Βιβλιοκριτική: "Sadik Sakizli / Αντώνης Χιώτης, Ikim isim, ikim hayat, Δύο ονόματα, δύο ζωές" του Όθωνα Π. Τρέμη

Συγγραφέας: Όθων Τρέμης

Έτος Έκδοσης: 2025
Σελίδες: 472
ISBN: 978-960-632-213-6

Εκδόσεις: Άλφα Πι

Γράφει ο Γιώργος Φωτ. Παπαδόπουλος

Η οικογένεια Τρέμη στη Χίο διατρέχει στο διάβα του χρόνου, εξαρτώντας την επωνυμία της από την γνωστή και επιφανή οικογένεια Ιουστινιάνη-Ρεκανέλλι που έδρασε στο νησί μας την περίοδο της Γενουατοκρατίας (14ος-16ος αιώνας). Τούτο αναφέρει ο ιστορικός Γεώργιος Ζολώτας σε έργο του «Ιστορία της Χίου και Γενεαλογία(1923)». Βέβαια, οι Λατίνοι, όπως και οι Τούρκοι, έφθασαν εδώ ως κατακτητές και ενήργησαν κατά την παραμονή τους ως δυνάστες. Ακολούθησαν οι χρόνοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπου αναγκάστηκαν πολλοί να εξισλαμισθούν, ενώ υπήρξαν αρκετοί που ζούσαν έχοντας συνείδηση χριστιανική, νυμφεύτηκαν με χριστιανές γυναίκες (η μουσουλμανική θρησκεία επιτρέπει άνδρας μουσουλμάνος να παντρευτεί χριστιανή, αλλά όχι το αντίθετο), σεβάστηκαν τα χριστιανικά ειωθότα, ενίοτε δε ήσαν κάποιοι και κρυπτοχριστιανοί μη αποκαλυπτόμενοι προκειμένου να γλυτώσουν τις εξορίες, την δήμευση της περιουσίας τους, ακόμη και τον βίαιο θάνατο. {Μελετώντας την σύγχρονη τοπική ιστορία διαπιστώνουμε ότι, κάθε περίπτωση συμβίωσης ήταν ξεχωριστή. Και άλλοι μεν διακρίνονταν για την απολυτότητά τους στα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμά τους, άλλοι δε για την διαλλακτικότητα, ευγένεια και ανθρωπιά τους. Παντού τα πάντα!}

Το ιστορικό της οικογένειας αυτής καταγράφει, στο μέτρο του δυνατού, ο εκλεκτός συμπολίτης μας κ. Όθων Πετρ. Τρέμης, έχοντας ερευνήσει σχετικά και διαθέτοντας ένα αξιόλογο αρχειακό υλικό, το οποίο αποτύπωσε και προέβαλλε εμπεριστατωμένα, μέσα από έναν καλαίσθητο τόμο 470 σελίδων (που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Άλφα Πι» του Γιάννη Παληού και των συνεργατών του) υπό τον τίτλο «SADIK SAKIZLI / ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΙΩΤΗΣ (1875-1951)». Το όλο έργο αφορά στη ζωή του Αντώνη (πρώην Sadik) Osman Τρέμη.

Στο εν λόγω βιβλίο γίνεται σύντομη μνεία του γενεαλογικού δένδρου της οικογενείας Τρέμη, ενώ παρουσιάζονται 145 έγγραφα και δεκάδες φωτογραφίες, που συνοδεύονται με αναλυτικά σχόλια του συγγραφέα, που επεξηγούν την προέλευση και σημασία τους. Πρόκειται για ένα σημαντικό αρχειακό και ιστορικό υλικό της Χιακής προσωπογραφίας, η οποία είχε την ιδιαιτερότητα της συνύπαρξης ετεροθρήσκων στον τόπο επί αιώνες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Ο συγγραφέας τυγχάνει εγγονός του «πρωταγωνιστή» του βιβλίου (Sadik ή Αντώνης Osman Τρέμης, 1875-1951), ο οποίος -ως γιος μουσουλμάνου- υπόκειτο παιδιόθεν στη μουσουλμανική πίστη, όμως μετά τον θάνατο του πατέρα του (η μητέρα του ήταν χριστιανή – Φρόσω Παγκάλου από την Παναγία Ευρετή και είχε προαποβιώσει κατά τον σεισμό του 1881 στην Παναγία Κρήνα στο Ζυφιά) ζήτησε οικειοθελώς το έτος 1913 να βαπτιστεί Χριστιανός Ορθόδοξος και να νυμφευθεί κατά την τάξη της Εκκλησίας μας, μετονομαζόμενος από Sadik σε Αντώνιο. Να σημειωθεί ότι και τα αδέλφια του βαπτίστηκαν Ορθόδοξοι Χριστιανοί (μάλιστα κάποια πολύ πριν την απελευθέρωση, όταν πήγαν κοντά στον θείο τους -αδελφό της μητέρας τους- έμπορο Θεοφάνη Πάγκαλο, στο Κάιρο Αιγύπτου), ενώ από μικρά γαλουχήθηκαν και διήγαν βίο σύμφωνο με τα Χριστιανικά ειωθότα από τη Χριστιανή μητέρα τους. Πρέπει να επισημάνουμε ότι, από επιστολές που δημοσιεύονται στο βιβλίο διαπιστώνεται ότι, τα αδέλφια του Αντώνη (Sadik) στην μεταξύ τους αλληλογραφία παρακαλούν την Παναγία να τους φυλάττει και ζητούν την μεσιτεία της, πολύ πριν βαπτιστούν Χριστιανοί. Τούτο, ασφαλώς, κάτι δηλώνει!

Μάλιστα, αξίζει να αναφέρουμε ότι, ακόμη και ο προπάππους του συγγραφέα (Osman Τρέμης, που απεβίωσε πριν την απελευθέρωση, το 1910), ο οποίος ήταν κτηματίας και Αγάς (Σύμβουλος), φαίνεται μάλλον να ήταν κρυπτοχριστιανός, σύμφωνα με την έγγραφη μαρτυρία-αφιέρωμα στη μνήμη του, που έγραψε ο ιατρός Δημήτριος Χρ. Στακιάς και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Χιακή Επιθεώρηση» (τεύχος 13, 1967). (Για την ιστορία να σημειώσω ότι, πρώτη φορά διάβασα το άρθρο αυτό του ιατρού Δημητρίου Χρ. Στακιά στο βιβλίο του Καθηγητή Φιλόλογου κ. Λεωνίδα Οθ. Πυργάρη με τίτλο «Χιακά Διηγήματα και Άρθρα», στη σελίδα 245, που εκδόθηκε το έτος 2020. Στο ίδιο βιβλίο δημοσιεύονται και άλλα κείμενα του ίδιου συντάκτη που αφορούν σε γεγονότα ανάμεσα στις σχέσεις Χιωτών Ορθοδόξων Χριστιανών με Μουσουλμάνους, που διαβιούσαν στην περιοχή Σκλαβιών- Βαβύλων, όπως ο ίδιος τα έζησε ως παιδί). Εκεί, αναφέρει ο αείμνηστος ιατρός, ο οποίος γνώριζε ως μικρό παιδί τον Osman και τον επισκεπτόταν ότι, σε κρυφή γωνιά του σπιτιού του (Παναγία Κρήνα) διατηρούσε ιερές εικόνες Αγίων της Εκκλησίας μας, ενώ έστελνε συχνά κάποιο Ζυφιανούση εργάτη του να πάει να ανάψει το καντήλι της Παναγίας Κρήνας δίνοντάς του λάδι. Του ζήτησε δε να μην αποκαλύψει τίποτα σε κανέναν διότι θα είχε φοβερές συνέπειες από τους Τούρκους (έλεγε «θα με κρεμάσουν, άμα το μάθουν στο Κονάκι»). Χαρακτηριστικό είναι ότι, ζήτησε από τον μικρό Δημητράκι (γιατρό Στακιά) να του φέρει κρυφά αντίδωρο μετά την Θεία Λειτουργία, το οποίο ανέμενε νηστικός να φάει, ζητώντας από το παιδί να μην το αναφέρει πουθενά. (Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι, το αντίδωρο μπορεί να φάγει μόνο βαπτισμένος Ορθόδοξος Χριστιανός, όχι αλλόθρησκος ούτε καν Χριστιανός ετερόδοξος. Σε αντίθεση με τον Αγιασμό ή το λάδι από καντήλι ή τον άρτο της αρτοκλασίας, που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για κάθε χρήση και για οποιοδήποτε ζήτημα, το αντίδωρο και το Ευχέλαιο μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε βαπτισμένους Χριστιανούς Ορθόδοξους, διότι προέρχονται από Μυστήρια της Εκκλησίας στα οποία δεν μπορούν να μετέχουν αβάπτιστοι. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι, ο Osman ίσως ήταν κρυπτοχριστιανός -δηλαδή κρυφά βαπτισμένος- που δεν αποκάλυπτε τα της πίστεώς του, φοβούμενος τις συνέπειες από τους Οθωμανούς της εποχής). Ακόμη, ο γιατρός αναφέρει ότι, μια ημέρα πριν πεθάνει ο Osman ζήτησε και του έφεραν στο προσκέφαλό του την ιερά εικόνα της Παναγίας Κρήνας και κατόπιν ζήτησε να την επιστρέψουν στον Ναό της ώστε όταν πεθάνει να μην την δουν εκεί οι Τούρκοι («τα σκυλιά» ανέφερε).

Δεν πρέπει να λησμονήσουμε ότι, ο Αντώνιος Osman Τρέμης υπήρξε ένας πονεμένος άνθρωπος στη ζωή του διότι, πέραν των άλλων, έχασε πρώτα τη σύζυγό του στον καταστροφικό σεισμό του 1881 και πολύ αργότερα τα τρία από τα πέντε του παιδιά, μάλιστα σε μικρή ηλικία (δυο αγόρια κατά τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις –έναν στον Ελληνικό Στρατό κι έναν στον Αμερικανικό– και μια κόρη νεαρή που ασθένησε και απεβίωσε σε ηλικία 23 ετών). Τούτα όλα αποτυπώνονται ευκρινώς στο βιβλίο.

Η καθημερινή βιωτή της οικογένειας διεξάγεται στην περιοχή της Παναγίας Κρήνας (κάτω από τα Σκλαβιά), στην ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια των κοινοτήτων Ζυφιά- Χαλκειούς- Βαβύλων, ενώ τα μέλη της οικογένειας φέρονται εγγεγραμμένα στο δημοτολόγιο της κοινότητας Ζυφιά. Κοντά στην Κρήνα υπήρχε παλαιότερα και ο Ι. Ναός του Αγ. Ιωάννου Προδρόμου (ερειπωμένος, δεν σώζεται πια, προφανώς παλιός Ρωμαιοκαθολικός Ναός των Ιουστινιάνη) και προς τιμήν του Αγίου η οικογένεια τελούσε κάθε χρόνο την Θεία Λειτουργία στην Παναγία Κρήνα, κατά την ημέρα αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του Προδρόμου (29 Αυγούστου), σύμφωνα με το Ορθόδοξο Τυπικό.

Πραγματικά, αξίζουν συγχαρητήρια στον κ. Όθωνα Πετρ. Τρέμη, ο οποίος διέσωσε όλο αυτό το αρχειακό υλικό και έκαμε τον κόπο να το επιμεληθεί και (ακόμη μεγαλύτερο και λίαν δαπανηρό) να το εκδώσει, προς διάσωσή του και διαιώνιση των ιστορικών στοιχείων του. Έτσι, τίμησε τη μνήμη, τόσο των παππούδων και θείων όσο και των γονέων του. Ο δε πατέρας του, Πέτρος, υπηρέτησε την πατρίδα ως πολεμιστής και στη Μέση Ανατολή αλλά και στο Ρίμινι, τιμώμενος από την Ελληνική Πολιτεία, αλλά και την Εκκλησία. Για την γνωστοποίηση τούτων, οφείλεται ιδιαίτερη εύφημος μνεία στον συγγραφέα και επιμελητή της έκδοσης, μαζί με τις ευχές μας.