Βιβλιοκριτική: "Η γλώσσα της καρδιάς μας" της Πηνελόπης Ψάνη

Συγγραφέας: Πηνελόπη Μ. Ψάνη
Κατηγορία: Γλωσσάριο
Σελίδες: 368
ISBN: 978-618-00-5913-7
Αυτοέκδοση

Γράφει η Στέλλα Πετρίδου

Πρόσφατη η έκδοση του Γλωσσαρίου περιοχής Πολιχνίτου Λέσβου της φιλολόγου και λαογράφου Πηνελόπης Ψάνη, με τίτλο «Η γλώσσα της καρδιάς μας», αυτοέκδοση και άξια συγχαρητηρίων η απόφασή της να τιμήσει τον τόπο της και τη γλωσσική παράδοσή του, κυκλοφορώντας αυτό το βιβλίο που αποτελεί, αν μη τι άλλο, μία σημαντική πνευματική παρακαταθήκη για την περιοχή του Πολιχνίτου και όχι μόνο.

Το έργο της είναι αρκετά σημαντικό για πολλούς λόγους. Απόδειξη το γεγονός ότι ως χειρόγραφη συλλογή λαογραφικής ύλης βραβεύθηκε με πρώτο έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών ήδη από το 1974, καθώς γράφηκε το έτος 1969 και προτάθηκε για βράβευση το έτος 1973. Φυσικά από τότε υπήρξαν κάποιες συμπληρώσεις και βελτιώσεις του χειρόγραφου αυτού το έτος 2016, όπως διαβάζουμε και στην αρχή του βιβλίου, ώσπου τελικά το φετινό έτος πήρε επίσημα πια και τη μορφή εκδοθέντος εντύπου. Τι αφορά όμως επί της ουσίας το βιβλίο αυτό;

Πρόκειται για μια αρκετά αξιόλογη προσπάθεια της Πηνελόπης Ψάνη να συγκεντρώσει και να καταγράψει λέξεις του τόπου καταγωγής της, ώστε να μείνουν για πάντα ζωντανές και αναλλοίωτες στον χρόνο, προκειμένου να μη χαθούν ποτέ από τη μνήμη ούτε και να πάψουν να χρησιμοποιούνται στον προφορικό λόγο. Δεν είναι εύκολη απόπειρα, θα αντιληφθούμε. Πόσο μάλλον, όταν η απόπειρα αυτή γίνεται με τα χρόνια χειροπιαστή πράξη και μάλιστα ολοκληρώνεται στο τέλος με μεγάλη επιτυχία. Το πάθος αυτής της εργάτριας της γλώσσας, η χρόνια επιμονή της, η έρευνά της, ο πνευματικός της μόχθος και κυρίως η αγάπη της για τον τόπο που τη γέννησε και τη ζει συμβάλλουν σημαντικά για την επίτευξή της. Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Το βιβλίο χαρακτηρίζεται γλωσσάριο και πράγματι έτσι είναι. Μέσα στις 368 σελίδες του ο αναγνώστης θα περιπλανηθεί σε έναν κατά αλφαβητική σειρά γλωσσικό μονοπάτι ιδιωματικών λέξεων της περιοχής Πολιχνίτου Λέσβου, που περιλαμβάνει εκτός από το χωριό Πολιχνίτος και τα κοντινά του χωριά Βασιλικά, Λισβόρι και Βρίσα. Στις λέξεις αυτές θα εντοπίσει συγκεκριμένα τη σημασία τους και όχι την ετυμολογία τους. Άλλωστε, όπως ήδη αναφέρθηκε προηγουμένως, στόχος του παρόντος γλωσσαρίου είναι αποκλειστικά η διάσωση των λέξεων αυτών από τη λήθη, προκειμένου να εξακολουθήσουν να χαρακτηρίζουν με την παρουσία και τη χρήση τους την ιδιομορφία της τοπικής κοινωνίας και την ιδιαιτερότητά της, μιας και οι νέες γενιές τείνουν να τις απαρνηθούν εξολοκλήρου, ίσως από ντροπή, ίσως και από φόβο ταυτόχρονα να μη χαρακτηριστούν κι ίδιοι ιδιαίτεροι, διαφορετικοί και κατώτεροι.

Η Πηνελόπη Ψάνη στο εισαγωγικό της σημείωμα επισημαίνει φανερά αυτό το λάθος των ανθρώπων της σύγχρονης εποχής και κατά συνέπεια του τόπου της. Πολλοί Πολιχνιάτες αποφεύγουν να μιλούν πολιχνιάτικα από επιλογή. Αποτρέπουν επίσης και τα παιδιά τους να πράξουν το ίδιο, για να μην χαρακτηριστούν αγράμματα, απολίτιστα και «βλάχοι». Το λάθος, διαπιστώνει, το κάνουν οι ίδιοι αποκλειστικά, χωρίς να το αντιλαμβάνονται. Η γλώσσα δεν είναι ποτέ ντροπή, σημειώνει. Αντίθετα, είναι αυτή που ενώνει τους ανθρώπους στην ουσία και όχι στη θεωρία, που τους δένει ακόμα περισσότερο μεταξύ τους, που τους ξεχωρίζει από τη μάζα και την ανωνυμία, που τους καθιστά όχι μόνο ξεχωριστούς αλλά και μοναδικούς, πλούσιους πολιτιστικά και ιστορικά και επομένως επώνυμους.

Ο αναγνώστης στο τέλος θα αποφανθεί. Όσο υπάρχει η δική μας ξεχωριστή γλώσσα, τόσο θα υπάρχει και η δική μας λαογραφική παράδοση. Κι η λαογραφική παράδοση καθιστά με τη σειρά της τον λαό μας ισχυρό. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν το ποιοι είμαστε κι από πού προερχόμαστε. Ας μην ξεχνάμε την ιστορία μας, τη γλώσσα μας, την παράδοσή μας, γιατί τότε φτωχαίνουμε συνολικά, γινόμαστε δυστυχισμένοι από δικό μας φταίξιμο, μία μάζα έτοιμη να κατασπαραχτεί από τη μόδα του τίποτα και να χαθεί στην ανωνυμία και στην ασημαντότητά του. Κάθε προσπάθεια διάσωσης της παράδοσής μας αξίζει όχι ένα, αλλά πολλούς επαίνους και πολλά βραβεία. Κι αυτό εδώ το βιβλίο είναι ξεχωριστό από κάθε άποψη, ένα στολίδι της γλωσσικής παράδοσης ενός συγκεκριμένου τόπου, που έρχεται να προστεθεί και να συμπληρώσει το μεγάλο ιστορικό λεξικό της Ελλάδος.

Δε θα μπορούσε να παραλειφθεί και η μεγάλη συμβολή των ανθρώπων που συνέδραμαν για να γραφτεί αυτό το βιβλίο. Είναι οι άνθρωποι του μακρινού χθες, αλλά και οι άνθρωποι της προηγούμενης γενιάς, που ακόμα κρατούν ζωντανή την παράδοση του τόπου τους. Είναι εκείνοι που είναι πάντα πρόθυμοι να βοηθήσουν και να χαρίσουν τις σπουδαίες γλωσσικές πληροφορίες τους στους νεότερους, χωρίς ντροπή και χωρίς κανέναν ενδοιασμό, αντίθετα με μια μεγάλη δόση νοσταλγίας στα μάτια τους για κείνα που άνθισαν κάποτε και που η σύγχρονη εποχή τείνει να εξαλείψει. Είναι οι άνθρωποι που υπηρέτησαν τη γλώσσα μας ως συνέχεια της αρχαίας ελληνικής και τη στήριξαν σε όλη τους τη ζωή και που τώρα πια μιλούν γι’ αυτήν με αγάπη και μελαγχολία, αλλά και με μια μεγάλη δόση ελπίδας, να μη χαθεί ποτέ από τη μνήμη. Είναι οι παππούδες και οι γιαγιάδες, αυτοί που στο συγκεκριμένο βιβλίο ακούν στο όνομα Μαρία Αλάνη, Μαρία Λαμπούση, Αφροδίτη Σαλταμάρα και Πελαγία Κατρακάζα.

Πολλά συγχαρητήρια, για ακόμα μια φορά, στη φιλόλογο και λαογράφο Πηνελόπη Ψάνη για το πνευματικό διαμάντι που προσέφερε στα γράμματα και τον πολιτισμό μας, αλλά και για την επιμονή της να το κυκλοφορήσει οπωσδήποτε και σε έντυπη μορφή, ώστε να βρει επιτέλους μία ξεχωριστή θέση στη βιβλιοθήκη του καθενός μας. Το έργο της ενθαρρύνει αφάνταστα όλους τους μόνιμους κάτοικους του τόπου της και τους παρακινεί να διατηρήσουν, έστω και με τη βοήθεια ενός ακόμα τοπικού γλωσσαρίου, ακέραιη και την ταυτότητά τους. Είναι πραγματικά ένας επιπλέον σημαντικός λόγος για να της ευχηθούμε καλή επιτυχία στο βιβλίο της και καλοτάξιδο.