Σήμερα οι Τέχνες έχουν την χαρά και την τιμή να φιλοξενούν τη βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών ποιήτρια Χρύσα Αλεξοπούλου. Αφορμή στέκεται η επίσης βραβευμένη ποιητική της συλλογή που φέρει τον τίτλο «Πορείες κατάδυσης» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Περισπωμένη».
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
Κυρία Αλεξοπούλου, από το βιογραφικό σας και μόνο διαπιστώνει κανείς τη μεγάλη αγάπη που τρέφετε για την ποίηση. Τι ήταν αυτό που σας προξένησε αυτή την αγάπη στη ζωή σας;
Δεν μπορώ να δώσω μια ευθεία απάντηση. Η ποίηση αποτέλεσε από την πρώιμη εφηβική ηλικία μου μια ενασχόληση ανάγκης· πρώτα ως αναγνωστική εμπειρία και στη συνέχεια ως διαδικασία έκφρασης. Θυμάμαι ακόμη τη χαρά μου όταν δέχθηκα τότε ως χριστουγεννιάτικο δώρο μια ποιητική ανθολογία. Οι διάφοροι ανθολογούμενοι μου άνοιγαν ο καθένας κι ένα διαφορετικό παράθυρο στο ποιητικό σύμπαν.
Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο σκοπός της ποίησης στις μέρες μας; Τι έχει να προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο;
Η ποίηση προσφέρει ό,τι και οι άλλες τέχνες. Δεν αλλάζει τη ζωή, αλλά μας βοηθά να την προσεγγίσουμε με άλλη ματιά, να δούμε άλλες όψεις της. Μας κάνει πιο διεισδυτικούς και πιο ευαίσθητους. Ανοίγει ορίζοντες γύρω μας και «ξεκλειδώνει» κλειστούς εσωτερικούς χώρους μας· ρίχνει φως μέσα μας, γίνεται οδός προς την αυτογνωσία. Εκτός από την καλλιέργεια του λόγου και την αισθητική απόλαυση που προσφέρει, είναι μέσον που συμβάλλει στην ενσυναίσθηση και στην κατανόηση του άλλου.
Το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα στηρίζει τις προσπάθειες των σύγχρονων Ελλήνων ποιητών; Ποια είναι η δική σας προσωπική εμπειρία;
Όσο κι αν με ενδιαφέρει να συναντήσει η ποίησή μου τον αναγνώστη, να γίνει μέσο επικοινωνίας, γνωρίζω παράλληλα ότι το αναγνωστικό κοινό της ποίησης είναι πιο περιορισμένο αριθμητικά από εκείνο της πεζογραφίας. Αυτό όμως δεν με απασχολεί ιδιαίτερα. Πάντως θέλω να σημειώσω ότι η τεχνολογία με τα ηλεκτρονικά περιοδικά, τους ιστότοπους λογοτεχνίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει την ευρύτερη κυκλοφορία του ποιητικού λόγου και αυτό είναι θετικό.
Λαμβάνοντας υπόψη την ολοένα και αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου, τελικά οι άνθρωποι διαβάζουν βιβλία στις μέρες μας;
Πρόσφατη έρευνα του ΟΣΔΕΛ έδειξε με στοιχεία ότι στην Ελλάδα το αναγνωστικό κοινό είναι γενικά περιορισμένο. Οι μικρότερης ηλικίας άνθρωποι σίγουρα επηρεάζονται από την αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου, αλλά πιστεύω ότι δεν είναι αυτός ο κύριος παράγοντας που οι άνθρωποι δεν διαβάζουν βιβλία. Κύριος παράγοντας είναι το έλλειμμα παιδείας. Μπορεί να υπάρχουν σήμερα περισσότεροι απόφοιτοι Λυκείου και πτυχιούχοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει και βαθύτερη καλλιέργεια. Από την κοινωνία προκρίθηκε η άμεση χρησιμότητα της γνώσης και παραμελήθηκε από την εκπαίδευση η παιδευτική απόλαυση, άρα και η φιλαναγνωσία.
Το δικό σας έργο τι το ιδιαίτερο προσφέρει στα γράμματα; Εξασφαλίζει μια ξεχωριστή ταυτότητα ανάμεσα στα τόσα άλλα που κυκλοφορούν στην αγορά; Τι πιστεύετε;
Αν και γράφω έχοντας ενδιαφέρον για τον αναγνώστη που θα τύχει να συναντήσει το έργο μου, δεν κινούμαι από συγκεκριμένη σκοπιμότητα. Η γραφή αποτελεί για μένα κυρίως έκφραση, χωρίς να αποκλείει και την επικοινωνία, επικοινωνία μέσω των νοημάτων και των εναυσμάτων που το έργο προκαλεί.
Δέχεστε επιρροές από άλλους Έλληνες και ξένους ποιητές στα έργα σας ή δεν το θεωρείτε απαραίτητο;
Επιρροές υπάρχουν οπωσδήποτε σε όλους όσους γράφουν· είναι αποτέλεσμα της μελέτης, της πνευματικής επικοινωνίας με το έργο των δημιουργών που προηγήθηκαν, κατά τον ποιητή «είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας» (Γ. Σεφέρης). Επιδράσεις, λοιπόν, υπάρχουν, τη μίμηση αρνούμαι και αποφεύγω.
Τι μπορεί να αποτελέσει έμπνευση για σας;
Η έμπνευση προκύπτει από προσωπικά βιώματα και εμπειρίες, από προβλήματα που απασχολούν την κοινωνία, τον σύγχρονο άνθρωπο, τον κόσμο μας. Πνευματικές ανησυχίες, διαχρονικές και υπερτοπικές προκλήσεις και οπωσδήποτε τα μεγάλα θέματα της ζωής, η ύπαρξη, ο έρωτας και ο θάνατος, τροφοδοτούν στο διηνεκές την ποίηση.
Το βιβλίο που κρατώ στα χέρια μου αποτελεί την πέμπτη εκδοθείσα ποιητική συλλογή σας. Φέρει τον τίτλο «Πορείες κατάδυσης» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Περισπωμένη». Πώς προέκυψε η συγγραφή της; Ποιο ήταν το βασικό ερέθισμα που σας ενέπνευσε;
Όσο κανείς μεγαλώνει και ωριμάζει αντιμετωπίζει εντονότερα την πρόκληση τόσο της κατάκτησης της αυτογνωσίας όσο και του θανάτου, του ορίου της ύπαρξης. Εξάλλου η αυτογνωσία καθορίζει και τη στάση του ανθρώπου απέναντι στο τέλος. Έτσι προέκυψε η συγγραφή αυτής της συλλογής, από τη διάθεση να σταθώ πνευματικά και ποιητικά ενώπιον των παραπάνω προκλήσεων.
Η ποιητική σας συλλογή περιέχει άτιτλα ποιήματα, τα οποία διακρίνονται σε τρεις μεγάλες ενότητες, σε τρεις διαφορετικές πορείες κατάδυσης όπως μαρτυρεί και ο τίτλος του βιβλίου. Η πρώτη κατάδυση αφορά στο υγρό στοιχείο, η δεύτερη στο μέσα κόσμο του ανθρώπου και η τρίτη στο επέκεινα. Πείτε μας λίγα λόγια για το περιεχόμενό τους.
Στις «Πορείες κατάδυσης» κυριαρχεί το υγρό στοιχείο, το νερό. Ας θυμηθούμε την κοσμολογία του Θαλή όπου το νερό είναι η αρχή των πάντων, οπότε η κατάδυση σ’ αυτό μπορεί να είναι αναγεννητικά αποκαλυπτική αλλά και εξαγνιστική διαδικασία. Οι τρεις ενότητες αντικατοπτρίζουν τρεις φάσεις ενδοσκόπησης σε ένα σχήμα κλιμακωτό ανιόν. Ξεκινά από τα πιο προφανή και πορεύεται προς τα πιο σύνθετα και δύσκολα. Αρχίζει με την κατανόηση της ομορφιάς μέσω της εμπειρίας των αισθήσεων και εντός της μοναχικότητας - χωρίς περισπασμούς- που εξασφαλίζει μια κατάδυση. Περνάει στην καταγραφή της επίπονης προσπάθειας για τη γνώση και κατανόηση του εαυτού μας, η οποία τελικά οδηγεί στη μελέτη του επέκεινα. Όπως παρατηρήσατε, όντως τα ποιήματα είναι άτιτλα γιατί ανήκουν οργανικά σε μία από τις τρεις ενότητες που αναφέρατε.
Τα ποιήματα της συλλογής είναι γραμμένα όλα σε δεύτερο πρόσωπο και αποτελούν όπως βλέπουμε μία κοπιώδη πράξη αυτογνωσίας και κατάδυσης στο εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου εκεί δηλαδή όπου εκείνος, μέσω της στοχαστικής του διάθεσης, θυμάται, αντιλαμβάνεται, κρίνει, και στο τέλος μαθαίνει τον εαυτό του, ενώ παράλληλα συνειδητοποιεί τι αξίζει τελικά στη ζωή του και τι όχι. Aυτός υπήρξε ο σκοπός σας εξαρχής; Η εσωτερική αναζήτηση για την γνωριμία και αποδοχή του πραγματικού μας εαυτού;
Ακριβώς, το δεύτερο πρόσωπο απευθύνεται είτε στον εαυτό μας είτε στον συνάνθρωπο, στον αναγνώστη, με στόχευση πράγματι τη γνώση του εαυτού μας, την αποδοχή του και εξ αυτού στον καθορισμό της στάσης μας απέναντι στα ουσιώδη της ζωής, στα σημαντικά και γι’ αυτό αναγκαία.
Απλή και λιτή γραφή, έντονα λυρική και στοχαστική, συναισθηματική και ευαίσθητη που οπωσδήποτε αξίζει να διαβαστεί. Σε ποιο κοινό απευθύνεστε; Μόνο σε ενήλικες ή και σε έφηβους;
Οι «Πορείες κατάδυσης» απευθύνονται σε όποιον θα ανταποκριθεί στην πρόκληση της «κατάδυσης», ανεξαρτήτως ηλικίας ή άλλων χαρακτηριστικών. Ως λαός θαλασσινός έχουμε την εμπειρία του υγρού στοιχείου, της θάλασσας και της ομορφιάς της, ομορφιά που δεν περιορίζεται μόνο στο άμεσα ορατό· όσο την εξερευνάμε τόσο και μας αποζημιώνει. Έτσι και τον εαυτό μας όσο τον γνωρίζουμε τόσο τον κατακτάμε, συμφιλιωνόμαστε μαζί του, διορθώνουμε πτυχές του. Αυτή είναι διαδικασία συνεχής, αγώνισμα μόνιμο, κατάλληλο για κάθε ηλικία και άνθρωπο.
Γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο τίτλο για το εξώφυλλο του βιβλίου σας;
Η περιγραφή που έγινε πιο πάνω, σχετικά με το περιεχόμενο της συλλογής, θεωρώ ότι εξηγεί και τον τίτλο του βιβλίου· πρόκειται για τίτλο που καθορίζει και διαπερνά την όλη σύνθεση.
Θα εντοπίσει ο αναγνώστης στα ποιήματά σας στοιχεία της δικής σας προσωπικότητας;
Κάθε γραφή, σε κάθε περίπτωση, προσδιορίζεται από τον δημιουργό, φέρει τη σφραγίδα του. Κι όταν λέω «γραφή» εννοώ τον τρόπο έκφρασης κάθε τέχνης. Ο τεχνίτης, που απεικονίζει, σμιλεύει, συνθέτει ή συγγράφει, καταθέτει μέσω της τέχνης του στοιχεία της προσωπικότητάς του, αποκαλύπτεται και τελικά εκτίθεται στο κοινό του.
Είναι εμφανές ότι μέσα από το βιβλίο σας επιθυμείτε να περάσετε συγκεκριμένα μηνύματα στον αναγνώστη. Επομένως ο ρόλος του πέρα από καθαρά ψυχαγωγικός είναι μήπως και διδακτικός;
Η ποίηση, όπως και κάθε τέχνη, προκαλεί ερωτήματα, προβληματίζει, διεγείρει συναισθήματα, θέτει σε εγρήγορση νου και ψυχή και υπό αυτή την έννοια συναντά την ετυμολογία της λέξης «ψυχαγωγία»(=αγωγή της ψυχής). Προβληματισμός –δεν θα πω διδακτισμός- και αισθητική απόλαυση ανήκουν στον ρόλο της ποίησης.
Η ποιητική σας συλλογή τιμήθηκε με το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών «Λάμπρος Πορφύρας» το έτος 2021. Νιώθετε πως με αυτό το βραβείο ανταμειφθήκατε κατά κάποιον τρόπο για την πολύτιμη προσφορά σας στον ελληνικό πολιτισμό;
Το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών «Λάμπρος Πορφύρας», με το οποίο τιμήθηκαν οι «Πορείες κατάδυσης», αποτελεί ύψιστη διάκριση και μεγάλη τιμή για το έργο · δεν το αντιμετωπίζω σαν ανταμοιβή. Με χαροποίησε η βράβευση, όπως είναι φυσικό, και συγχρόνως έγινε αφορμή για μεγιστοποίηση της ευθύνης μου από εδώ και πέρα απέναντι στον αναγνώστη και στην ίδια την Ποίηση.
Γιατί εξακολουθείτε να χρησιμοποιείτε το πολυτονικό σύστημα στα γραπτά σας σε μια εποχή που έχει επικρατήσει επίσημα εδώ και δεκαετίες η μονοτονική γραφή;
Στο ερώτημα αυτό η απάντηση προκύπτει κυρίως από την ιδιότητά μου ως φιλολόγου. Το πολυτονικό σύστημα συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της γλώσσας μας και κυρίως στην κατανόηση της μορφής της. Για να αρκεστώ σε ένα παράδειγμα: πώς θα κατανοηθεί το γράμμα «φ» στη λέξη «αφαίρεση», αν δεν γνωρίζουμε την ύπαρξη του πνεύματος της δασείας στη λέξη «αίρεση»; Επίσης, τόσες λέξεις-δάνεια από την ελληνική σε ξένες γλώσσες προϋποθέτουν το πολυτονικό σύστημα, π.χ. Helios, Hippocrates, Helene, heteroclite, κ.τ.ό. Η γνώση και χρήση του πολυτονικού είναι μέσον για τη σε βάθος γνώση της γλώσσας και την ανάδειξη της διαχρονίας της.
Είστε ευχαριστημένη από τη συνεργασία σας με το εκδοτικό σας σπίτι; Θεωρείτε πως ένας καλός εκδοτικός οίκος συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη και επιτυχέστερη προώθηση ενός βιβλίου;
Είμαι ευχαριστημένη από την ποιότητα της εκδοτικής εργασίας και από τη συνεργασία με τον εκδότη μου. Είναι άνθρωπος καλλιεργημένος, με αγάπη για το βιβλίο και την ποίηση, εφόσον κι ο ίδιος είναι ποιητής και μεταφραστής ξενόγλωσσης ποίησης, οπότε δεν αντιμετωπίζει το εκδοτικό έργο μόνο στενά επαγγελματικά. Από τις εκδόσεις ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ τιμήθηκε και για το 2022 κι άλλο βιβλίο από την Ακαδημία Αθηνών, γεγονός που δείχνει ότι οι εκδόσεις επιλέγουν έργα με κριτήριο κυρίως την ποιότητα. Τη διαδικασία της προώθησης δεν τη γνωρίζω και δεν έχω να προσθέσω κάτι γι’ αυτή.
Σχεδιάζετε κάποια παρουσίαση βιβλίου το επόμενο διάστημα;
Το συγκεκριμένο βιβλίο εκδόθηκε μέσα στην πανδημία, τον Μάρτιο του 2020, σε συνθήκες δύσκολες που δεν επέτρεψαν μια παρουσίαση. Πολύ αργότερα και πριν τη βράβευσή του, τον Νοέμβριο του 2021, έγινε μια παρουσίαση κάτω πάλι από περιοριστικά μέτρα και με τα υγειονομικά πρωτόκολλα σε ισχύ. Μετά την βράβευση δεν έγινε άλλη παρουσίαση, συζητάμε με τον εκδότη για κάτι τέτοιο.
Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα ποίημα από το βιβλίο σας.
Παραθέτω τρία ποιήματα από κάθε ενότητα και επιλέξτε εσείς όποιο σας «μιλάει» περισσότερο.
Από την πρώτη ενότητα:
Πολλὲς φορὲς στὸ ὄνειρό σου πέταξες, ἄλλη ὅμως κατάδυση
δὲν ἔχεις ξαναδεῖ σὲ μιὰ ἀγκαλιὰ γαλάζιου,
κομμάτι ἔνθετο ἐσὺ στὴν ἁρμονία τοῦ νεροῦ, γείτονας
στῶν κοραλλιῶν τὴ χάρη καὶ θαυμαστής φυτῶν
ποὺ μοιάζει νὰ ‘χουνε ψυχή ἔτσι ποὺ πάλλονται
ρυθμικὰ σὰν νὰ ζητοῦν αὐτάρεσκα νὰ τὰ ἐρωτευθεῖς.
Από τη δεύτερη :
……………………………………………………
Κατέρχεσαι, μὰ δὲν βουλιάζεις, δύτης ἀνεκπαίδευτος,
στὶς κόγχες τοῦ ὠκεανοῦ σου, στὶς ὑποβρύχιες στοές,
μὲ ἀνακούφιση στὰ χείλη, γιατὶ προσπάθησες νὰ δεῖς
χωρὶς νὰ προσποιηθεῖς, νὰ ψαύσεις δίχως νὰ ἀποστραφεῖς,
νὰ ἐννοήσεις καὶ νὰ μεταμεληθεῖς, νὰ διακλαδωθεῖς μὲ
ἐνοχές ἁρμονικά κατὰ τὴν ἀκολουθία Φιμπονὰτσι, νὰ
ἑνωθεῖς μὲ τὸ πρόσωπό σου, μόνος κι ἀληθινός.
και από την τρίτη:
Κατέρχεσαι καὶ στοχάζεσαι ἐδῶ ποὺ δὲν
ὑπάρχουν ὧρες οὔτε δρόμοι, οὔτε ἡμέρες,
οὔτε πόρτες, οὔτε πρόσωπα, οὔτε ἐσύ, οὔτε
αὐτὸς, οὔτε δικαιολογίες, μόνο κρίση
ἀτέρμονη, γιατὶ ἐδῶ ἡ λήθη ἔχει πεθάνει
ἀπελευθερώνοντας τὸ παρελθόν ποὺ
ξαναπαίζεται κι ὅσο κατέρχεσαι τόσο τὸ
ξαναβλέπεις καὶ τὸ κρίνεις κρινόμενος.
Κυρία Αλεξοπούλου, σας ευχαριστώ πολύ για τη συζήτησή μας. Να είστε καλά και κάθε προσδοκία σας να γίνει πραγματικότητα.
Κι εγώ σας ευχαριστώ, αγαπητή κ. Πετρίδου!
Βιογραφικό
Η Χρύσα Ευστ. Αλεξοπούλου κατάγεται από την Αμαλιάδα. Σπούδασε Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία και είναι αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Υπηρέτησε στη Β/βάθμια Εκπαίδευση ως καθηγήτρια και σχολική σύμβουλος Ανατ. Αττικής. Δίδαξε στη Γ/βάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα (Αρχαίο Δράμα στο Ε.Α.Π.) και στη Γερμανία (Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμό). Έχουν εκδοθεί η διατριβή της («Η γυναικεία δράση στον Ευριπίδη: εκδίκηση και επιβολή: Μήδεια, Εκάβη, Ιππόλυτος», Εκδ. Ελληνικά γράμματα, 2000), βιβλία για την Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση («Από τον ανατρεπτικό Αρχίλοχο στον λυρικό αφηγητή Βακχυλίδη», Εκδ. Έννοια, 2004) και τον Ευριπίδη («Ευριπίδης: ο ποιητής του πάθους και των παθημάτων», Εκδ. Πεδίο, 2018). Μελέτες της για φιλολογικά θέματα έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους. Έχει μεταφράσει επιλεγμένα αποσπασμάτων των Γερμανών ποιητών Χάινε, Μέρικε και Αννέτ Φον Ντρόστε-Χίλσχοφ, ενώ έχουν εκδοθεί πέντε ποιητικές της συλλογές:
1. «Βορείως του Νότου», Εκδ. Γαβριηλίδη, 2005
2. «30 και 1 Νυχτερινές Αντανακλάσεις», Εκδ. Ηριδανός, 2008
3. «Τόπος ένδον», Εκδ. Ηριδανός, 2012
4. «Φάος, φάος, Φως», Εκδ. Γαβριηλίδη, 2015
5. «Πορείες κατάδυσης», Εκδ. Περισπωμένη, 2020 (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών «Λάμπρος Πορφύρας» 2021).
0 Σχόλια