Βιβλιοκριτική: "Μίλαν Κούντερα: «Γράψιμο... τι ιδέα κι αυτή!»" της Φλοράνς Νουαβίλ | Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

ISBN: 978-960-05-1966-2
Συγγραφέας: Φλοράνς Νουαβίλ
Ημ/νία κυκλοφορίας: Ιούνιος 2025

Σελίδες: 280

Εκδόσεις: Εστία

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Μακριά από τη θορυβώδη ανοησία των ανθρώπινων βεβαιοτήτων…

«Ξεχάστε τη ζωή μου. Ανοίξτε τα βιβλία μου».

«Καλώς ήρθατε σ΄ αυτό τον κόσμο του χωρίς χιούμορ γέλιου, στον οποίο είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε».

«Η ασημαντότητα είναι η ουσία της ύπαρξης .Είναι μαζί μας παντού και πάντοτε»

«Να μάθουμε να χαμογελάμε με τα πάντα και προπάντων με τον εαυτό μας».

«Να συναινέσουμε να είμαστε οι ίδιοι σημαντικοί μέσα στη γενική σημαντικότητα».

«Να αμυνόμαστε σε πολλά πανηλίθια κλισέ».

«Να τραγουδάμε την ανθρώπινη πολυπλοκότητά μας».

«Να χαιρόμαστε τις αντιφάσεις της ζωής».

«Να είμαστε ταυτόχρονα κι αυτό κι εκείνο, χωρίς να νιώθουμε άβολα στο παραμικρό».

«Το πεπρωμένο μας συχνά ολοκληρώνεται πολύ πριν από τον θάνατο, η στιγμή του τέλους δεν συμπίπτει με τη στιγμή του θανάτου».

«Πού είναι τα σύνορα πέρα απ΄ τα οποία παύει ένα «εγώ» να είναι «εγώ».

«Σε αυτή την αρχέγονη κατάσταση της μουσικής (της μουσικής χωρίς σκέψη) αντανακλάται η ενδιάθετη βλακεία του ανθρώπου».

«Δεν υπάρχει θέση για το μίσος στον κόσμο της μυθιστορηματικής σχετικότητας».

«Να μαχόμαστε τη συρρίκνωση της ζωής».

«Να ζούμε τη σοφία της αβεβαιότητας».

«Να κατανοούμε τον κόσμο ως ερώτημα!…»

«Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη».

«Να γράφετε έτσι που να μην μπορεί να γυριστεί ταινία, έτσι έλεγε στο μάθημα για το σενάριο! Παίρνετε έτσι μια ιδέα για την αγάπη του για το παράδοξο!»

«Η πραγματική ζωή εμπεριέχεται στη λογοτεχνία».

Αυτά επιτάσσει το ισχυρό όπλο του ανθρώπου που λέγεται «λογοτεχνία» Μίλαν Κούντερα. 

Ο Μίλαν Κούντερα απεχθανόταν την βιογραφία. Δεν έδινε εύκολα συνεντεύξεις. Είχε πάντα μια προτίμηση για τη σιωπή.

Στον Μίλαν Κούντερα συνδέονται τα πάντα. Κινεί τα αόρατα νήματα ανάμεσα σε λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική, αρχαία και σύγχρονη τέχνη, παράδοση και πρωτοπορία. Πέρα από μόδες, πέρα από κλισέ, αποτίει φόρο τιμής στην απόχρωση, στην πολυσημία, στην αμφισημία. Πολυπλοκότητα και δισταγμός.

Είχε ένα μείγμα ευθυμίας και μελαγχολίας, σαφήνειας και αμφισημίας, κοροϊδίας και συμπάθειας,  απλότητας και περιπλοκότητας…

Ο Κούντερα ήταν άνθρωπος -ορχήστρα, παίζει κάποιο όργανο, συνθέτει, γράφει, ζωγραφίζει, σχεδιάζει. Η ποίηση διαδραμάτιζε ανέκαθεν κομβικό ρόλο στη ζωή του, όπως εξάλλου και στη ζωή των Τσέχων γενικά.

Η λογοτεχνία με την οποία θα τραφεί και την οποία θα αγαπήσει με πάθος όλη του την ζωή είναι η λογοτεχνία της Κεντρικής Ευρώπης. Η Κεντρική Ευρώπη που ενδιαφέρει τον Κούντερα είναι εκείνη που πειραματίζεται, αναζητεί, καινοτομεί πάνω σ΄ αυτά τα ερείπια. Ο Μίλαν Κούντερα νιώθει συνδεδεμένος όλη του τη ζωή με τον  Αυστριακό Ρόμπερτ Μούζιλ, τον συμπατριώτη του Χέρμαν Μπροχ, τον Πολωνό Βίτολντ Γκομπρόβιτς και φυσικά τον Πραγινό Φρανκ Κάφκα.

Γάλλος συγγραφέας τσέχικης γλώσσας, έτσι αυτοπροσδιορίζεται ο Μίλαν Κούντερα στις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Ο Κούντερα δεν πιστεύει ούτε στον άνθρωπο ούτε στο μέλλον του. Κι όμως, αγαπάει τη ζωή. Να γελάει και να την περιγελάει.

Σύμφωνα με τη Συλβί Ρίχτεροβα το βιβλίο του «Η γιορτή της ασημαντότητας» είναι το σημαντικότερο βιβλίο του Κούντερα: περικλεής κορύφωση. Αυτό το έργο προσφέρει μια σύνοψη όλων των μεγάλων κουντερικών θεμάτων. Από το Α ώς το Ω, εύκολα φτιάχνεις ένα μικρό λεξικό τσέπης. Γέλιο. Διακριτικότητα. Διασημότητα. Ελευθερία. Θάνατος (ή Μαριονέτες). Λήθη. Πλάκα. Σοβαρό. Φιλία. Ατέλειωτη ευδιαθεσία. Ασημαντότητα. 

Στον κύκλο του Κούντερα ήταν ο Φίλιπ Ροθ, ο Κάρλος Φουέντες, ο Μίλος Φόρμαν, ο Ντανίλο Κις, ο Μπενουά Ντυτέρτρ, ο Ντομινίκ Φερναντέζ, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Λάκης Προγκίδης, ο Κλωντ Ρουά, ο Ζαν Ντανιέλ, ο Πιερ Νορά και πολλοί άλλοι.

Ο Μίλαν Κούντερα γεννήθηκε στο Μπρνο την πρωτεύουσα της Μοραβίας το 1929.Στην τότε νεοσύστατη Τσεχοσλαβακία ο μελλοντικός συγγραφέας μαθαίνει πιάνο από τον πατέρα του, Λούντβικ, που ήταν μαθητής και φίλος του συντοπίτη του συνθέτη Λέος Γιάνατσεκ.

Για τον Μίλαν Κούντερα η μουσική είναι σημαντική με μια μητρική γλώσσα. Το έργο του Κούντερα έχει γραφτεί για το μάτι όσο και για το αφτί. Η πρώτη του ιδέα ήταν πάντοτε ρυθμική. Τα μυθιστορήματά του τα άκουγε…

Να κάνεις μια Αλήθεια να παραπαίει: αυτό το πρόγραμμα είναι επί το έργον σε όλα σχεδόν τα μυθιστορήματα του Κούντερα. Πάρτε ένα θέμα, μια ηχηρή λέξη, βυθίστε  τη σε οξύ υγρό του χιούμορ. Προσθέστε μια γενναία δόση ειρωνεία, και θα έχετε ένα κουντερικό μυθιστόρημα: «Η ταυτότητα», «Η Αθανασία», «Το αστείο», «Η άγνοια»…  

Το 1948 γίνεται το «Πραξικόπημα της Πράγας» και η χώρα του πέρασε στο μπλοκ των ανατολικών χωρών που ελέγχει η ΕΣΣΔ.Ο Κούντερα καυτηριάζει την ανελευθερία και διαγράφεται από το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Το 1975 κατάφερε να φύγει από την χώρα του με την βοήθεια του εκδότη του Κλοντ Γκαλιμάρ που του βρήκε μια θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Ρεν της Γαλλίας. Θα ξαναγυρίσει στην Τσεχοσλοβακία με τη Βέρα το 1990. Από τότε και μετά αρχίζει το δεύτερο και μισό της ζωής του. Η Γαλλία έγινε η πατρίδα των βιβλίων του.

Πρόσωπο -κλειδί για την «αποκάλυψη» του μετέπειτα αληθινού Μίλαν Κούντερα είναι η δεύτερη σύζυγός του, η εκφωνήτρια ειδήσεων Βέρα Χραμπάνκοβα και μόνιμη δακτυλογράφος των βιβλίων του. Έζησαν μαζί πενήντα χρόνια δεμένοι, ταυτισμένοι και αδιαχώριστοι. 

Αργότερα το ζευγάρι θα μετακομίσει στο Παρίσι, στο διαμέρισμα της οδού Ρεκαμιέ, όπου έζησε τα τελευταία του χρόνια και εκεί τον συνάντησε η συγγραφέας Φλοράνς Νουαβίλ. Στα τέσσερα τελευταία του χρόνια έπασχε από Αλτσχάιμερ και πέθανε 94 χρονών.

Εξήντα χρόνια, μια ζωή γράψιμο, σκέψη, δημιουργία, κουλτούρα, στοχασμός αμφιβολία και επίμονη εργασία.

Γιατρεύεται ποτέ κανείς από το ανατολικοευρωπαϊκό σύνδρομο;  Ξεκολλάει ποτέ κανείς από την προηγούμενη ζωή του;

Ούτουλνυ για ένα μέρος είναι καταφύγιο, μια μικρή γωνία όπου κρύβεσαι, όπου είσαι προστατευμένος. Για τον Μίλαν είναι το Μπρνο. Το ονομάζει επίσης domu , σπίτι. Θέλει να γυρίσει «στο σπίτι»… Μοραβία. Όλα από κει ξεκίνησαν, όλα εκεί ξαναγυρίζουν.

«Μπρνο», «μάμινκα» (μαμάκα), ήταν οι δύο τελευταίες λέξεις του Μίλαν Κούντερα. 

Σε αυτό το βιβλίο της Φλοράνς Νουαβίλ βαδίζει στα ίχνη του συγγραφέα που μοιάζει με ένα λογοτεχνικό περίπατο μέσα στο έργο του Μίλαν Κούντερα: μιλάει για την  μουσική,  τη ζωγραφική, τις γυναίκες, τον ερωτισμό, την πιστότητα στη φιλία, τις σκοτεινές περιοχές του Κούντερα, τον τρόπο που είχε να αισθάνεται, αυτός, ο άνθρωπος που γνωρίζει τα πάντα, που ενδιαφέρεται για τα πάντα, αυτός που είναι ζυμωμένος ως το κόκαλο με την παγκόσμια λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη μουσική, το θέατρο, τη ζωγραφική, την ιστορία της τέχνης και την τέχνη νέτα σκέτα…,μιλάει μάλλον για τον τρόπο που είχε να αισθάνεται -βαθιά, πριν απ΄ όλους τους άλλους, σχεδόν στο πετσί του, κι ένας θεός ξέρει τι πόνος ήταν γι΄ αυτόν η διανοητική παρακμή της Ευρώπης, η εγκατάλειψη της κουλτούρας, η δίψα για τέχνη που στερεύει, το ξέσπασμα της Ασκήμιας, η λήθη του Ωραίου, που επιμένει στη λήθη γενικά -της Ανατολής, της Ιστορίας…-λήθη που καλύπτει τα πάντα, χωρίς να αφήνει πίσω της παρά μια αποπροσανατολισμένη, βάρβαρη Ευρώπη, που βασανίζεται από τους χειρότερους δαίμονές της, παρουσιάζει η Νουαβίλ έναν άνθρωπο που κατά βάθος δεν ήταν ούτε κομμουνιστής ούτε φιλελεύθερος που δεν αφηνόταν να κλειστεί σε κανένα κουτάκι και έλεγε απλώς: «Είμαι μυθιστοριογράφος», που διεκδικούσε την ελευθερία του δημιουργού και τη σοφία του μυθιστορήματος, που δεχόταν να λέει: δεν ξέρω, δεν κρίνω, βούτηξε η Φλοράνς Νουαβίλ στη φαντασμαγορία, στο όνειρο, στην ειρωνεία, την κατεργαριά, την πλάκα…αυτή την εύθυμη ελαφρότητα, που τον γείωνε πάντα και πάει πάντα μαζί με μια μεγάλη ανθρωπιά, που είχε αυτός ο άνθρωπος, ένα τρόπο ζωής διακριτικό, σεμνό, απλό, τη σπάνια, πολύτιμη, σχεδόν ανατρεπτική φιλοσοφία ζωής που τον χαρακτήριζε και τέλος προσπάθησε η Φλοράνς Νουαβίλ να γεννήσει την επιθυμία να τον ξαναδιαβάσουμε, να τον ξαναδιαβάσουμε, να τον ξαναδιαβάσουμε και να μιλήσει για το σοκ (την καθαρή ευφυΐα που σε εντυπωσιάζει) κάθε φορά που ξανανοίγεις ένα από τα βιβλία του και να αναρωτηθείς πώς θα τα βγάλουμε πέρα όταν δεν θα υπάρχει πια ο μεγάλος του ίσκιος… 

Συγγραφέας όσο και μουσικός, ο Μίλαν Κούντερα, εχθρός του δημόσιου κουτσομπολιού και της πληκτικής βιογράφησης, βρήκε στη Φλοράνς Νουαβίλ μια γραφίδα ικανή να αναδείξει την ειρωνική, αποστασιοποιημένη ματιά του και τη μέγιστη ικανότητά του για εμβάθυνση, αλλά κι εκείνα τα αστεία με τα οποία τρέφουμε όλοι μας τα όνειρα και τα ψέματά μας… 

Ένα από τα καλύτερα βιβλία του 2025. 

Πρόκειται για Αριστούργημα.

Η δημοσιογράφος και συγγραφέας Φλοράνς Νουαβίλ και ο σύζυγός της συνδέονταν με μακρά φιλία με το ζεύγος Κούντερα. Έτσι λοιπόν προέκυψαν κι αποτυπώθηκαν στο βιβλίο αυτό σκηνές πονηρούτσικης συνενοχής, γεύματα μεσημεριανά στο Τουκέ, επισκέψεις στο διαμέρισμα του ζεύγους, συναντήσεις καφενειακές, η αβάσταχτη νοσταλγία μιας ασήμαντης φλυαρίας σ’ ένα εξοχικό εστιατόριο, στιγμές κι αισθήσεις στιγμιαίες που ζωντανεύουν με τρυφερότητα το (βιωμένο) έργο και τη (μυθιστορηματική) ζωή του Μίλαν Κούντερα. Η Φλοράνς Νουαβίλ (Florence Noiville) κριτικός λογοτεχνίας στην εφημερίδα Le Monde και μυθιστοριογράφος, έχει επίσης συγγράψει τις βιογραφίες τoυ Ισαάκ Μπ. Σίνγκερ (Βραβείο Bιογραφικής Aφήγησης 2004) και της Νίνας Σιμόν (Βραβείο Simone Veil 2019). Το 2013 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γκαλιμάρ το βιβλίο της So British, ένας τόμος που περιλαμβάνει προσωπικά πορτρέτα Αγγλοσαξόνων συγγραφέων.Από τις εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορεί επίσης το μυθιστόρημά της «Ερωτομανία».