Σήμερα στις Τέχνες φιλοξενούμε τη μεταφράστρια Κατερίνα Νικήτα, με αφορμή την πολύ αγαπημένη και δημοφιλή σειρά βιβλίων «DREAMLAND BILLIONAIRES», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» και στην οποία υπογράφει τη μετάφραση.
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
Κυρία Νικήτα, θα θέλατε να μας συστήσετε τον εαυτό σας στο αναγνωστικό κοινό;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, απ’ όπου έφυγα στα δεκαοχτώ μου για να σπουδάσω ξένες γλώσσες και μετάφραση – πρώτα στη Γερμανία και μετά στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Τα τελευταία επτά χρόνια δηλώνω κάτοικος Λονδίνου, όπου εργάζομαι σε διαφημιστική εταιρεία στον τομέα του localisation (ελληνιστί ‘τοπικοποίηση’). Αγαπώ το διάβασμα, το τρέξιμο και τους Abba.
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στο χώρο του βιβλίου και συγκεκριμένα στο χώρο της λογοτεχνικής μετάφρασης;
Διαβάζω μανιωδώς από παιδί και το 2020 με τα διαδοχικά lockdown το διάβασμα έγινε το καταφύγιο μου, ο τέλειος τρόπος για να ξεφύγω απ’ την πραγματικότητα. Εκείνη τη χρονιά διάβασα συνολικά 72 βιβλία, κυρίως καινούργιες κυκλοφορίες ή προσχέδια βιβλίων προτού εκδοθούν στην Αγγλία. Κάθε φορά που διάβαζα κάτι που μου άρεσε σκεφτόμουν πόσο θα ήθελα να το μοιραστώ με τους φίλους μου στην Ελλάδα, οι οποίοι κατά κύριο λόγο διαβάζουν είτε μεταφρασμένα βιβλία είτε έργα Ελλήνων συγγραφέων. Επειδή ο κύκλος μου αποτελείται από πολλούς αποφοίτους μετάφρασης, πολύ συχνά συζητάγαμε κάτι που διαβάσαμε και σχολιάζαμε πώς θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά, οπότε κάπως έτσι μου μπήκε η ιδέα και άρχισα να χτυπάω την πόρτα διάφορων εκδοτικών οίκων στην Ελλάδα.
Πώς ορίζετε τη λογοτεχνική μετάφραση ως μεταφράστρια;
Νομίζω έχω μια αρκετά εξιδανικευμένη εικόνα της λογοτεχνικής μετάφρασης στο μυαλό μου, κυρίως τα βιβλία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μου. Η λογοτεχνική μετάφραση αποτελεί μια πρόκληση και ταυτόχρονα μια εξαιρετικά δημιουργική διαδικασία, προέρχεται από την έμφυτη ανάγκη να μοιραστείς και να επικοινωνήσεις. Σε σύγκριση με άλλα είδη μετάφρασης με τα οποία έχω ασχοληθεί που έχουν, θα έλεγε κανείς, μια πιο «πρακτική» εφαρμογή, είναι το είδος της μετάφρασης που απαιτεί το περισσότερο μεράκι – να κουβαλάς μέσα σου το μικρόβιο του αναγνώστη.
Πότε θεωρείται επιτυχημένη η μετάφραση ενός έργου και τι πρέπει να προσέχει ένας μεταφραστής περισσότερο σ’ αυτήν;
Ο βαθμός της επιτυχίας, πέρα από την εμπορική που είναι ευκολότερα υπολογίσιμη με βάση τις πωλήσεις ενός μεταφρασμένου βιβλίου, εξαρτάται από τη σχολή ή θεωρία μετάφρασης που ασπάζεται ο κάθε μεταφραστής και ως πιο βαθμό κατάφερε να ανταποκριθεί στους βασικούς κανόνες αυτής. Προτού όμως αρχίσω να ακούγομαι σαν τους καθηγητές μου στο μάθημα Θεωρία της Μετάφρασης στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου, θα πω ότι μιας και ασχολούμαι με το ρομαντικό μυθιστόρημα, επέλεξα να εστιάσω στην επίδραση που έχει το κείμενο στον αναγνώστη. Το είδος αυτό έχει σκοπό να κάνει το αναγνωστικό κοινό να αισθανθεί θαλπωρή, να δεθεί συναισθηματικά με τους ήρωες, να γελάσει, να συγκινηθεί, να αγχωθεί αν θα καταφέρουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που θα εμφανιστούν στον δρόμο τους και να καταλήξουν ευτυχισμένοι μαζί. Να εμπλακεί συναισθηματικά.
Πόσο δύσκολη ή εύκολη είναι μια μετάφραση κατά τη γνώμη σας;
Χμ, αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη μεταφράστρια, τις ικανότητες, τα ενδιαφέροντα και το background της. Υπάρχουν φορές που το κείμενο κυλάει χωρίς να το καταλάβω και άλλες που περνάω ώρες πάνω απ’ την ίδια παράγραφο (ή ξεκινάω μια φιλολογική συζήτηση στο WhatsApp – τα καλά του να έχεις φίλους στον ίδιο τομέα με σένα).
Για μένα η μεγαλύτερη πρόκληση είναι οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, εκείνα τα στοιχεία του κειμένου που για τον αγγλόφωνο και δη Αμερικανό αναγνώστη κουβαλάνε ένα σωρό συνειρμούς, αναμνήσεις ή εντυπώσεις, χωρίς να υπάρχει κάτι αντίστοιχο στην ελληνική γλώσσα και κουλτούρα. Εκεί είναι που η μεταφράστρια καλείται να είναι πολύ διαβασμένη, αλλά και αποφασιστική – να γνωρίζει καλά το αναγνωστικό κοινό ώστε να είναι σε θέση να αποφασίσει πώς να διαχειριστεί αυτά τα στοιχεία και να εμπιστεύεται το ένστικτο της.
Πόσο μπορεί να επέμβει ένας μεταφραστής στο πρωτότυπο έργο, ώστε να καταφέρει να μεταφέρει τη φιλοσοφία και το περιεχόμενό του με επιτυχία σε μια άλλη γλώσσα; Πόσο μικρός ή μεγάλος είναι ο πειρασμός να εισχωρήσει περισσότερο στην ουσία του, αποδίδοντάς το περιεχόμενό του με περισσότερη λεπτομέρεια και σύμφωνα με το δικό του προσωπικό ύφος; Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση συγγραφέα-μεταφραστή;
Εξαιρετική ερώτηση. Αν και στη λογοτεχνική μετάφραση, η μεταφράστρια γίνεται ουσιαστικά συν-δημιουργός δίνοντας πνοή στο έργο ενός/μιας συγγραφέα χρησιμοποιώντας τις δικές της λέξεις, ταυτόχρονα καλείται να αφήσει το εγώ της στην άκρη. Το αν θα το καταφέρει καθορίζει το πόσο μικρός ή μεγάλος θα της φανεί ο πειρασμός και κατ’ επέκταση πόσο επεμβατική θα σταθεί μέσα απ’ τις μεταφραστικές επιλογές της.
Επειδή διαβάζω πολύ και ειδικά ρομαντικά μυθιστορήματα, αισθάνθηκα το δικαίωμα να έχω άποψη για τα καλώς ή κακώς κείμενα του βιβλίου. Είναι πολύ εύκολο να πεις, ξέρεις τι, αυτό θα ακουγόταν καλύτερα έτσι ή η συγγραφέας νομίζει ότι αυτό το λογοπαίγνιο είναι αστείο αλλά δεν είναι και τόσο στην πραγματικότητα. Αλλά πήρα μια συνειδητή απόφαση προτού ξεκινήσω να μεταφράζω να παραμείνω πιστή στο ύφος της συγγραφέως. Από την άλλη, δεν δίστασα να γίνω λίγο πιο περιγραφική σε σημεία όπου θεώρησα ότι το ελληνικό αναγνωστικό κοινό ίσως χρειάζεται λίγο περισσότερο συγκείμενο. Όπως ανέφερα και παραπάνω, όταν είσαι σε θέση να αφουγκραστείς το κοινό σου και τις ανάγκες του, μπορείς να αποφασίσεις πιο συνειδητά πόσο επεμβατική θέλεις ή μπορείς να γίνεις.
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην πιστή μετάφραση και την πιστή απόδοση ενός έργου; Εσείς ως μεταφράστρια τι προτιμάτε από τα δύο και γιατί;
Εξαρτάται απ’ το τι εννοούμε ως πιστή μετάφραση – είναι η λέξη προς λέξη μετάφραση; Αν ναι, τότε δεν είναι η ιδανική προσέγγιση για ένα λογοτεχνικό έργο. Για μένα είναι σημαντικότερη η επίδραση του μεταφρασμένου κειμένου στον αναγνώστη να είναι η ίδια ή όσο το δυνατόν παρόμοια με την επίδραση που έχει το κείμενο-πηγή στο αγγλόφωνο κοινό, οπότε θα έλεγα ότι η απόδοση είναι ο πιο σωστός όρος στην προκειμένη περίπτωση.
Με ποια κριτήρια επιλέγετε το βιβλίο που θα μεταφράσετε στα ελληνικά;
Μιας και μέχρι τώρα δουλεύω κυρίως με αναθέσεις τίτλων που έχει επιλέξει η ομάδα των εκδόσεων Ψυχογιός μπορώ να μιλήσω μόνο για τα βιβλία που κατά καιρούς έχω προτείνει προς μετάφραση. Αρχικά, για πρακτικούς λόγους πρέπει το βιβλίο να ταιριάζει με τις επιλογές τίτλων που έχει κάνει ο εκδοτικός οίκος μέχρι τώρα. Μετά θα πρέπει να έχει αυτό το je ne sais quoi που λένε και οι Γάλλοι – που θέλεις να αφήσεις κάτω το βιβλίο και δεν μπορείς, που ξενυχτάς για το τελειώσεις ή διαβάζεις στο μετρό για τη δουλειά και χάνεις τη στάση σου επειδή σε έχει απορροφήσει η πλοκή του.
Ας μιλήσουμε τώρα για τη σειρά βιβλίων που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» και που πρόσφατα μεταφράσατε, το «DREAMLAND BILLIONAIRES». Πείτε μας δυο λόγια για το περιεχόμενό των ιστοριών που περιέχονται σ’ αυτή.
Η σειρά βιβλίων Dreamland Billionaires διηγείται την ιστορία τριών αδερφών που προκειμένου να εξασφαλίσουν την υπέρογκη κληρονομία που τους αντιστοιχεί με βάση τη διαθήκη του παππού τους πρέπει να φέρουν εις πέρας ο καθένας μια «αποστολή». Αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της αποστολής γίνεται αναπόφευκτα μια γυναίκα με διαμετρικά αντίθετη προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασία που όχι μόνο θα τους βοηθήσει, αλλά θα τους θυμίσει τι πραγματικά έχει σημασία στη ζωή – η οικογένεια, η συντροφικότητα, η δημιουργία, ο έρωτας.
Η σειρά συνδυάζει το ρομαντικό και το σεξουαλικό στοιχείο, την κατεξοχήν πιο ανάλαφρη πλευρά των μυθιστορημάτων, με άλλα, πιο σύνθετα θέματα: την εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού στις μεγάλες επιχειρήσεις, τις διαφυλικές σχέσεις, τον εθισμό, την ψυχική υγεία και τις αρνητικές συνέπειες της τοξικής αρρενωπότητας τόσο στους ίδιους τους άντρες όσο και στους γύρω τους.
Τι το ιδιαίτερο έχει αυτή η συγκεκριμένη σειρά βιβλίων που εσάς ως μεταφράστρια σας ώθησε στη μετάφρασή της;
Για να είμαι ειλικρινής, η πρόταση για τα συγκεκριμένα βιβλία προήλθε από την υπεύθυνη μεταφρασμένων βιβλίων για ενήλικες των εκδόσεων Ψυχογιός, την κα. Ειρήνη Χριστοπούλου. Ωστόσο, επειδή διαβάζω πολλά ρομαντικά μυθιστορήματα και το κείμενο ήταν αρκετά βατό μου φάνηκε μια καλή ευκαιρία για τα πρώτα μου βήματα στον χώρο της λογοτεχνικής μετάφρασης.
Γενικά παρατηρώ ότι υπάρχει μια προκατάληψη για τα μυθιστορήματα που έχουν ρομαντικό περιεχόμενο και κατ’ επέκταση απευθύνονται κυρίως στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό, επειδή ο κόσμος τα θεωρεί ευπώλητα, απλοϊκά, εμπορικά. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να ξεφορτωθούμε οποιοδήποτε στίγμα σχετικά με συγκεκριμένα λογοτεχνικά είδη και ο κόσμος να διαβάζει χωρίς προκατάληψη και χωρίς ντροπή, οπότε αυτός είναι ο τρόπος μου να προσθέσω κι εγώ το λιθαράκι μου στον «αγώνα» για απενεχοποιημένη ανάγνωση!
Ποιες οι εντυπώσεις των Ελλήνων αναγνωστών για τη σειρά αυτή; Τις λαμβάνετε υπόψη; Για την αποδοχή της σειράς αυτής από το αναγνωστικό κοινό ως ένα μεγάλο βαθμό συμβάλετε κι εσείς ως μεταφράστρια. Θεωρείτε μεγάλο το βάρος της ευθύνης που σας αναλογεί;
Κρίνοντας από τις αντιδράσεις στα social media και τις κριτικές των Ελλήνων bookstagrammers, το ελληνικό αναγνωστικό έχει αγκαλιάσει τη σειρά και τους τρεις πρωταγωνιστές, γεγονός που με γεμίζει χαρά αλλά και ανακούφιση. Ακόμα κι όταν ξέρεις ότι έχεις βάλει τα δυνατά σου, πάντα υπάρχει ένα άγχος για το πώς θα ανταποκριθούν οι αναγνώστες. Μιας και πλέον δε συλλέγουμε αποκόμματα εφημερίδων, μαζεύω screenshots όλων των σχετικών σχόλιων που βρίσκω στο διαδίκτυο! Δεν μπορώ να αποφασίσω ως προς ποιο βαθμό συνέβαλα στην αποδοχή της σειράς από το αναγνωστικό κοινό, αλλά αυτό που άλλαξε μετά την κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου είναι ότι αφενός αισθάνομαι περισσότερη αυτοπεποίθηση στις επιλογές που κάνω ως μεταφράστρια και αφετέρου περισσότερη ευθύνη να κρατήσω αμείωτο το ενδιαφέρον όσων αγάπησαν το πρώτο βιβλίο και να βεβαιωθώ ότι υπάρχει συνέπεια και ομοιομορφία ανάμεσα στα βιβλία.
Θα υπάρξει και συνέχεια της συγκεκριμένης σειράς βιβλίων, σωστά;
Ναι! Το ελληνικό κοινό επιβάλλεται να γνωρίσει και τους τρεις αδερφούς Κέιν, μόνο έτσι μπορεί να διαλέξει τον αγαπημένο του. Το δεύτερο βιβλίο της σειράς, Όροι και Προϋποθέσεις, κυκλοφόρησε στα μέσα του Οκτώβρη και το τρίτο θα ακολουθήσει στις αρχές του 2024.
Έχετε λάβει κριτική για την ποιότητα της μετάφρασής σας;
Από φίλους έχω ακούσει ότι διάβασαν απνευστί στην παραλία, δεν νομίζω ότι υπάρχει μεγαλύτερο κομπλιμέντο απ’ αυτό! Άτομα του χώρου της μετάφρασης μου έχουν πει ότι ίσως χειρίζονταν συγκεκριμένες μεταφραστικές επιλογές διαφορετικά, αλλά ότι φαίνεται από τη δουλειά μου ότι ο τρόπος που απέδωσα κάποια πράγματα ήταν αποτέλεσμα πολλής σκέψης και συνειδητών επιλογών.
Ετοιμάζετε τη μετάφραση κάποιου επόμενου βιβλίου αυτό το διάστημα;
Αυτή την περίοδο μεταφράζω το βιβλίο Same Time Next Summer της Αμερικανίδας συγγραφέα Annabel Monaghan, πάλι σε συνεργασία με την ομάδα των εκδόσεων Ψυχογιός, την οποία δεν μπορώ να ευχαριστήσω αρκετά γι’ αυτή την ευκαιρία.
Μια ευχή σας για το μέλλον;
Προσωπικά θα ήθελα να διαβάζουμε όλοι λίγο περισσότερο και να διαλέγουμε συνειδητά βιβλία έξω απ’ το άμεσο φάσμα ενδιαφερόντων μας – βιβλία που μας προκαλούν να σκεφτούμε, να συζητήσουμε με τους ανθρώπους γύρω μας, να διευρύνουμε τους ορίζοντες μας και να αναμετρηθούμε με τον τρόπο σκέψης και τις απόψεις μας.
Κυρία Νικήτα, σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συνέντευξη και σας εύχομαι κάθε επιτυχία στο μεταφραστικό σας έργο.
0 Σχόλια