Βιβλιοκριτική: "Σημειώσεις από το Γκέτο της Βαρσοβίας, Η ζωή των Πολωνών Εβραίων υπό το τερατώδες καθεστώς των Ναζί" του Εμμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ | Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

 

Συγγραφέας: Εμμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ
Μετάφραση: Άννα Βάντη
Σελίδες: 478
Εκδόσεις: Πηγή
ISBN: 978-960-626-801-4

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Το γκέτο της Βαρσοβία, που ιδρύθηκε το 1940, έγινε ένα χωνευτήρι πόνου. Πάνω από 400.000 Εβραίοι, περιορισμένοι σε ένα δαιδαλώδες δίκτυο από πολυσύχναστους δρόμους και ερειπωμένα κτήρια, υπέφεραν από την πείνα, τις ασθένειες και το συνεχές φάσμα του θανάτου.

Για εκατομμύρια ανθρώπους, το γκέτο της Βαρσοβίας θα παραμείνει για πάντα σύμβολο της απανθρωπιάς του ανθρώπου απέναντι στον άνθρωπο -και της ηρωικής αντίστασης του ανθρώπινου πνεύματος. Γιατί μέσα σε αυτά τα τείχη, σε μια έκταση περίπου χιλίων στρεμμάτων, μισό εκατομμύριο Εβραίοι αφανίστηκαν μεθοδικά μέσα σε λιγότερο από τρία χρόνια. Ωστόσο, στο τέλος αυτού του χρονικού διαστήματος, τον Ιανουάριο του 1943, ξέσπασε ένοπλη αντίσταση, αλλά ο γερμανικός στρατός ισοπέδωσε το γκέτο  -δεν έμειναν παρά μόνο ερείπια-, αλλά αυτό που οι Ναζί δεν μπόρεσαν να εξαλείψουν ήταν η ανάμνηση εκείνων των τρομερών στιγμών.

Αυτή η ανάμνηση έχει διατηρηθεί στις «Σημειώσεις από το γκέτο της Βαρσοβίας». Η καρδιά των «Σημειώσεων από το γκέτο της Βαρσοβίας» βρίσκεται στο Αρχείο Oneg Shabos ή Oneg Shabbath, μια συλλογή εγγράφων του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου από το γκέτο της Βαρσοβίας, που συλλέχθηκαν και διατηρήθηκαν από αυτή την ομάδα με επικεφαλής τον Εβραίο ιστορικό Εμμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ.

Αυτές οι «Σημειώσεις» είναι η καθημερινή μαρτυρία από τον άνθρωπο που είχε τα καλύτερα εφόδια για να την κρατήσει: τον κοινωνικό ιστορικό Εμμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ, τον αρχειοφύλακα του γκέτο της Βαρσοβίας. Ήταν ο ιδανικός άνθρωπος για το έργο που ανέλαβε τον Νοέμβριο του 1939, δύο μήνες μετά την κατάληψη της Πολωνίας από τους Ναζί: να καταγράψει ολόκληρη την ιστορία της εβραϊκής καταστροφής για τις επόμενες γενιές.

Μεγάλο μέρος του υλικού που κατέγραψε ο Ρίνγκελμπλουμ το άκουσε ή το είδε ο ίδιος, αλλά σπάνια περιγράφει πώς αισθανόταν για αυτό. Μεγάλο μέρος του υλικού  του προήλθε από εξωτερικές πηγές: πρόσφυγες από τους οποίους πήρε συνέντευξη κατά τη διάρκεια της ημερήσιας εργασίας του, επόπτες στις κοινοτικές κουζίνες, εργαζόμενους των Οικιακών Επιτροπών, ανθρώπους στον δρόμο με τους οποίους μίλησε, λαθρέμπορους, υπαλλήλους του Εβραϊκού Συμβουλίου, φίλους, ακόμα και τους Εβραίους αστυνομικούς που είναι απεχθείς παγκοσμίως. Σημείωνε πληροφορίες από τα αρχεία του Όνεγκ Σάμπατ = η χαρά του Σαββάτου, το μυστικό όνομα της «κοινωνίας αδελφών», για περιστατικά που έλαβαν χώρα στην επαρχία, για το κόστος ζωής και την ισοτιμία των νομισμάτων, για προσωπικές εμπειρίες. Ο Ρίνγκελμπλουμ προσπαθεί να συμπεριλάβει όλη τη ζωή στο γκέτο και όσο μπορεί περισσότερα από όσα συνέβαιναν στην υπόλοιπη Πολωνία: την άνοδο, την εξάπλωση και την παρακμή του τύφου, τα νυχτερινά κέντρα, την κατασκοπεία, τη λαθραία θρησκευτική εκπαίδευση, τις τεχνικές των ζητιάνων, τη στάση των Γερμανών στρατιωτών που αναρρώνουν στρατιωτικά νοσοκομεία του γκέτο, των Πολωνών φοροεισπρακτόρων.

Στις «Σημειώσεις» ο ήρωας είναι το γκέτο και όχι ο Εμμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ. Δεν προσπαθεί να κρύψει τα συναισθήματά του, αλλά καταβάλλει κάθε προσπάθεια να είναι αντικειμενικός. Οι «Σημειώσεις» παρ΄ όλη τη λιτότητά τους, είναι γεμάτες πάθος. Ο τόνος πρέπει να είναι ένας τόνος «επικής ηρεμίας… η ηρεμία του νεκροταφείου».

Στις «Σημειώσεις», ο Ρίνγκελμπλουμ λειτουργεί ως καθρέφτης όπου το γκέτο αποκαλύπτεται: σε στιγμιότυπα, αναλαμπές, μικροπράγματα γεγονότων, ιδεών, εμπειριών, πόνου, ηρωισμού.

Αυτές οι σημειώσεις επρόκειτο να υπηρετήσουν την ανθρωπότητα ως προειδοποίηση για το πώς οι άνθρωποι καταναλώνουν ο ένας τον άλλον και όμως μπορούν να αγαπούν ο ένας τον άλλον.

Ο Ρίνγκελμπλουμ είδε αυτό το αρχείο ως όπλο κατά της λήθης.

Οι σελίδες αυτού του αρχείου χρησιμεύουν ως μαρτυρία για την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος και τη συλλογική θέληση να αντισταθεί στη διαγραφή.

Οι «Σημειώσεις από το γκέτο της Βαρσοβίας» προσφέρουν στους αναγνώστες μια οικεία ματιά στη ζωή ατόμων που περιηγούνται στη σκληρή πραγματικότητα της επιβίωσης, της αντίστασης και της απώλειας. Αυτή η συναρπαστική αφήγηση δεν καταγράφει μόνο τα ιστορικά γεγονότα του γκέτο της Βαρσοβίας, αλλά αποτελεί επίσης φόρο τιμής στη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος στις πιο δύσκολες συνθήκες και στις αμέτρητες ζωές που χάθηκαν – μια απόδειξη της ανθεκτικότητας του ανθρώπινου πνεύματος και μια υπενθύμιση της διαρκούς σημασίας της μαρτυρίας των πιο σκοτεινών κεφαλαίων της κοινής μας ιστορίας.

Οι «Σημειώσεις» δεν είναι απλώς ένα ιστορικό τεχνούργημα, είναι ένας καθρέφτης που κρατιέται ψηλά στη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας, προτρέποντάς μας να θυμηθούμε και να μάθουμε από το παρελθόν.

Οι «Σημειώσεις από το γκέτο της Βαρσοβίας» είναι ένα χρονικό θάρρους μέσα στην απόλυτη απελπισία.

Είναι μια μαρτυρία για το ακλόνητο ανθρώπινο πνεύμα μπροστά σε αφάνταστες αντιξοότητες.

Το βιβλίο αυτό ξεπερνά τα όρια των εγχειριδίων ιστορίας.

Το βιβλίο αυτό είναι ένα απίστευτο ισχυρό έργο, ασυγκράτητα ειλικρινές, αμείλικτο στις σκηνές φρίκης και θανάτου.

Είναι ένα φλεγόμενο, διαπνέον, ιστορικό.

Συναρπαστικό ανάγνωσμα.

Εξαιρετικό. Καθηλωτικό.

Διαβάστε το.

Ο Εμμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ (1900–1944) ήταν Πολωνοεβραίος ιστορικός, δάσκαλος και κοινωνικός ακτιβιστής, γνωστός για το έργο του ως δημιουργός του αρχείου Oneg Shabbat, μιας συλλογής ντοκουμέντων που καταγράφουν την καθημερινή ζωή, την αντίσταση και τις τραγωδίες των Εβραίων του γκέτο της Βαρσοβίας κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου.

Γεννημένος στο Μπούτσατς της Πολωνίας, σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας, με έμφαση στη μελέτη της εβραϊκής ζωής και της κοινωνικής ιστορίας. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη συλλογική μνήμη, ο Ρίνγκελμπλουμ εργάστηκε για την καταγραφή της εβραϊκής πολιτιστικής και κοινωνικής πραγματικότητας, ακόμα και υπό συνθήκες διωγμού και πολέμου.

Κατά τη ναζιστική κατοχή, πρωτοστάτησε στη δημιουργία του αρχείου Oneg Shabbat, συγκεντρώνοντας μαρτυρίες, έγγραφα, φωτογραφίες και προσωπικά ημερολόγια. Έκρυψε το αρχείο σε μεταλλικά κουτιά και δοχεία γάλακτος, με στόχο να διασωθεί για τις επόμενες γενιές.

Ο Ρίνγκελμπλουμ δολοφονήθηκε μαζί με την οικογένειά του το 1944. Το αρχείο του ανακαλύφθηκε μετά τον πόλεμο, αποτελώντας πολύτιμη πηγή για τη μελέτη του Ολοκαυτώματος και διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη των θυμάτων. Η αφοσίωσή του στη μαρτυρία και την ιστορική αλήθεια τον καθιστά μια από τις σημαντικότερες μορφές της εποχής του.