Η συγγραφέας Νέλλη Σπαθάρη έχει φιλοξενηθεί πολλές φορές στις Τέχνες. Άλλωστε, η συνεχής ενασχόλησή της με τη συγγραφή, που απλώνεται σε διαφορετικά είδη του λόγου κάθε φορά, συμβάλει ώστε να μάθουμε γι' αυτήν περισσότερα. Αφορμή της σημερινής συνέντευξης αποτελεί το νέο της βιβλίο με τίτλο «Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ελκυστής».
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
.jpg)
Κυρία Σπαθάρη, καλώς ήρθατε στις Τέχνες και πάλι. Με νέο βιβλίο φυσικά, αν και δεν είναι το τελευταίο σας. Σωστά;
Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση για άλλη μια φορά. Ελπίζω πολλές φορές ακόμη στο μέλλον, καθώς, ναι, παλεύουν οι σκέψεις μου με δύο νέα βιβλία συγχρόνως, τελείως διαφορετικά μεταξύ τους.
Είναι εντυπωσιακή η συγγραφική σας παραγωγή. Τελικά, πόσο μεγάλος μπορεί να είναι ο πλούτος της φαντασίας που σας παρακινεί κάθε φορά και συχνά σε νέα μονοπάτια;
Για μένα η φαντασία είναι ένα από τα στοιχεία της συγγραφικής παραγωγής, αλλά όχι το κυρίαρχο. Αυτό που αποτελεί την κύρια κινητήρια δύναμη είναι οι σκέψεις που με κατατρύχουν σε μια εποχή ωριμότητας. Και για να παραφράσω τον ποιητή, οι σκέψεις μου και η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν.
Έχετε καταπιαστεί με πολλά είδη του λόγου. Αυτή τη φορά επιλέξατε να γράψετε νουβέλα. Θεωρείτε ότι οι σύντομες ιστορίες είναι πιο δημοφιλείς στο κοινό από την άποψη ότι διαβάζονται γρήγορα, χωρίς να κουράζουν τον αναγνώστη με περιττές λεπτομέρειες;
Η νουβέλα όντως σχετίζεται με το σύντομο κείμενο, αλλά δεν είναι αυτό το κύριο χαρακτηριστικό της. Δεν αναπτύσσει την πολυπρόσωπη και πολυσύνθετη πλοκή, αλλά όχι για λόγους περιορισμού της έκτασης της αφήγησης με στόχο να μην κουράζει τον αναγνώστη με λεπτομέρειες. Στις νουβέλες μου (στο συγγραφικό μου έργο υπάρχουν άλλες δύο νουβέλες, το «Στάκα καρδιά μου», βραβείο UNESCO και «Στην Ύδρα αέναα θα επιστρέφεις», βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών, και οι δύο από τον εκδοτικό μου οίκο Ελκυστής) η αφήγηση ακολουθεί το κύριο πρόσωπο και τις σκέψεις του στην πορεία των αναζητήσεών του. Έτσι και στη νουβέλα μου «Το Νησί και ο Πέρα κόσμος», ο πρωταγωνιστής, ο κάτοικος που είχε διαφύγει από το νησί του όταν είχε επιβληθεί μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης από μια αόρατη αρχή, επιστρέφει και αρχίζει ένα ταξίδι αναζήτησης, τόσο του τόπου όσο και των εσωτερικών του προβληματισμών σε όλη την έκταση της αφήγησης.
Έχετε φανατικούς αναγνώστες που σας ακολουθούν σε κάθε σας συγγραφικό ταξίδι; Πόσο όμορφο είναι αυτό για έναν συγγραφέα και πόσο ενθαρρυντικό;
Έχω αναγνώστες που με αναγνωρίζουν και αναζητούν το επόμενο βιβλίο μου. Που μου γράφουν τις απόψεις τους. Και μάλιστα, κάποιοι από αυτούς είναι σταθεροί αναγνώστες μου. Αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι, γενικότερα, ο χώρος του βιβλίου είναι ένας δύσκολος χώρος, η ελληνική γλώσσα απευθύνεται σε ένα περιορισμένο κοινό και γενικότερα ζούμε σε έναν τόπο και σε μια εποχή που μικρές κατηγορίες ανθρώπων διαβάζουν. Γι΄ αυτό, για να χρησιμοποιήσω μια γαλλική έκφραση, «το φαγητό δεν αρκεί να είναι μόνο καλομαγειρεμένο, αλλά πρέπει να είναι και καλοσερβιρισμένο». Με δυο λόγια, ένα βιβλίο, όσο καλό κι αν είναι, είναι αόρατο εάν δεν κάνεις κινήσεις γνωστοποίησης στο αναγνωστικό κοινό. Γιατί πώς θα κριθεί ένα βιβλίο, εάν δεν φτάσει στα χέρια των αναγνωστών; Στο εξωτερικό υπάρχουν αντζέντηδες οι οποίοι αναλαμβάνουν το έργο της προώθησης του βιβλίου στο κοινό. Το ουσιαστικό πρόβλημα στη χώρα μας, όπως το βιώνων εγώ, είναι ότι ένα κομμάτι, σημαντικό κομμάτι, της δημιουργικότητάς μου αναλώνεται στη γνωστοποίηση των βιβλίων μου και όχι στην απόσυρση στο εσωτερικό μου κόσμο για να αφιερωθώ στη συγγραφή.
Σας ενδιαφέρει η κριτική των κριτικών λογοτεχνίας; Τη λαμβάνετε υπόψη; Κι αν ναι, σας βοηθά αυτό ώστε να γίνεστε ολοένα και καλύτερη συγγραφέας;
Φυσικά και διαβάζω με προσοχή τις κριτικές των κριτικών της λογοτεχνίας. Όμως, μετά από μια επαγγελματική πορεία στην οποία αφιερώθηκα στην επιστημονική, ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική συγγραφή, σε μια περίοδο, πλέον, ωριμότητας έχω στραφεί στη λογοτεχνική συγγραφή όχι προς αναζήτηση της επιτυχίας μέσω ενός best seller, αλλά για να διοχετεύσω τις σκέψεις που με κατατρύχουν, τη ματιά μου στη ζωή. Κι εκεί επικεντρώνω το ενδιαφέρον μου. Πρόκειται για μια εσωτερική ανάγκη που δεν πρόκειται να τη μεταστρέψει καμία κριτική. Αναζητώ τους αναγνώστες εκείνους οι οποίοι θα βρουν εσωτερικές γέφυρες με μένα. Όσο για τις τεχνικές της συγγραφής, δηλαδή τις αφηγηματικές τεχνικές, να υπενθυμίσω ότι δεν είμαι συγγραφέας εξ επιλογής, αλλά πτυχιούχος τόσο της ελληνικής όσο και της γαλλικής φιλολογίας, διδάκτορας και μεταδιδάκτορας.
Η κριτική των ειδικών πολλές φορές διαφέρει από την κριτική των αναγνωστών; Εσάς ποια σας απασχολεί περισσότερο και γιατί;
Χαίρομαι να διαβάζω τις απόψεις των αναγνωστών μου. Και μέχρι τώρα, όσες έχουν γραφεί μου έχουν ζεστάνει την καρδιά.
Το 2023 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ελκυστής», η νουβέλα σας με τίτλο «Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος». Πείτε μας δυο λόγια για το περιεχόμενο της ιστορίας σας.
Στο Νησί, οι κάτοικοι υποτάσσονται με τη θέλησή τους σε μία αόρατη αρχή, η οποία τους επιβάλλει ένα ουτοπικό κοινωνικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας τους. Ένας κάτοικός του, έχοντας διαφύγει πριν τριάντα χρόνια από το Νησί, τις πρώτες μέρες της αθέατης αυτής επιβολής, πέρασε τη ζωή του στην ξενιτιά χαράσσοντας στο εσώφυλλο της ντουλάπας του τις μέρες, τις εβδομάδες, τους μήνες, τα χρόνια μακριά από τον τόπο του. Επιθυμία του είναι να επιστρέψει στο νησί του και να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του.
Το νησί του, το Νησί πλέον χωρίς όνομα, είναι αποκομμένο από τον αποκαλούμενο από τους ίδιους τους κατοίκους του Πέρα Κόσμο. Θα χρειαστεί να χρηματίσει έναν τολμηρό ναυτικό για να τον περάσει από τον Πέρα Κόσμο στο απομονωμένο Νησί. Μόνο που δεν θα μπορέσει να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του για έναν ανεξήγητο στην αρχή λόγο. Θα σταθεί απέναντι σε μια κοινωνία την οποία θα προσπαθήσει να ερμηνεύσει: άνθρωποι χωρίς όνομα, υποχρεωτικά χαμογελαστοί, σπίτια μόνο με χαρούμενα χρώματα, ίδια ενδυμασία με σιρίτι που δηλώνει τη θέση τους στην κοινωνική διαστρωμάτωση, απαγόρευση ρολογιών που μετρούν τον χρόνο, έλλειψη σχολικής εκπαίδευσης, εργασία που ξεκινάει από το χαμηλότερο στάδιο της πρωτογενούς παραγωγής με σταδιακή ανέλιξη, φαγητό εξασφαλισμένο κάθε μέρα.
Παγιδευμένος στο Νησί, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, θα προσπαθήσει, πίσω από το πρώτο επίπεδο ανάγνωση της κοινωνικής δομής, να ερμηνεύσει την αόρατη επιβολή και την ηθελημένη υποταγή σε μια δυστοπία. Γιατί την πραγματικότητα που βιώνουν οι κάτοικοι του Νησιού δεν μπορούν να την αντέξουν οι άνθρωποι του Πέρα Κόσμου.
Πώς προέκυψε ο τίτλος του βιβλίου σας;
Ο τίτλος σηματοδοτεί ένα δίπολο και μια αντίστιξη. Συγκεκριμένα, από τη μια μεριά έχουμε το Νησί. Εάν προσέξατε, το Νησί γράφεται με κεφαλαία (ζήτησα μάλιστα να τονιστεί το γράμμα Ν στο εξώφυλλο). Το Νησί ουσιαστικά δεν έχει όνομα, έχει χάσει το πρότερο όνομά του, καθώς σε αυτό το νησί δεν επιτρέπονται τα ονόματα. Σηματοδοτεί, ουσιαστικά, το όνομα ένα από τα χαρακτηριστικά της ιδιόρρυθμης κοινωνικής οργάνωσης που επικρατεί. Σε αντίστιξη, στον άλλο πόλο υπάρχει ο δικός μας, πραγματικός, υπαρκτός κόσμος, ο κόσμος που είναι πέρα από το Νησί, ο Πέρα Κόσμος. Δύο κόσμοι που βρίσκονται ο ένας απέναντι στον άλλο και συγκρούονται.
Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε, ώστε να γράψετε την ιστορία του βιβλίου σας αυτού;
Πρόκειται για μια δύσκολη απάντηση γιατί δεν είναι μονοσήμαντη, όπως δεν είναι μονοσήμαντη η έμπνευση από την οποία προέκυψαν όλες οι συγγραφικές μου δοκιμές. Θα μπορούσα να αναφέρω τρεις από τις σπίθες που γέννησαν ή και διαμόρφωσαν στην πορεία συγγραφής Το Νησί και τον Πέρα Κόσμο.
Έχοντας μια δύσκολη σχέση με τη μητέρα μου-σχέση η οποία γέννησε το μυθιστόρημά μου «Amor fati» (ψυχολογικός όρος του φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε)- κάποιες στιγμές της νεανικής μου ηλικίας, και ιδιαίτερα εκείνες που θα καθόριζαν τις επαγγελματικές μου επιλογές, ένιωσα ένα αόρατο στήριγμα της θείας μου, το οποίο δεν είχα την ωριμότητα να συνειδητοποιήσω. Και μετά από πολλές δεκαετίες, όταν πια οι άνθρωποι έχουν φύγει, μια από τις σκέψεις που με κατέτρυχαν ήταν ότι τα έφερε έτσι η ζωή ώστε να μην προφτάσω να την ευχαριστήσω. Μια νύχτα πετάχτηκα από τον ύπνο μου με κομμένη την ανάσα. Προσπάθησα να φέρω στο μυαλό μου τι ήταν εκείνο που με είχε ταράξει στον ύπνο μου. Με κλειστά τα μάτια, μέσα στο σκοτάδι, αναδύθηκε η μνήμη του ονείρου: η θεία μου, νεκρή, μου ζητούσε να κοινωνήσω το σώμα και το αίμα της, για να την φέρω πάντα μέσα μου. Άπλωσα το χέρι στο σκοτάδι στο κομοδίνο μου, πήρα το μπλοκάκι και το στυλό που έχω πάντα δίπλα μου και σημείωσα «Περί σαρκοφαγίας», με τη δομή του τίτλου να παραπέμπει στα έργα του Ζοζέ Σαραμάγκου («Περί τυφλότητας», «Περί θανάτου». «Περί φωτίσεως»). Παράλληλα, την ίδια εποχή, σχεδίαζα να γράψω μια δυστοπία, καθώς τα δυστοπικά μυθιστορήματα μου κινούν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον.
Επιπλέον, το καλοκαίρι του 2023, κι ενώ είχα γράψει ένα σημαντικό μέρος της αφήγησης, άρχισα να διαβάζω ένα βιβλίο που είχα από καιρό στη βιβλιοθήκη μου, τον «Άρχοντα των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντιγκ (Νόμπελ Λογοτεχνίας), το οποίο αναφέρεται σε μια κοινωνία παιδιών που βρίσκονται μόνα τους σε ένα νησί και η κοινωνική συμπεριφορά τους εκτρέπεται σε καταστάσεις που δεν θα πιστεύαμε με το δεδομένο της ηλικίας τους.
Μην με ρωτήσετε πώς όλα αυτά έδεσαν και δημιούργησαν κάτι τελείως διαφορετικό. Αυτό θα πει έμπνευση και δεν είναι ερμηνεύσιμη.
Το βιβλίο σας απευθύνεται αποκλειστικά σε ενήλικες ή μπορεί να αποτελέσει ανάγνωσμα και για το εφηβικό κοινό;
Νομίζω πως αποτελεί ένα εξαιρετικό αφήγημα για εφήβους, μια ηλικία αναζητήσεων και αμφισβητήσεων.
Πρόκειται για ένα δυστοπικό αφήγημα, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας, που προσφέρεται ως τροφή για σκέψη. Επομένως, πέρα από τον καθαρά ψυχαγωγικό του χαρακτήρα, το βιβλίο σας στόχο έχει να προβληματίσει τον αναγνώστη και να του περάσει συγκεκριμένα μηνύματα;
Το συγκεκριμένο βιβλίο δεν έχει ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Ειδικά η απόληξη της αφήγησης είναι εξαιρετικά σκληρή. Επίσης, στα βιβλία μου δεν αποδέχομαι τον ρόλο του αποστολέα μηνυμάτων. Δεν είμαι εγώ ο παντογνώστης που στέλνει μηνύματα στους μη γνώστες. Ο στόχος μου είναι ακριβώς αυτός που αναφέρατε: τροφή για σκέψη. Θεωρώ ότι η λογοτεχνία δεν στέλνει μηνύματα, αλλά θέτει ερωτήματα. Εγώ, λοιπόν, θέτω ερωτήματα που γεννούν προβληματισμούς. Και η απάντηση σε αυτούς τους προβληματισμούς δεν είναι μονοσήμαντη, όπως είναι ένα μήνυμα. Γιατί εν οίδα, ότι ουδέν οίδα.
Άλλη μια συνεργασία σας με τις εκδόσεις «Ελκυστής». Είναι πια το δεύτερό σας σπίτι, όπως φαίνεται, σωστά;
Έχω μια εξαιρετική συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο και τον ιδρυτή του, τον Αχιλλέα Τριαντόγλου, του οποίου, μάλιστα, εκτιμώ ιδιαίτερα το χιούμορ και την αμεσότητα. Έχω εκδώσει εννέα βιβλία, εκ των οποίων δύο στα αγγλικά, κι έχουμε συνεργαστεί άψογα. Επιπλέον, οι εκδόσεις του είναι άψογες και ως προς την αισθητική τους και έχω τον πρώτο λόγο τόσο στη μορφοποίηση του κειμένου, όσο και στο εξώφυλλο.
Ποια τα επόμενα συγγραφικά σας βήματα;
Γράφω κάτι εξαιρετικά πρωτότυπο σε ένα καθόλου πρωτότυπο θέμα, τον σχολικό εκφοβισμό (bullying). Και συγχρόνως, γράφω ένα μυθιστόρημα που έχει την απαρχή του σε ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στο νησί μου, την Ύδρα, στην περίοδο της Κατοχής, αλλά ιδωμένο με τη σημερινή ματιά.
Μια ευχή σας που θα θέλατε να πραγματοποιηθεί;
Να μην υπάρχει ανάγκη να μιλάμε για δυστοπικές κοινωνίες. Αλλά δυστυχώς, αυτές προκύπτουν από την ατελή φύση του ανθρώπου.
Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο σας.
Ο ίδιος ήταν μανιώδης λάτρης των χαρτών. Είχε μια συλλογή από χάρτες διαφόρων περιόδων που αντικατόπτριζαν τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τον κόσμο. Εκείνον που αγαπούσε περισσότερο ήταν η απεικόνιση ενός ανώμαλα σχεδιασμένου κύκλου με δύο κουκκίδες. Στη μια έγραφε «Εμείς» και στην άλλη, αριστερά, ανατολικά δηλαδή, «Εδέμ». Μια αντανάκλαση της γνώσης για τον περιβάλλοντα χώρο. Μόνο που εδώ δεν υπήρχαν χάρτες, δεν υπήρχε μάθημα γεωγραφίας, γιατί δεν υπήρχε Πέρα Κόσμος. Τελικά γι’ αυτούς, δεν υπήρχε καν το Εμείς και η Εδέμ. Βρίσκονταν ανατολικά της Εδέμ. Σε ένα είδος κόλασης.
Τελικά, γι’ αυτούς, η πραγματικότητα ήταν η κόλαση που αγνοείς.
Κυρία Σπαθάρη, σας ευχαριστώ για ακόμα μια φορά για την όμορφη συζήτηση που είχαμε και σας εύχομαι κάθε καλό από καρδιάς.
Εγώ σας ευχαριστώ θερμά για την ευκαιρία που μου δώσατε να επικοινωνήσω με το αναγνωστικό κοινό.
Βιογραφικό:
Η Νέλλη Σπαθάρη είναι πτυχιούχος της Ελληνικής και της Γαλλικής Φιλολογίας, ενώ εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή στον τομέα της Λαογραφίας («Οι αγγειοπλάστες της Σίφνου. Κοινωνική συγκρότηση, παραγωγή, μετακινήσεις», εκδ. Αρσενίδη, 1992). Συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στο Παρίσι στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στους τομείς της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και της Κοινωνικής και Οικονομικής Ιστορίας. Η μελέτη της «Η Λαογραφία της Ανατολικής Θράκης μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων. Ιστορική και κοινωνική προσέγγιση» (εκδ. Ελκυστής, 2023/α’ έκδοση Α. Α. Λιβάνη, 1997) βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Δίδαξε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και συμμετείχε στην επιστημονική ομάδα συγγραφής του τρίτομου διδακτικού εγχειριδίου της Θεματικής Ενότητας «Ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Βίος των Ελλήνων. Οι νεότεροι χρόνοι ΙΙ» (ΕΑΠ, 2002). Παράλληλα ανέλαβε να συντάξει για την ίδια Θεματική Ενότητα το «Ανθολόγιο Δοκιμίων για το Δημόσιο και Ιδιωτικό Βίο στην Ελλάδα (19ος-20ός αιώνας)» (ΕΑΠ, 2008). Συνέγραψε το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας με θέμα «Αισθητική Εκπαίδευση και Αγωγή» (Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2000).
Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ελκυστής τα μυθιστορήματά της «Amor Fati» και «Μόνο καλοκαίρια», η συλλογή διηγημάτων «Γυναίκα σημαίνει πόνος» καθώς και οι βραβευμένες νουβέλες της «Στην Ύδρα αέναα θα επιστρέφεις» (βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών), «Στάκα καρδιά μου» και η αγγλική μετάφραση «Hydra in my heart»
0 Σχόλια