Βιβλιοκριτική: "Ερμενιλέρ" του Δημήτρη Μπονόβα | Γράφει η Στέλλα Πετρίδου

Συγγραφέας: Δημήτρης Μπονόβας

Σελίδες: 344

Ημ. Έκδοσης: Μάιος 2025

ISBN: 978-960-616-446-0

Εκδόσεις: Αγγελάκη

Γράφει η Στέλλα Πετρίδου

Ποιος χαίρεται όταν αντικρίζει κατάματα τα απομεινάρια ενός σκληρού πολέμου; Ο νικητής, θα μπορούσε να είναι η πιθανότερη απάντηση, όμως κι αυτή δεν είναι πάντα η σωστή. Για την ακρίβεια, δεν είναι ποτέ η σωστή. Ίσως γιατί κανένας πόλεμος δε βγάζει μονάχα νικητές, ίσως γιατί κανένας πόλεμος δε βγάζει μονάχα ηττημένους. Μπροστά στο θέαμα της νεκρικής φθοράς το αποτέλεσμα δείχνει σε όλους το ίδιο. Συντρίμμια κι αίματα παντού, στα πεδία βολής και μαρτυρίων, στους τόπους των απάνθρωπων διωγμών και παράνομων γενοκτονιών, στους προορισμούς καταφυγής κι αναγκαίων σταθμών, σε όλα τα αποξενωμένα, βομβαρδισμένα και κατεστραμμένα μέρη τα καυτά δάκρυα δηλώνουν έντονη την παρουσία τους για να θυμίζουν, ακόμα και μετά το πέρας του αιματοβαμμένου χρόνου, τα δεινά που προκαλεί στον εαυτό του ο ίδιος ο άνθρωπος, παρασυρμένος σα βρεθεί από τον αρρωστημένο εγωισμό του και την ανεξέλεγκτη μεγαλομανία του για επιβολή και κυριαρχία. Τι είναι όμως αυτό που μένει πάντα στο τέλος ως ανάμνηση των παθών, των λαθών και των μεγάλων εγκλημάτων του; Ένα εσωτερικό κενό να κεντά με πόνο τον λογισμό της υποτυπώδους ανθρώπινης ύπαρξής του και τα τρωτά σημεία της συναισθηματικής πλευράς του εαυτού του.

Για τα δεινά ενός τέτοιου πολέμου κάνει λόγο στο νέο του βιβλίο και ο ηπειρώτης συγγραφέας Δημήτρης Μονόβας, που αποτελεί το δεύτερο εκδοθέν μυθιστόρημά του με τίτλο «Ερμενιλέρ» και κυκλοφορεί ήδη από τον Μάιο του 2025 από τις εκδόσεις «Αγγελάκη». Ιστορικό μυθιστόρημα κι αυτό, όπως και το προηγούμενό του, το «Sharif, βαδίζοντας στο σκοτάδι», στόχο έχει να αποτίνει έναν φόρο τιμής σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που υπέφεραν τα δεινά του πολέμου χωρίς να το επιδιώξουν, που λύγισαν μπρος στον ανθρώπινο παραλογισμό χωρίς να τον προκαλέσουν, που ατιμάστηκαν, βασανίστηκαν, εξοντώθηκαν χωρίς να το περιμένουν, μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκαν άνθρωποι διαφορετικοί από κάποιους άλλους, ενός άλλου έθνους, ενός άλλου λαού φαινομενικά κατώτερου από εκείνου που αποφάσισε να προβεί σε εθνοκάθαρση για να καταφέρει να επιβληθεί, να δυναμώσει, να επεκταθεί και να κυριεύσει τον κόσμο.

Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο αναφέρεται στην περίοδο των σφαγών που έγιναν εις βάρος των Αρμενίων κατοίκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 1894-1896 και όλο τον μετέπειτα αγώνα τους για να επιβιώσουν από τους Τούρκους δυνάστες τους, που κάθε άλλο παρά φιλικοί υπήρξαν μαζί τους. Αναφέρεται έπειτα στην περίοδο του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου και τη Γενοκτονία των Αρμενίων, συνεχίζει με αναφορές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στον χαμό περίπου εκατόν πενήντα χιλιάδων θυμάτων της αρμενικής γης, ώσπου να καταλήξει σε έναν ακόμα αιματοβαμμένο αγώνα τους, στον Πόλεμο του Καραμπάχ, που και αυτός επέφερε τα δικά του δεινά και φυσικά πολλές οικονομικές δυσκολίες για νικητές και ηττημένους.

Η έχθρα των δύο λαών, ο καθημερινός φόβος μιας πιθανής εισβολής που καθιστά την επιβίωση ακόμα πιο δύσκολη και ακόμα πιο αμφίβολη περιγράφονται με σχολαστική λεπτομέρεια στο βιβλίο «Ερμενιλέρ», προκειμένου να αποδοθεί όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικά η πραγματικότητα και το βαρύ κλίμα της εποχής για την οποία κάθε φορά γίνεται λόγος, ώστε να αισθανθεί και ο ίδιος ο αναγνώστης μετέπειτα διαβάζοντάς το την απόγνωση των ταλαιπωρημένων και αδικημένων ανθρώπων μιας περιοχής που το μόνο λάθος που έπραξαν ήταν ότι γεννήθηκαν Αρμένιοι. Με μια διαρκή, γρήγορη, σχεδόν κινηματογραφική εναλλαγή των σκηνικών του πολέμου και του συνεχούς κυνηγητού και της προσπάθειας των ανθρώπων να παραμείνουν στη ζωή και να παλέψουν γι’ αυτήν όπως μπορούν και με κάθε τρόπο και τίμημα, ο συγγραφέας καταφέρνει να διατηρήσει οξυμένο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και την αγωνία του στα ύψη γι’ αυτό που πρόκειται να ακολουθήσει.

Φυσικά, μιας και το «Ερμενιλέρ» πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα και όχι για ένα καθαρά ιστορικό βιβλίο, δε λείπει από τις σελίδες του και το στοιχείο της μυθοπλασίας, αυτό που ουσιαστικά κρίνεται απαραίτητο για να στηθεί με επιτυχία μια ιστορία παρελθόντος, στην οποία το μυστήριο, η αγωνία, η πλοκή και οι διαρκείς ανατροπές κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την αρχή μέχρι και το τέλος της αφήγησης. Κι αυτό το στοιχείο δεν αφορά κάτι άλλο πέρα από μια ερωτική ιστορία ενός ζευγαριού που δυστύχησε στη ζωή του, καθώς πόθησε άθελά του το απαγορευμένο, την ένωσή του δηλαδή παρά τους κακούς οιωνούς, και ρίσκαρε στον απόλυτο βαθμό, αφού ο διακαής πόθος της έφερε κοντά δύο ανθρώπους δύο διαφορετικών λαών εκ των οποίων ο ένας φερόταν φανερά ως φανατικός πολιορκητής και ο άλλος υπέμενε με σκυμμένο το κεφάλι του την υπεροψία του πρώτου ως άμοιρος και κατατρεγμένος πολιορκημένος.

Κατάρα και μίσος ποτίζει, θα διαπιστώσει ο αναγνώστης συνεχίζοντας την ανάγνωση του βιβλίου, την ευχή μιας τέτοιας συγκυρίας που έθεσε στην άκρη το συμφέρον, την προκατάληψη, τον ρατσισμό και τον σκοταδισμό της ψυχής των αγριεμένων ανθρώπων και εξύψωσε θαρρετά, έστω και μυστικά πολλές φορές, την αξία της αγάπης και του έρωτα. Ποιος όμως στο τέλος κυριαρχεί, ποιος αντέχει την ταπείνωση και μάχεται με όλες του τις δυνάμεις αψηφώντας τον κίνδυνο της ήττας και της απώλειας; Φαινομενικά ο θάνατος είναι ο μεγάλος νικητής όλων, αυτός που ολοκληρώνει την απόπειρα εκδίκησης, που εξασφαλίζει την ταπείνωση και θέτει τα πράγματα στην αρχική τους άνιση θέση.

Η τύφλωση που προκαλεί στη σκέψη το μίσος είναι μια διαρκής συνθήκη που γιγαντώνει τον θρήνο, μονιμοποιεί την αίσθηση απώλειας, προκαλεί την αυτοαπομόνωση και οδηγεί στη μοναξιά. Ανθρώπινη κατάρα και κατάντια μαζί, θα την χαρακτηρίσει ο συγγραφέας. Κι ενώ όλα τείνουν εν μέσω αφήγησης προς τον σκοταδισμό της ανθρωπότητας, μια σπίθα φωτός που ακόμα προστατεύει τον ρομαντισμό από την ολική κατατρόπωσή του είναι αρκετή για να σώσει τις λίγες καρδιές που ακόμα τολμούν και αντιστέκονται στο άδικο και το σκληρό, τρομακτικό, άγριο και μεταλλαγμένο πρόσωπο του κόσμου. Η θυσία του έρωτα είναι και πάλι αυτή που επιφέρει τον πόνο αλλά και τη σωτηρία μαζί.

Πόνο βιώνει και το πρώτο ζευγάρι της ιστορίας του βιβλίου που τολμά να διεκδικήσει τα θέλω του, έστω κι αν στο τέλος δεν καταφέρνει να ζήσει ενωμένο. Αφήνει όμως κάτι πίσω του που με τη δύναμη της αγάπης ανθεί, παρόλο που φαινομενικά τίποτα δε μοιάζει αισιόδοξο στην περίπτωσή του, καθώς θεριεύουν παντού τριγύρω του η κακία και η επιθυμία της εκδίκησης. Δεν είναι άλλο παρά ο σπόρος του έρωτά του και της αληθινής αγάπης του, ο σπόρος που καλείται να ολοκληρώσει ό,τι απέμεινε μισό από ανάγκη, ίσως όμως και να καρπωθεί την ίδια κατάρα του απαγορευμένου έρωτα, την ίδια τραγικότητα που επιφέρει στην καρδιά, στο σώμα και την ψυχή μια ακόμα απαγορευμένη ένωση που προστάζει το απόλυτο δόσιμο. Ώσπου και πάλι όλα επαναλαμβάνονται απ’ την αρχή. Ο συγγραφέας φαίνεται να τραβά την ιστορία του στα άκρα, όπως ακριβώς στα άκρα οδηγήθηκε από μόνη της και ολόκληρη η ιστορία των Αρμενίων. Ο σπόρος κι αυτού του δεύτερου έρωτα αποκτά φτερά, τα δικά του φτερά, σακατεμένα ίσως από τη γέννα τους, δανεικά και αμφίβολα στο μεγάλωμά τους, αλλά παρόλ’ αυτά ορμά ψηλά και πετά συνεχίζοντας εν αγνοία του τον δρόμο που χάραξε για λογαριασμό του η αγάπη. Ή μήπως όχι; Τι φταίει στ’ αλήθεια και τι προδικάζει τη μοίρα του; Γιατί η άγνοια στέκεται εμπόδιο στην εξάπλωση της αγάπης; Γιατί θεριεύει και πάλι το μίσος; Γιατί ζητά την εκδίκηση; Πώς θα σωθεί κι αυτή τη φορά η αγάπη από το λυσσαλέο βλέμμα του θανάτου;

Ο Σελίμ, ο κεντρικός ήρωας αυτού του βιβλίου, θεωρεί τον εαυτό του Τούρκο, όταν εντελώς τυχαία και ξαφνικά ανακαλύπτει ότι ρέει στις φλέβες του αρμένικο αίμα. Πώς θα αντιδράσει μπρος στην αποκάλυψη αυτή; Πώς θα εξιλεωθούν οι αμαρτίες του για όσα εγκλήματα έχει διαπράξει ως Τούρκος στρατιώτης στον πόλεμο κατά των Αρμενίων;

Ένα βιβλίο γροθιά στο στομάχι, συγκινητικό, σκληρό και απόλυτα ρεαλιστικό, καθρεφτίζει τις σκοτεινές πτυχές της αρμένικης ιστορίας, δίνοντας φως σε γεγονότα και πράξεις εγκληματικές, σε κινήσεις άνανδρες και ντροπιαστικές, που επανειλημμένα ο υπέρμετρος εγωισμός ορισμένων φονιάδων της γης προκάλεσε σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ένα βιβλίο που περνά πληθώρα μηνυμάτων στον αναγνώστη, δίνοντάς του αρκετή τροφή για σκέψη και προβληματισμό, για ευαισθητοποίηση και επαναπροσδιορισμό ηθικών αξιών και κατάρριψης ανθρώπινων ανισοτήτων, στερεοτύπων και προκαταλήψεων, που δυστυχώς ακόμα και σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν και να επηρεάζουν σκέψεις, πράξεις και συμπεριφορές.

Πολλά συγχαρητήρια στον συγγραφέα Δημήτρη Μπονόβα που ασχολήθηκε με συνέπεια, σεβασμό, μελέτη και προσοχή με ένα τόσο σκληρό θέμα της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας, υπενθυμίζοντας με τον δικό του λογοτεχνικό τρόπο τις μαύρες σελίδες της για να μην ξεχαστούν ποτέ από τη μνήμη ούτε και να επαναληφθούν από άγνοια, εφησυχασμό, αδιαφορία, απάθεια, κακή πληροφόρηση, προκατάληψη, θολή σκέψη και αρνητισμό.

Για τους λάτρεις των ιστορικών μυθιστορημάτων και όχι μόνο, το βιβλίο αυτό αξίζει οπωσδήποτε να διαβαστεί. Ας είναι καλοτάξιδο!