Ελένη Λαδιά: "Μεταξὐ ἀνταμοιβῆς καί προσφορᾶς, προτιμῶ τήν προσφορά τοῦ συγγραφέως"

Σήμερα στις Τέχνες έχουμε τη χαρά και την τιμή να φιλοξενούμε μια πολύ σημαντική Ελληνίδα συγγραφέα, την πολυβραβευμένη κυρία Ελένη Λαδιά, με αφορμή το τελευταίο της βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Gema» και φέρει τον τίτλο «Ἐπί τῆς περιφερείας τοῦ κύκλου». Η κυρία Λαδιά ασχολείται με την λογοτεχνία από την εφηβική της ηλικία. Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια και αρχαιογνωστικά βιβλία και όλα αυτά γραμμένα σε πολυτονικό. Το 2023 θα κλείσει ακριβώς 50 χρόνια συγγραφικής παρουσίας.
Ας δούμε τι έχει να μας πει...

Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου

Κυρία Λαδιά, ασχολείστε με τη συγγραφή από την εφηβική σας ηλικία. Η ερώτησή μου είναι εύλογη κι αναπόφευκτη. Γιατί; Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να εκφραστείτε αποκλειστικά μέσω αυτής;

Δέν ξέρω τί εἶναι αὐτό πού ὠθεῖ ἕνα παιδί πρός μία μορφή τέχνης. Θά ἀπαντοῦσα: συμβαίνει, ὅπως τό χρῶμα τῶν ματιῶν μας, τά χαρακτηριστικά μας. Στήν προεφηβεία μου δέν τραγούδησα, δέν ζωγράφισα ἀλλά ἔφτιαχνα ἱστορίες μέ τήν φαντασία μου.

Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο σκοπός της λογοτεχνίας στις μέρες μας; Τι έχει να προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο;

Ὁ σκοπός τῆς λογοτεχνίας εἶναι πάντα ὁ ἴδιος, σέ ὅλες τίς ἐποχές, σέ ὅλους τούς αἰῶνες. Κι ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος δέν ἀλλάζει στά βασικά του στοιχεῖα, ἡ λογοτεχνία τοῦ προσφέρει τήν ἄλλη ὄψη τῶν πραγμάτων, ὅλες τίς πραγματικότητες, πού ὅπως ἔλεγε κι ὁ Παράκελσος «ὑπάρχουν τόσες πραγματικότητες, ὅσες μπορεῖς νά φαντασθεῖς.»

Έχετε καταπιαστεί με όλα τα είδη του λόγου κι αυτό είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Ωστόσο, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν τρέφετε ιδιαίτερη αδυναμία σε κάποιο από αυτά τα είδη και γιατί.

Ναί εἶναι ἀλήθεια πώς ἔχω καταπιασθεῖ μέ ὅλα τά εἴδη τοῦ λόγου.Ἔγραψα δοκίμια γιά νά συνοψίσω διανοητικά θέματα, ἀρχαιογνωστικά ἀπό ἐπιθυμία μου νά μάθουν οἱ νεώτεροι τήν θαυμάσια ἀρχαιοελληνική μας παράδοση, ἀλλά ἀπό ἐσωτερική παρόρμηση ἔγραψα μυθιστορήματα καί διηγήματα. Ἔχω στό ἐνεργητικό μου καί μία ποιητική σύνθεση, πού γράφτηκε αἰφνιδίως καί γρήγορα σά νά μοῦ τήν ὑπαγόρευε κάποιο πνεῦμα. Ἀπό ὅλα τά εἴδη ὅμως ἀγαπῶ καί ξεχωρίζω τό διήγημα (καί τήν νουβέλλα) γιατί ἔχουν μία μαθηματική δομή. Κι ἐκεῖ εἶναι ὅλα σημαίνοντα, τίποτε δέν περισσεύει σάν νά εἶναι ἕνα μαθηματικό ἀξίωμα.

Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι με την ολοένα και αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου διαβάζουν βιβλία στις μέρες μας;

Θέλω νά πιστεύω πώς ὄχι μόνον οἱ ἄνθρωποι τῆς γενιᾶς μου ἀλλά σχεδόν ὅλοι ἀγαποῦν τό βιβλίο. Αὐτό ἀποδεικνύεται καί ἀπό τήν πληθώρα τῶν βιβλίων καί ἐντύπων περιοδικῶν πού κυκλοφοροῦν.

Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο άνθρωπο που επιθυμεί ν’ ασχοληθεί με την συγγραφή;

Θά τόν συμβούλευα νά ἀσχοληθεῖ, μόνον ἄν ἀκούσει τά βήματα τῆς ἔμπνευσης.

Η κρίση αναμφίβολα έχει επηρεάσει σημαντικά την τέχνη και φυσικά τη λογοτεχνία. Μπορεί σήμερα ένας συγγραφέας να βιοποριστεί μόνο από τα έργα του;

Σέ ὅλα τά χρόνια πολλοί λίγοι συγγραφεῖς βιοπορίζονταν ἀπό τά ἔργα τους. 

Μπορεί να υπάρξει δημιουργία χωρίς έμπνευση; Εσείς ως δημιουργός, που έχετε διανύσει μια τόσο αξιόλογη πορεία στο χώρο των γραμμάτων, πιέσατε ποτέ τον εαυτό σας να δημιουργήσει κατά παραγγελία;

Γιά μένα τά βιβλία τῆς ἀγορᾶς πού γράφονται κατά παραγγελία, δέν εἶναι βιβλία. Ἐγώ πιστεύω στήν πλατωνική ἄποψη, πού ὑπάρχει στό ἔργο του «Ἴων». Ἡ ἔμπνευση εἶναι μανική, σέ κυριεύει, σέ κυριαρχεῖ, ἔρχεται καί φεύγει, ὅποτε θέλει, χωρίς νά ρωτᾶ τόν καλλιτέχνη. Εἶναι σάν τό πνεῦμα, πού ὅπου θέλει πνεῖ, σάν τήν πνοή, τόσο σύμφυτη μέ τόν δημιουργό, πού εἶναι ὁ ὑπηρέτης της.Ὄχι ποτέ δέν ἔγραψα κατά παραγγελία.

Έχετε τιμηθεί με το Β' Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1981 για το βιβλίο σας «Χάλκινος ύπνος» και με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών το 1991 για την συλλογή διηγημάτων σας «Ωρογραφία», βιβλίο που ήταν και υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό βραβείο του 1993. Επίσης, έχετε τιμηθεί και με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2007 για το βιβλίο σας «Η γυναίκα με το πλοίο στο κεφάλι». Τέλος, πολλά από τα έργα σας έχουν μεταφραστεί κι έχουν κυκλοφορήσει στο εξωτερικό. Νιώθετε πως έχετε ανταμειφθεί επαρκώς για την πολύτιμη προσφορά σας στον ελληνικό πολιτισμό;

Μεταξὐ ἀνταμοιβῆς καί προσφορᾶς, προτιμῶ τήν προσφορά τοῦ συγγραφέως. Αὐτό δέν σημαίνει ὅμως πώς δέν ἔχει χαρά, ὅταν βραβεύεται.

Γιατί εξακολουθείτε να χρησιμοποιείτε το πολυτονικό σύστημα στα γραπτά σας σε μια εποχή που έχει επικρατήσει επίσημα εδώ και δεκαετίες η μονοτονική γραφή;

Διότι διασώζει τήν ἱστορία τῆς γλώσσας μας, διότι τό ἀγαπῶ. Τό 2023 κλείνω 50 χρόνια συγγραφικῆς παρουσίας, καί κάθε βιβλίο μου εἶναι γραμμένο σέ πολυτονικό. 50 χρόνια πολυτονικό! 

Θέλω νά ἀφήσω μιά μικρή παρακαταθήκη, θέλω νά μέ συνδέσουν μέ τό πολυτονικό.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το τελευταίο σας βιβλίο, η νουβέλα, με τίτλο «Ἐπί τῆς περιφερείας τοῦ κύκλου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Gema». Ένα βιβλίο που καθρεφτίζει την ακριβή πορεία που οφείλει να κάνει ο άνθρωπος για να μην ξεφύγει από τα επιτρεπτά όρια που του εξασφαλίζουν την ίδια τη ζωή. Διότι οποιαδήποτε παράβαση, σύμφωνα με την αφήγηση, σημαίνει (εκτός των ορίων του κύκλου) την εξαφάνισή του ή αντίθετα (εντός των ορίων του κύκλου) την παγίδευσή του. Ο φόβος τι ρόλο διαδραματίζει σε όλη τη διάρκεια της πορείας του αυτής;

Ναί στό βιβλίο μου «Ἐπί τῆς περιφερείας τοῦ κύκλου» καθρεφτίζεται αὐτή ἡ πορεία πού κάνει ὁ ἄνθρωπος, ὅπως ὀρθῶς εἴπατε, γιά νά μήν ξεφύγει ἀπό τά ὅρια. Βεβαίως πάντα ὑπάρχει ὁ φόβος, πώς κάποια στιγμή στήν ζωή μας, δέν θά βαδίσουμε «ἐπί τῆς περιφερείας τοῦ κύκλου.»

Πείτε μας λίγα λόγια για το περιεχόμενο της ιστορίας σας.

Ἡ Εὐδοξία ἀναζητᾶ τήν ψυχή, μολονότι γνωρίζει αὐτό πού θά τῆς πεῖ «ὁ παράδοξος ἄνδρας» πού εἶναι τό δαιμόνιό της·  πώς δέν θά βρεῖ τά πέρατά της  γιατί, κατά τόν Ἠράκλειτο, ἡ ψυχή ἔχει βαθύ λόγο. Στήν πορεία της συναντᾶ παράξενα πράγματα, ἀναβιώσεις μυθολογικῶν καί ἱστορικῶν ἐπεισοδίων, τρομερά παροντικά συμβάντα, γνωρίζεται μέ ἕνα σοφό κοριτσάκι, τήν Μἐλπω πού εἶναι ἡ ψυχή ἑνός δένδρου, μιᾶς λεύκας,  καί πέρα ἀπό ὅλα ἡ Εύδοξία βγάζει φτερά μετά ἀπό ἕναν πρωτόφαντο καί δυνατό πόνο στήν πλάτη, γιατί πίστευε πώς μόνον  ἔτσι θά μποροῦσε νά προσεγγίσει τήν ψυχή. Τί ἔγινε στό τέλος, δέν θά τό ἀποκαλύψω, ἄς τό βρεῖ ὁ ἀναγνώστης.

Πρόκειται για μια πολυπρισματική προσέγγιση μιας φαινομενικά απλής ιστορίας που τελικά καθόλου απλή δεν είναι στην πραγματικότητα, καθώς στόχο έχει όχι μόνο να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη, όχι μόνο να του ξαναφρεσκάρει τις γνώσεις του στην ελληνική μυθολογία, αλλά με βεβαιότητα να τον προβληματίσει, θέτοντάς του επί τάπητος ζητήματα που χρίζουν βαθιάς φιλοσοφικής και ψυχολογικής ανάλυσης, όπως για παράδειγμα οι έννοιες του καλού και του κακού, του χρόνου, της γνώσης, της ανάμνησης, η ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής, η πορεία της ψυχής στο μετέπειτα κ.α. Αυτή ήταν η επιδίωξή σας όταν ξεκινήσατε να γράφετε το βιβλίο σας αυτό;

Ὅλα αὐτά προέκυψαν, δέν τά ἐπεδίωξα, οὔτε εἶχα στόχο νά ψυχαγωγήσω καί νά διδάξω τόν ἀναγνώστη. Ἔχουν τήν τυχαιότητα ἑνός φυσικοῦ φαινομένου: λόγου χάρη αἰσθάνεσαι τήν αἰφνίδια βροχή, χωρίς νά σέ προειδοποιήσουν γι’ αὐτήν τά μαῦρα σύνεφα στόν οὐρανό.

Ξεκινάτε την αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο καταγράφοντας τους προβληματισμούς, τις σκέψεις και τα παράπονά σας ως άνθρωπος μιας κοινωνίας που πάσχει αρκετά στο θέμα της επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους. Ύστερα από παρότρυνση του «Παράδοξου άνδρα» της ζωής σας, εξελιχθήκατε στην κεντρική ηρωίδα σας, την Ευδοξία, που πλέον σε τρίτο πρόσωπο επιχειρεί ένα αρκετά μακρύ κι επίπονο ταξίδι στον χρόνο και στο άπειρο, προκειμένου να βρει την ψυχή της. Γιατί αυτή η μεταπήδηση από το «εγώ» στο «εκείνη»; Τι περισσότερο προσφέρει στον αναγνώστη η αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο;

Πιστεύω πώς τό πρῶτο πρόσωπο εἶναι πιό εὔκολο γιά τόν συγγραφέα, κι ὁπωσδήποτε πιό ἀλαζονικό, ἀκόμη κι ἄν ἀσχολεῖται μέ τίς μελανές πλευρές τοῦ συγγραφικοῦ ἥρωα. Ἐδῶ κυριαρχεῖ τό ἐγώ. Τό τρίτο πρόσωπο θεωρῶ πώς εἶναι πιό ὥριμο. Ἐδῶ συγγραφεύς καί ἀναγνώστης, φαίνεται πώς συνεργάζονται. Μέ τό τρίτο πρόσωπο ἀφήνει ὁ συγγραφεύς χῶρο γιά τόν ἀναγνώστη του.

Χρησιμοποιήσατε αρκετά πλούσια βιβλιογραφία για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου. Θεωρείτε πως είναι χρέος του κάθε συγγραφέα να συμβουλεύεται τις πηγές κι έπειτα να τις αναφέρει όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο;

Βεβαίως καί θεωρῶ πώς ὁ συγγραφεύς πρέπει νά συμβουλεύεται τίς πηγές καί νά τίς ἀναφέρει. Τό κάνω σέ κάθε εἶδος τοῦ γραπτοῦ λόγου. Ἀναφορές καί παραπομπές.Πάντα, Εἶναι σεβασμός στόν κόπο τοῦ ἄλλου.

Αρκετά μελαγχολικό το περιεχόμενο της ιστορίας σας. Ίσως γιατί η αναδρομή στο παρελθόν μόνο μελαγχολία μπορεί να προκαλέσει στην ψυχή εκείνου που αγωνιά να ανακαλέσει στη μνήμη του τις εικόνες που σημάδεψαν είτε θετικά είτε αρνητικά τη ζωή του. Τελικά, μόνο μπροστά πρέπει να κοιτάζει κάποιος για να νιώσει ξανά τη χαρά;

Ἡ ἀναδρομή στό παρελθόν φέρνει ποικίλα συναισθήματα. Στό παρελθόν ὑπάρχουν χαρούμενα τμήματα τῆς ζωῆς μας, ὅπως και πικρά. Κἀθε εἶδος συναισθήματος φέρει τό ἀποτύπωμά του καί στό παρόν. Δέν τά διαχωρίζω σχετικῶς μέ τά εἴδη τοῦ χρόνου. Κι ἀπό τό μέλλον περιμένουμε χαρές καί πίκρες. Ὅλα εἶναι συνυφασμένα, ὅλα ἀποτελοῦν μία ἑνότητα.

Μιλήστε μας για το εκδοτικό σπίτι. Είστε ευχαριστημένη από τη συνεργασία σας με τις εκδόσεις «Gema»;

Βεβαίως καί εἶμαι εὐχαριστημένη μέ τίς ἐκδόσεις Gema. Ἡ  Μαρία Γκέρτσου, ἡ ἐκδότριά μου εἶναι ἕνας φιλοσοφημένος ἄνθρωπος, πολύ μορφωμένη, ὅπως καί ἐξαιρετικά καλόγουστη. Δέν εἶναι μόνον ἐκδότριά μου ἀλλά ἔγινε κατά τήν συνεργασία μας μία καλή καί ἔμπιστη φίλη μου.Συνεργαστήκαμε καί στό παρελθόν. Ἔχουν ἐκδοθεῖ ἀπό τόν ἐκδοτικό της οἶκο τά τρία ἀρχαιογνωστικά μου βιβλία: 1.Τά ψυχομαντεῖα καί ὁ ὑποχθόνιος κόσμος τῶν Ἑλλήνων, 2.Μυθολογικά παράδοξα καί ἕνα διήγημα καί 3. Οἱ ἕλληνες παῖδες στήν ἀρχαιότητατα. Ἐπίσης ἔγραψα τόν μεγάλο πρόλογο στό καταπληκτικό Λεύκωμα γιά τούς ὀλυμπιακούς ἀγῶνες μέ τόν τίτλο «Τήνελλα Καλλίνικε.» Τό λεύκωμα ἐκδόθηκε στήν ἑλληνική καί τήν ἀγγλική γλώσσα.

Πού μπορεί κάποιος να βρει το βιβλίο σας;

Τό βιβλίο ὑπάρχει σέ ὅλα τά βιβλιοπωλεῖα. 

Ετοιμάζετε κάτι νέο συγγραφικά αυτή την περίοδο ή είναι πολύ νωρίς ακόμα;

Ἔχω ἕτοιμα πρός ἔκδοση τρία βιβλία. 

Μια ευχή σας που θα θέλατε να πραγματοποιηθεί;

Νά σταματήσει ὁ πόλεμος καί νά γίνει ἀκίνδυνος ὁ κορονοϊός.

Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο σας. 

«Ἀπομακρύνθηκε λυπημένη ἀλλά και βέβαιη πώς δέν θά πεθάνει ἡ Τέχνη, ἀκόμη κι ἄν ἔρθουν χρόνια σκοτεινά, πίκρες ἀβάσταχτες, ἀναποδογυρίσματα τῶν γαλαξιῶν, κοσμογονικές συγκρούσεις, σκέφτηκε πώς ἡ Τέχνη δέν θά πεθάνει ποτέ. ’Ακόμη κι ἄν εἶναι βυθισμένος στήν ψυχασθένεια ἤ στόν βαθυτερό του πόνο ὁ καλλιτέχνης, ἡ Τέχνη θά τόν βοηθήσει νά θεραπευθεῖ, νά ἀνυψωθεῖ, νά ἀναγεννηθεῖ καί νά ἂναστηθεῖ. Ὁ καλλιτέχνης θά ξαναρχίσει νά ἀπεικονίζει τόν θαυμασμό καί τόν φόβο του στά τοιχώματα τῶν σπηλαίων, θά ξαναρχίσει νά χαρἀζει μέ ἐργαλεῖο τό νύχι του στίς πήλινες ἐπιφάνειες τῶν ἀγγείων καί θά ξαναπλάσει παχύσαρκες, στεατοπυγικές γυναῖκες, πρός ἐξευμενισμό τοῦ φυσικοῦ στοιχείου.Ἡ Εὐδοξία περπατοῦσε πιό αἰσιόδοξη πλάι στήν θάλασσα, διότι πάντα τῆς ἄρεσαν οἱ βραχώδεις καί βοτσαλένιες παραλίες.»

Κυρία Λαδιά, σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συζήτηση και σας εύχομαι καλή και δημιουργική συνέχεια στο συγγραφικό σας έργο.

Κι ἐγώ σᾶς εὐχαριστῶ πολύ κ. Στέλλα Πετρίδου γιά τίς οὐσιώδεις καί περιεκτικές σας ἐρωτήσεις.

Βιογραφικό:

 

Η Ελένη Λαδιά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945. Σπούδασε Αρχαιολογία και Θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασχολείται με την λογοτεχνία από την εφηβική της ηλικία. Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια και αρχαιογνωστικά βιβλία.

Στα Γράμματα εμφανίσθηκε το 1973 με την συλλογή διηγημάτων «Παραστάσεις Κρατήρος».

Έχει τιμηθεί με το β κρατικό βραβείο το 1981 για τον «Χάλκινο Ύπνο» (διηγήματα), με το βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών το 1991 για την «Ωρογραφία» (διηγήματα, βιβλίο που ήταν υποψήφιο και για το ευρωπαϊκό βραβείο του 2006,) καθώς και με το κρατικό βραβείο το 2006 για το βιβλίο «Η Γυναίκα με το πλοίο στο κεφάλι».

Διηγήματά της έχουν μεταφρασθεί στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γεωργιανά και εβραϊκά, το μυθιστόρημα «Χι ο Λεοντόμορφος» στα σερβικά, ενώ η «Χάρις» (μυθιστόρημα) «Η γυναίκα με το πλοίο στο κεφάλι» (νουβέλα) και η «Αποσπασματική Σχέση» (μυθιστόρημα) στα ρουμανικά. Έχουν εκδοθεί μέχρι τώρα 50 βιβλία της.

Έχει μεταφράσει, σε συνεργασία με τον ποιητή Δ.Π. Παπαδίτσα, τα έργα «Ορφικοί Ύμνοι», «Ομηρικοί ύμνοι» (το βιβλίο κυκλοφόρησε και στα φιλανδικά) και την «Νέκυια - Ομήρου Οδύσσειας λ’». Από τα ρωσικά μετέφρασε, σε συνεργασία με την Τατιάνα Ντίκο, τις «Σημειώσεις από το Υπόγειο»» του Φ. Ντοστογιέφσκι και από τα γερμανικά «Το Ιερόν» του Ρούντολφ Όττο, σε συνεργασία με την Ιωάννα Παπαϊωάννου.

Κείμενά της δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά της χώρας (έντυπα και ηλεκτρονικά).

Από τις εκδόσεις Gema κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία της «Τα ψυχομαντεία και ο υποχθόνιος κόσμος των Ελλήνων», «Μυθολογικά παράδοξα και ένα διήγημα» και «Οι Έλληνες παίδες στην αρχαιότητα».