κάποια χρόνια αργότερα την συνάντησα σε μία ακρόαση που έκανα για το μουσικοθεατρικό μου έργο ‘’ΜΑΝΑ’’ που κυκλοφόρησε σε βιβλίο με CD και ανέβηκε στο θέατρο Faust το 2018. Με τη Μαρία δεν καταφέραμε να συνεργαστούμε στο ‘’ΜΑΝΑ’’ αλλά την είχα στο μυαλό μου και μόλις αποφάσισα πως ήρθε η ώρα να ανεβάσω τη Σονάτα ήταν η πρώτη που πήρα τηλέφωνο. Επικοινωνήσαμε ουσιαστικά κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια όμορφη και δημιουργική συνεργασία. Τον Τάσο Χρυσόπουλο τον γνώρισα μέσα από την ακρόαση που έκανα γι αυτόν τον ρόλο. Έψαχνα κάτι πολύ συγκεκριμένο που είχα στο μυαλό μου και το βρήκα στο πρόσωπο του Τάσου. Τέλος αισθάνομαι τυχερός διότι υπήρξε άμεση επαφή και επικοινωνία μεταξύ των δύο ηθοποιών οι οποίοι αγκάλιασαν το όνειρό μου, με πίστεψαν και με ακολούθησαν.

Θεωρείτε τους μονολόγους σκηνοθετικά πιο δύσκολους σε σχέση με ένα έργο που έχει περισσότερους ρόλους;

Έχει άλλες απαιτήσεις ο μονόλογος. Με έναν ηθοποιό που έχει ολόκληρο το κείμενο καλείσαι να δημιουργήσεις μία παράσταση που για μένα βασικός στόχος ήταν να εναλλάσσονται τα ποικίλα χρώματα της φωνής της Μαρίας και οι εικόνες του κειμένου. Το στοίχημα ήταν για μένα να τελειώνει η παράσταση και ο θεατής να έχει αποκομίσει κάτι και να φεύγει λίγο καλύτερος άνθρωπος. Σκηνοθετικά πρόσεξα κάθε λεπτομέρεια και μένοντας πιστός στο κείμενο αλλά και στην ιδεολογία του Γ. Ρίτσου κατάφερα να δημιουργήσω έναν κόσμο για τη Γυναίκα με τα μαύρα στον οποίο η Μαρία Τζανουκάκη έδωσε την ψυχή της και για εμένα προσωπικά τον απογείωσε. Επίσης έδωσα μεγάλη σημασία στον ρόλο του Νέου όπου τον πάντρεψα με τον συνήθως ηχογραφημένο αφηγητή της αρχής και του τέλους. Ο δικός μου Νέος μεταμορφώνεται σε όλους τους άντρες που έχουν περάσει από τη ζωή της Γυναίκας. Ο Τάσος πέρα από ανεκπλήρωτος έρωτας, εργάτης, πατέρας, σύζυγος κ.ά. γίνεται η προσωποποίηση εννοιών όπως ο χρόνος, ο θάνατος, η καταπίεση, η πίστη κ.ά. Το μεγάλο μου προσωπικό στοίχημα ήταν να δώσω σε αυτόν τον βουβό ρόλο μία ουσιαστική ύπαρξη μέσα στο έργο. Ανέκαθεν διαφωνούσα όταν έβλεπα άλλες παραστάσεις του συγκεκριμένου έργου όπου ο νεαρός ή απουσίαζε ή ήταν απλώς ένα σώμα που άκουγε την εξομολόγηση της Γυναίκας.

Φτάνοντας προς στο τέλος θα ήθελα να μου μιλήσετε για το ψυχισμό σας, όταν σκηνοθετούσατε το συγκεκριμένο αριστούργημα αυτού του μεγάλου ποιητή.

Υπάρχει μία πραγματική αγάπη για το έργο και η χρόνια επαφή μου μαζί του καθώς και η λεπτομερής ανάλυση που έκανα πριν μπω στη διαδικασία της σκηνοθεσίας με την πρακτική της έννοια με έκανε να αισθάνομαι οικειότητα με τον Ρίτσο, με τη Γυναίκα, τον Νέο και με το σπίτι μέσα στο οποίο γίνεται η εξομολόγηση της Γυναίκας. Με απόλυτο σεβασμό, όπως είπα, στο κείμενο και με όπλο τη φαντασία και την πειθαρχεία μου καθώς και την πολύτιμη βοήθεια όλων των συντελεστών κατάφερα να έχω μόνο θετικά συναισθήματα σε όλη τη διαδικασία. Ωστόσο η στιγμή που δε θα ξεχάσω ποτέ είναι η γενική μας πρόβα που για πρώτη φορά είδα την παράσταση ολοκληρωμένη με τα φώτα, τις μουσικές και χωρίς να σημειώνω διορθώσεις… Εκείνη τη φορά είχα ένα αίσθημα ολοκλήρωσης και μία αίσθηση πως αυτό που έχω μπροστά μου είναι το παιδί μου και είμαι περήφανος γι’ αυτό. Θα ήθελα πάρα πολύ να μπορούσα να καλούσα τον Γιάννη Ρίτσο να καθίσει δίπλα μου, να παρακολουθήσει την παράσταση και να ακούσω τα σχόλια και της παρατηρήσεις του.

Πέρα αυτής της παράστασης, υπάρχει κάτι που ετοιμάζετε για το άμεσο μέλλον και θα θέλατε να το μοιραστείτε μαζί μας;

Έχω οργανώσει δύο διαφορετικές μουσικές συναυλίες με εξαιρετικούς συνεργάτες μουσικούς. Η μία είναι ‘Η Παλαιά Αθήνα’ όπου μέσα από ένα μουσικό χρονικό ταξίδι από το 1910 μέχρι το 1960 ερχόμαστε σε επαφή με την ιστορία της Ελλάδας. Μία ρετρό αναδρομή λοιπόν. Η πρώτη μας εμφάνιση είναι στις 03 Ιουλίου στον δήμο Πεύκης- Λυκόβρυσης με δελτία εισόδου από τα γραφεία του δήμου. Η δεύτερη συναυλία είναι ένα μουσικο-ποιητικό αφιέρωμα στο Φεγγάρι που θα πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο σε αρχαιολογικούς χώρους της επαρχίας. Τέλος συμμετέχω ως λυρικός τραγουδιστής σε μία μουσική περιοδεία με το έργο του Δ. Σολωμού ‘Ύμνος εις την Ελευθερία’’ σε μουσική Ν. Μάντζαρου που θα παρουσιαστεί σε διάφορα μέρη της Ελλάδας με αφορμή τα 200 χρόνια από το 1821, ξεκινώντας από τις Σπέτσες στις 20 Ιουνίου και 27 Ιουνίου στην Αγία Παρασκευή Αθηνών. Φέτος θα κάνω αρκετά επαγγελματικά ταξίδια σε νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα. Έχω μεγάλη λαχτάρα για όλο αυτό.