Βιβλιοκριτική: «έμμετρη ενεργοΠΟΙΗΣΗ» του Γιάννη Σταύρου | Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου

Συγγραφέας: Γιάννης Σταύρου
Ημερομηνία έκδοσης: Απρίλιος 2024
Σελίδες: 104
ISBN: 9789606163845
Εκδόσεις: Αγγελάκη
Θέμα: Ελληνική Ποίηση

Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου

Ι. Μια ευγενική προσφορά: Η ποίηση ως γέφυρα διδασκαλίας και δημιουργίας

Η ποιητική συλλογή «έμμετρη ενεργοΠΟΙΗΣΗ» είναι ευγενική προσφορά του φοιτητή μου Νικόλαου Σταύρου στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Συγγραφέας ο εξάδελφός του Γιάννης Σταύρου.

Η πράξη αυτή ξεπερνά την απλή χειρονομία. Είναι μια γέφυρα που ενώνει τον χώρο της διδασκαλίας στο πανεπιστημιακό περιβάλλον με τον παλμό και τον κόσμο της δημιουργίας. Είναι μια πράξη πολιτισμού, το μοίρασμα της ποίησης και η γνωριμία με νέες φωνές που αξίζουν να ακουστούν. Είναι μια υπενθύμιση ότι η λογοτεχνία δεν είναι ποτέ ένα κλειστό δωμάτιο, αλλά μια ανοιχτή πόρτα που καλεί τον καθένα μας. Είναι ανεκτίμητο να συναντά κανείς νέες φωνές που τολμούν να αρθρώσουν ποίηση, να καταθέσουν ψυχή στο χαρτί, και να κοινωνήσουν τον δικό τους κόσμο. Η ποίηση είναι ένας καθρέφτης του εσωτερικού κόσμου και, όταν κάποιος μας την εμπιστεύεται, στην πραγματικότητα μας προσφέρει κάτι από τον ίδιο του τον εαυτό. Και είναι σπουδαίο να συναντάς νέους ανθρώπους που πιστεύουν στη δύναμη του λόγου και στηρίζουν τις δημιουργίες των δικών τους ανθρώπων.

Τελικά, κάθε ποιητικό βιβλίο που ταξιδεύει από χέρι σε χέρι ενεργοποιεί τη σκέψη, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως πυξίδα για νέες ιδέες και ως σπινθήρας για συναισθηματικό και πνευματικό πλούτο. Και η χειρονομία του Νικόλα να μου προσφέρει το βιβλίο του ξαδέλφου του, του Γιάννη, εκτός του ότι ενισχύει τον δεσμό ανάμεσα σε δάσκαλο και φοιτητή και δίνει αξία στη μεταξύ τους σχέση, είναι και ένα παράθυρο προς την εσωτερική αναζήτηση ενός νέου ποιητή, που τολμά να εκφραστεί μέσα από τον λόγο και να καταθέσει την ψυχή του στο χαρτί.

 

ΙΙ. Βιβλιογραφική ταυτότητα

Το εξώφυλλο δίνει μια έντονη αίσθηση δυναμισμού και καλλιτεχνικής ελευθερίας, κάτι που ταιριάζει με τον τίτλο «έμμετρη ενεργοΠΟΙΗΣΗ». Το κεντρικό εικαστικό μοιάζει με αφηρημένη ζωγραφική, κάτι το άπιαστο. Δείχνει ένα φυσικό φαινόμενο, ίσως ένα νεφέλωμα, ένα κύμα, ένα ουράνιο σώμα, αφήνοντας τον/την αναγνώστη/στρια να βγάλει τη δική του/της ερμηνεία. Το χρώμα, το βαθύ πράσινο με τις μπλε και μαύρες εκρήξεις, δίνει μια αίσθηση γονιμότητας και μυστικού βάθους,  μια αίσθηση ρευστότητας, σαν να υπάρχει κίνηση ή ενέργεια που αναβλύζει. Το εξώφυλλο μοιάζει να λειτουργεί σαν μια εισαγωγική πύλη προς τον κόσμο της ποίησης του συγγραφέα και να συνδέεται με το άυλο και το ρευστό της ποιητικής εμπειρίας. Συνολικά, το εξώφυλλο δεν εξηγεί, αλλά υπαινίσσεται, ισορροπώντας ανάμεσα στο μυστήριο και την καθαρότητα. Μοιάζει σαν ένα προσκλητήριο στον/στην αναγνώστη/στρια για μια ποίηση που ενεργοποιεί την κίνηση, τη δύναμη, τον στοχασμό.

Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής «έμμετρη ΕνεργοΠΟΙΗΣΗ» είναι ιδιαίτερα ευρηματικός, ενδιαφέρων και πολυεπίπεδος. Συνδυάζει δύο επίπεδα: τον έμμετρο λόγο, την ποιητική παράδοση την παραδοσιακή μορφή της ποίησης με μια σύγχρονη, δυναμική έννοια, την έννοια της «ενεργοποίησης».

Ο τίτλος, λοιπόν, παίζει με δύο βασικές έννοιες: Η λέξη «έμμετρη» παραπέμπει άμεσα στην παραδοσιακή ποιητική φόρμα, όπου το μέτρο και η δομημένη ρυθμική μορφή παίζουν κεντρικό ρόλο. Δίνει μια αίσθηση τεχνικής ακρίβειας και συνειδητής επιλογής της μορφής.

Η λέξη «ενεργοΠΟΙΗΣΗ», ένα παιχνίδι με τις λέξεις, σπάει τη ροή, τραβάει το βλέμμα και, κυρίως, λόγω της έμφασης στη λέξη «ΠΟΙΗΣΗ» με κεφαλαία, δίνει έναν οπτικό και νοηματικό τονισμό. Η ποίηση δεν είναι κάτι στατικό, δεν μένει στη φόρμα, δεν περιορίζεται στο χαρτί ή στη σιωπηλή ανάγνωση, δεν είνια κάτι παθητικό κάτι που διαβάζουμε απλά για αισθητική απόλαυση. Καλεί τον αναγνώστη να συμμετέχει ενεργά, ξυπνά συναισθήματα, σκέψεις, στάσεις ζωής, λειτουργώντας ως ένα εργαλείο δράσης, αντίστασης αφύπνισης ή επικοινωνίας.

Τελικά, μέσα από το  παράδοξο «έμμετρη» (δομημένο, μετρήσιμο, ρυθμικό) και  «ενεργοποίηση» (απρόβλεπτη, χαοτική, δυναμική), υποδηλώνεται ότι η δράση δεν είναι άτακτη, αλλά οργανωμένη, ρυθμική σαν ένα ποίημα. κάτι κλασικό (έμμετρο) και κάτι σύγχρονο, δυναμικό (ενεργοποίηση).

Το βιβλίο ανέρχεται στις 104 σελίδες. Στην αρχή, σελίδα αφιερώσεων, στο κέντρο της σελίδας, αναδεικνύονται η προσωπική και συγκινητική της αξία: «Αφιερώνω στον παππού μου Νίκο Στ. Σταύρου, που φώτισε τον δρόμο μου από μικρό παιδί». Τα ποιήματα εντάσσονται στις εξής θεματικές: Ιστορικά, Στοχαστικά, Πολιτικά, Προσωπογραφίες, Περί Ανέμων και Υδάτων, Του Τόπου μου.  Προηγούνται τα «Προλεγόμενα» και ακολουθούν «Κριτικές» για το βιβλίο, που εστιάζουν στον νέο ποιητή, τον Γιάννη Σταύρου, και στην ποιητική του ανθοφορία.

 

ΙΙΙ. Δυο πρόσωπα της πνευματικής αποστολής

Από το σύνολο των ποιημάτων επιλέγω τα εξής «Άκου, ποιητή» (σ. 32-33)  και «Στους δασκάλους μας» (σ. 73). Το πρώτο ποίημα στρέφεται προς τον ίδιο τον ποιητή, υπογραμμίζοντας την ευθύνη του λόγου και τη δύναμη της ποίησης να εμπνέει, να αφυπνίζει και να οδηγεί. Το δεύτερο ποίημα συνιστά μια αναγνώριση προς τους δασκάλους, οι οποίοι, με τη γνώση και το παράδειγμά τους ανοίγουν δρόμους για τις νέες γενιές. Έτσι, τα δύο ποιήματα λειτουργούν συμπληρωματικά: το ένα αναφέρεται στον δημιουργό και το άλλο στον παιδαγωγό, φωτίζοντας την πνευματική καθοδήγηση ως πηγή έμπνευσης και πολύτιμη παρακαταθήκη.

 

ΙV. Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Το ποίημα «Άκου ποιητή» είναι ένα συγκινητικό μανιφέστο για την ποιητική δημιουργία και τη ζωή. Χωρισμένο σε ενότητες, αποτελείται από μια σειρά συμβουλών που λειτουργούν σαν οδηγός για την ποιητική ύπαρξη. Η επαναλαμβανόμενη προσφώνηση «Άκου ποιητή» δημιουργεί ρυθμό και έμφαση, δίνοντας μια νέα παραίνεση-οδηγό για την ποιητική ύπαρξη, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο ενός εγχειριδίου ζωής. Ένας τόνος πατρικής καθοδήγησης και νουθεσίας από έναν σοφό μέντορα που ξέρει να συνδυάζει πρακτική σοφία με υψηλά ποιητικά ιδεώδη, μια ολόκληρη φιλοσοφία ζωής και τέχνης. Με τόνο προστακτικό, γεμάτο υπενθυμίσεις, παρουσιάζει τον ποιητή όχι ως απόμακρο καλλιτέχνη, αλλά ως ενεργό άνθρωπο, μαχητή, ονειροπόλο, εραστή και δημιουργό, ενώ τον καθοδηγεί στο έργο και στην αποστολή του.

 

Άκου, ποιητή

 

Άκου ποιητή

μάθε να στηρίζεις το βάρος σου στα δύο πόδια

και έβγαζε το ένα στο διάστημα

και γύρευε έναν κόσμο καλύτερο

καταφύγιο στους χαλεπούς καιρούς

και στύλωνε τ’ άλλο ορμητικά σε τούτον

ποδοπατώντας κάθε αδικία

Άκου ποιητή

να είσαι άθεος στους πολιτικούς «μεσσίες»

και μην ξεχνάς να γυρνάς πίσω

να ξαποσταίνεις στο παρελθόν

όμως μη χάνεις το μέλλον

που ανυπόμονα ξετυλίγεται

Άκου ποιητή

θα σε χλευάσουν και θα πουν

πως δεν πατά στη γη κάποιες φορές

όμως στοχάσου πως είναι ευτυχία

να είσαι στον ουρανό

σε μία εποχή που όλοι σέρνονται

Άκου ποιητή

να ονειρεύεσαι

αλλά να ξέρεις πως τα όνειρα

πραγματώνονται έξω από το κρεβάτι σου

πολύ μικρή η ζωή οι αλλαγές

και πολύ μεγάλη για να μείνουμ’ οι ίδιοι

Άκου ποιητή

να ερωτεύεσαι πού και πού

δεν υπάρχει καλύτερος δάσκαλος

της ποίησης από τον έρωτα

Άκου ποιητή να κλείνεις τ’ αυτιά σου

στους επίδοξους προφήτες

Κανείς δεν ξέρει το αύριο

μπορεί όμως να το φτιάξει

πέτρα πέτρα, αν μάσει όσες σκόνταψε

δάκρυ δάκρυ, αν στραγγίξει όσο έχει

Κάθε αυγή λένε ο Ήλιος

περιμένει έναν ποιητή να τον σηκώσει

Σήκω, ποιητή, αύριο είναι η σειρά σου

γιατί χωρίς Ήλιο τι θ’ απογίνουμε;

 

1η ενότητα. Η διπλή στάση του ποιητή: Δράση και Ονειροπόληση

Η πρώτη ενότητα ξεκινά με την εικόνα του ποιητή που πρέπει να «στηρίζει το βάρος του στα δύο πόδια». Το ένα πόδι στο διάστημα, για να ονειρεύεται, να αναζητά έναν καλύτερο, ιδεατό κόσμο, το ιδανικό, το άπιαστο. Το άλλο πόδι στη γη, για να αντιστέκεται, να ποδοπατά την αδικία, να είναι ενεργός πολίτης, να μάχεται για έναν καλύτερο κόσμο πέρα από τα όρια του παρόντος. Η πρώτη είναι η ρομαντική, ουτοπική πλευρά. Η δεύτερη είναι η αγωνιστική πλευρά. Και ο ποιητής, διχασμένος ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο, ανάμεσα στο «εδώ» και το «εκεί», η διπλή αυτή φύση του, η ταυτόχρονη γείωση και ονειροπόληση, είναι το κλειδί για την ύπαρξη του ποιητή. Αυτή είναι η εικόνα και η ουσία της ποίησης: το μετέωρο βήμα ανάμεσα στο εδώ και το αλλού, ανάμεσα στο εφικτό και το ανέφικτο.

2η ενότητα. Η σχέση με τον χρόνο και η απόρριψη των Μεσσιών

Η δεύτερη ενότητα καλεί τον ποιητή να έχει μια υγιή σχέση με τον χρόνο. Να αντλεί σοφία, ανακούφιση, δύναμη από το παρελθόν, χρησιμοποιώντας το σαν τόπο ανάπαυσης, αλλά να μην παγιδεύεται σ’ αυτό. Να στρέφεται και προς το μέλλον, να κοιτάζει μπροστά σε κάτι που παρουσιάζεται ως δυναμικό, ανυπόμονο, να αντιλαμβάνεται την αλλαγή που έρχεται.. Στην ώριμη σχέση με τον χρόνο υπάρχει μια φιλοσοφική ισορροπία. Παράλληλα, ο ποιητής να αμφισβητεί και να αντιστέκεται στους «μεσσίες», στους «επίδοξους προφήτες», που υπόσχονται σωτηρία και να μην παρασύρεται από εύκολες υποσχέσεις. Είναι μια στάση ελευθερίας και ανεξαρτησίας, που δείχνει πως η ποίηση δεν πρέπει να υποτάσσεται στην εξουσία.

3η ενότητα. Ευτυχία στην αποστασία

Η τρίτη ενότητα ζητά από τον ποιητή να αγνοήσει τον χλευασμό των άλλων  και τις κατηγορίες ότι δεν πατά στη γη. Και μετατρέπει αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί μομφή σε πηγή αληθινής ευτυχίας. Αναγνωρίζει, δηλαδή, την κριτική που δέχονται οι ποιητές ως «αποκομμένοι» από την πραγματικότητα, αλλά την ανατρέπει σε προνόμιο στην εποχή που όλοι «σέρνονται». Η ύψιστη ελευθερία του ποιητή είναι να αρνείται τη μιζέρια, να βγαίνει από τον βάλτο της καθημερινότητας και να πετά προς τον ουρανό.  Η ποίηση δεν είναι διαφυγή, γίνεται τρόπος αντίστασης στη ματαιότητα.

4η ενότητα. Τα όνειρα ως κινητήρια δύναμη

Η τέταρτη ενότητα προτρέπει τον ποιητή να ονειρεύεται. Η ονειροπόληση είναι φυγή από τη μίζερη πραγματικότητα, δεν είναι αδυναμία. Ωστόσο πρέπει να είναι ενεργητική. Η πράξη να δίνει υπόσταση στα όνειρα, γιατί τα όνειρα πραγματοποιούνται όχι στο λήθαργο αλλά στη δράση. Είναι πολύ μικρή και σύντομη η ζωή για αλλαγές, αλλά πολύ μεγάλη ώστε να μην μείνουμε στάσιμοι. Η αντίφαση μικρή-μεγάλη υπενθυμίζει στον ποιητή την υπαρξιακή πίεση.

5η ενότητα. Ο έρωτας ως δάσκαλος

Η πέμπτη ενότητα παρακινεί τον ποιητή να εμπιστευτεί τον μεγάλο δάσκαλο, τον έρωτα, ως κινητήρια δύναμη της υπέρτατης έμπνευσης. Ο έρωτας παρουσιάζεται ως πηγή συναισθήματος και κατανόησης του ανθρώπινου πεπρωμένου, στοιχεία που αποτελούν την ίδια την ύλη της ποίησης, την πιο βαθιά γλώσσα της.

6η ενότητα. Η δημιουργία του αύριο

Η έκτη ενότητα προτείνει στον ποιητή να αποφύγει τους ψεύτικους προφήτες και τη μοιρολατρία και μέσα από τα λάθη, τα θραύσματα του πόνου «πέτρα πέτρα… όσες σκόνταψε» και «δάκρυ δάκρυ… όσο έχυσε» να γίνει ο κτίστης του αύριο. Το μέλλον θα το οικοδομήσει  με κόπο, με τις εμπειρίες και τις αποτυχίες του παρελθόντος. Ο ποιητής δεν είναι απλός θεατής, αλλά γίνεται οικοδόμος, σκαπανέας του μέλλοντος. Εδώ προβάλλει τον ατομικό αγώνα αλλά και τον συλλογικό καθόσον ο ποιητής μπορεί να γίνει πρότυπο μίμησης και για άλλους.

7η ενότητα. Ο ποιητής-Ήλιος

Η έβδομη και τελική ενότητα ολοκληρώνεται με μια επιβλητική μεταφορά. Ο ποιητής είναι ο ήλιος που ζωογονεί τα πάντα. Είναι ο φορέας του φωτός, της ελπίδας και της ζωής. Χωρίς ποίηση, χωρίς τον ήλιο τα πάντα είναι σκοτάδι. Χωρίς τη ποιητική ματιά, χωρίς τη λέξη που φωτίζει, ο κόσμος παραμένει σκοτεινός. Χωρίς ποίηση, χωρίς εκείνη την ακατανίκητη φλόγα που κινεί το βλέμμα προς τα πάνω, ο κόσμος μένει βυθισμένος στο σκοτάδι. Ο ποιητής δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαιότητα, αλλά έχει και ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα, να πάρει την σκυτάλη, σηκώνοντας τον ήλιο ψηλά. Η καταληκτική ενότητα είναι μια κλήση για επανάσταση, για αφύπνιση με μπροστάρη τον ποιητή.  Ο ποιητής δεν είναι απλώς παρατηρητής του κόσμου αλλά συν-δημιουργός του. Η ποίηση δεν προσεγγίζεται ως καλλιτεχνική έκφραση, αλλά ως μοίρα, καθοριστικό πεπρωμένο, που βαραίνει και ως αναγκαιότητα που κρατά ζωντανή την ίδια την ύπαρξη. Ο ποιητής δεν είναι ένα πρόσωπο, μα σύμβολο. Γίνεται το χέρι που στηρίζει και κρατά όρθιο τον Ήλιο και με το βλέμμα του χαρίζει στο άυριο και στις επερχόμενες γενιές την υπόσχεση της ελπίδας.  Ο τελευταίος, μάλιστα, αυτός στίχος, «γιατί χωρίς Ήλιος τι θ’ απογίνουμε;», αφήνει μια ρητορική ερώτηση που αντηχεί βαθιά στη συνείδηση.

Η σύνδεση με το σήμερα. Ένα επίκαιρο μήνυμα

Το ποίημα «Άκου ποιητή» στη δική μας κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική συγκυρία παίρνει μια ακόμη πιο καίρια διάσταση, λειτουργώντας ως ένα καμπανάκι εγρήγορσης. 

Ζούμε σε καιρούς που κυριαρχούν η δυσπιστία, η απογοήτευση, ενώ οι «μεγάλοι αφηγήσεις» που άλλοτε έδιναν νόημα και συνοχή έχουν καταρρεύσει. Οι πολιτικοί «μεσσίες», που εμφανίζονται ως σωτήρες και υπόσχονται εύκολες και γρήγορες λύσεις, αποδεικνύονται συχνά κούφιες φωνές, χωρίς αντίκρισμα. Σε έναν κόσμο πληγωμένο από αλλεπάλληλες κρίσεις -οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές- όπου δεν υπάρχει έτοιμη απάντηση, γεννιέται μια διπλή πρόκληση: να αντικρίζουμε κατάματα την πραγματικότητα χωρίς ωραιοποιήσεις και ταυτόχρονα να διαφυλάξουμε άσβεστη τη φλόγα της ελπίδας, την ικανότητα να ονειρευόμαστε έναν καλύτερο κόσμο. Ένα κόσμο, που ακόμη μέσα από τα ερείπια, μπορούμε να τον διεκδικήσουμε πιο φωτεινό, πιο δίκαιο, πιο αληθινά ανθρώπινο.  Σε μια κοινωνία όπου οι ανθρώπινες σχέσεις συχνά φθείρονται από την ταχύτητα, την ευκολία και την επιφάνεια, το να ζει κανείς τον έρωτα ως εμπειρία ουσιαστική, βαθιά και μεταμορφωτική μοιάζει με πράξη αντίστασης, με μια σιωπηλή επανάσταση απέναντι στην ψυχρότητα των καιρών.

Το ποίημα «Άκου, ποιητή» αντηχεί σαν κραυγή και ταυτόχρονα λειτουργεί σαν πρόσκληση μέσα στη δική μας εποχή, την εποχή των τέλειων μέσων και των συγκεχυμένων σκοπών. Μας θυμίζει πως ο ποιητή – ή ευρύτερα κάθε ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα- δεν είναι απλώς ένας παρατηρητής, αλλά ο αναντικατάστατος φορέας ελπίδας, ο φρουρός της μνήμης και ο σπορέας νέας ζωής. Στη φωνή του συναντιέται το βάρος της ευθύνης του λόγου με την ακατάλυτη ανάγκη του ανθρώπου να ονειρεύεται. Είναι ο οδοδείκτης για την έμπνευση, την αλήθεια, την αναγέννηση, την πορεία προς το φως. Ένα κάλεσμα της εποχής μας σε ένα κόσμο που το χρειάζεται όσο ποτέ.

Συνοψίζοντας

Το ποίημα «Άκου ποιητή» είναι ένα πυκνό και ισχυρό κήρυγμα για τον ποιητή και τη θέση του στον κόσμο, που συνδυάζει στοιχεία ρομαντισμού, κοινωνικού ρεαλισμού και φιλοσοφικής αισιοδοξίας. Ενθαρρύνει τον ποιητή να ισορροπεί μεταξύ ονείρου και δράσης, παρελθόντος και μέλλοντος, να είναι, δηλαδή, αγωνιστής και ονειροπόλος, πραγματιστής και οραματιστής. Προσδιορίζει τον ποιητή όχι ως έναν αποσυρμένο λυρικό, αλλά ένα ολοκληρωμένο και ελεύθερο άνθρωπο, φρουρό του φωτός και της ελπίδας. Καταληκτικά, το ποίημα «Άκου ποιητή» είναι μια ιερουργική επίκληση προς εκείνον που κουβαλάει την ευθύνη του ονείρου και της αλήθειας

 

V. Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Το ποίημα «Στους δασκάλους μας» είναι ένας συγκινητικός ύμνος γραμμένος με έντονο συναίσθημα και βαθιά ευγνωμοσύνη που αφιερώνεται στους δασκάλους, ήρωες της καθημερινότητας, που διαμορφώνουν το μέλλον μέσα από γνώση και ελπίδα.

Η πολυπλοκότητα της παιδαγωγικής σχέσης αποδίδεται ως εξής: α) Είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο και παρά την απουσία  τυπικού μέτρου έχει εσωτερικό ρυθμό. β) Είναι χωρισμένο σε τέσσερις θεματικές ενότητες/στροφές που αναπτύσσουν διαφορετικές όψεις της σχέσης μαθητή-δασκάλου (το θέμα της «αμοιβής» της διδασκαλίας, η υπερηφάνεια των μαθητών, η συγχώρεση και η νοσταλγία, ο έπαινος). γ) Χρησιμοποιεί γλώσσα είναι προσιτή δ) Η ρητορική του πρώτου πληθυντικού δημιουργεί ένα αίσθημα κοινότητας και ταύτισης με τον αναγνώστη. ε) Υπάρχουν λόγιες και μυθολογικές αναφορές που δημιουργούν έναν πολιτισμικό κώδικα

 

 

Στους δασκάλους μας

 

Με χρήμα δεν πληρώνεται η δουλειά σας,

ίσως δεν φτάνουν του Κροίσου οι θησαυροί

ούτε του Πίνδαρου η μέγιστη ωδή

ν’ αντισταθμίσουν τη σπουδαία προσφορά σας.

*      *         *

Και είναι καύχημα του κάθε μαθητή

στην έδρα σας πως κάθισε μπροστά,

εσείς οι άλλοι μας γονείς κι εμείς παιδιά,

στα χέρια ήμασταν του τέλειου δαμαστή.

*       *        *

Συγχωράτε μας αν σας ξεχνούμε καμιά φορά!

Ο λόγος σας γίνηκε χέρι του Μίδα,

κι είναι ώρες που είναι η νοσταλγία μας νικά!

*      *         *

Εσείς την πλάθετε πανώρια την ελπίδα!

Ορθώς φωνάζουνε εμάς ξεφτέρια,

αφού είχαμε δασκάλους τα αστέρια!

  

1η ενότητα. Η ανεκτίμητη αξία του δασκάλου

Το ποίημα ξεκινά με μια εύστοχη παρατήρηση: το έργο του δασκάλου δεν μπορεί να αποτιμηθεί οικονομικά. Το επιχείρημα ενισχύεται με μυθολογική και λογοτεχνική παραπομπή. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ο Κροίσος, ο μυθικός βασιλιάς της Λυδίας, γνωστό για τον αμύθητο υλικό πλούτο του, ο οποίος, παρά ταύτα, δεν μπορεί να αντισταθμιστεί με τον πνευματικό θησαυρό που προσφέρει ο δάσκαλος. Στη συνέχεια, γίνεται μνεία στον Πίνδαρο, τον σπουδαίο αρχαίο λυρικό ποιητή και γνωστό για τους ύμνους του στους νικητές των αγώνων, ο οποίος δεν μπορεί να εκφράσει πλήρως την αξία του έργου των δασκάλων. Δύο ισχυρές κλασικές υπενθυμίσεις και σημαντικές συνδέσεις που καταδεικνύουν ότι ούτε ο μέγιστος πλούτος ούτε η υψηλότερη καλλιτεχνική τέχνη μπορούν να ισοσκελίσουν την ασύλληπτη αξία της παιδαγωγικής δωρεάς.

2η ενότητα. Η πατρική σχέση μεταξύ δάσκαλου και μαθητή

Ο ποιητής προχωρά και αποκαλεί τους δασκάλους «άλλους γονείς», τους τοποθετεί στο ίδιο επίπεδο με τους φυσικούς γονείς, δημιουργώντας μια εναλλακτική γενεαλογία -όχι βιολογική αλλά πνευματική. Αυτό θέτει ζητήματα για τον ρόλο της εκπαίδευσης στη διατήρηση και μετάδοση του πολιτισμού. Παράλληλα, υπάρχει μια αναγνώριση ότι η σχέση δεν είναι μονοκατευθυντική, καθόσον οι μαθητές διαμορφώνουν τον δάσκαλο, γι’ αυτό και χαρακτηρίζονται «καύχημα».

Η φράση «κι εμείς παιδιά, / στα χέρια ήμασταν του τέλειου δαμαστή» ίσως να ξενίζει και να φαίνεται κάπως σκληρή, είναι όμως μια επιτυχής και δυνατή μεταφορά. Περιγράφει, δηλαδή, μια διαδικασία πειθαρχίας και διαμόρφωσης που είναι απαραίτητη για την εκμάθηση. Με άλλα λόγια, ο δάσκαλος «δαμάζει», «τιθασεύει» το μυαλό, καλλιεργεί το πνεύμα των παιδιών, το σχηματίζει και το μετατρέπει σε κάτι «τέλειο» (ολοκληρωμένο, καλό), χρήσιμο και ωραίο. Συνεπώς, ο δάσκαλος δεν είναι μόνο φορέας γνώσεως, αλλά και μεταμορφωτής ήθους, αρετής και ευγένειας. Και αυτή η διαδικασία του δαμασμού δεν γίνεται με βία, με καταπίεση, αλλά είναι «τέλεια» με καθοδήγηση, με υπομονή, με σοφία.

3η ενότητα. Η ανθρώπινη λήθη και η διαχρονική επιρροή της μεταμορφωτικής δύναμη του δασκάλου

Ο εναρκτήριος στίχος της τρίτης ενότητας («Συγχωράτε μας αν σας ξεχνούμε καμιά φορά!») αποκαλύπτει μια βαθιά αλήθεια, κάτι που είναι ιδιαίτερα ανθρώπινο και ειλικρινές: η τάση μας να ξεχνάμε. Η ζωή συνεχίζεται, οι ασχολίες πολλαπλασιάζονται, οι μέριμνες του βίου ιδιαίτερα απαιτητικές, η ροή της ζωής ακατάπαυστη και μερικές φορές οι μαθητές «ξεχνούν».  Με άλλα λόγια, η παραδοχή των μαθητών ότι «ξεχνούν» τους δασκάλους τους δεν αποτελεί αχαριστία, αλλά αποτέλεσμα της ίδιας της ζωής που τρέχει.  Και η απολογία αυτή μια λανθάνουσα ενοχή για την έλλειψη επικοινωνίας ή αναγνώρισης. Ωστόσο, η συγγνώμη που ζητούν φανερώνει ότι υπάρχει στο βάθος μια εσωτερική αναγνώριση του ρόλου του δασκάλου και η «ενοχή» αυτή είναι, τελικά, συμπωματική.

Η μεταφορά «Ο λόγος σας γίνηκε χέρι του Μίδα» είναι ίσως η πιο εύστοχη στο ποίημα. Η μυθολογική υπόμνηση στον Μίδα, που μεταμόρφωνε σε χρυσό οτιδήποτε άγγιζε μετατρεπόταν σε χρυσό, χρησιμοποιείται για να δείξει πώς ο λόγος του δασκάλου, μια φαινομενικά απλή πράξη, έχει δημιουργική δύναμη, μετατρέπει την ακατέργαστη σκέψη σε κάτι πολύτιμο, σε γνώση και σοφία.

Είναι τόσο βαθιά η μεταμορφωτική δύναμη της διδασκαλίας που συνεχίζεται και όταν η συνειδητή μνήμη αμβλύνεται. Και η «νοσταλγία» που «νικά» δεν είναι απλώς μια λαχτάρα για το παρελθόν, αλλά η συνειδητοποίηση της διαμορφωτικής σημασίας του ρόλου του δασκάλου κατά την ενήλικη ζωή. Μια βαθύτερη αντίληψη για το μέγεθος της οφειλής, γιατί αυτό που μένει δεν είναι πάντα το πρόσωπο ή το όνομα, αλλά η αναγνώριση της διαχρονικής επιρροής του δασκάλου. Είναι η ισχυρή συναισθηματική σύνδεση που παραμένει με τους μαθητές, ακόμη και χρόνια μετά.  Η νοσταλγία και η αναγνώριση του έργου επιστρέφει δυνατά σε ώρες αναστοχασμού. Ακόμα, λοιπόν και όταν το όνομα του δασκάλου ξεθωριάζει, η επίδραση της διδασκαλίας παραμένει ενεργή. Μια ζεστή, ανθρώπινη και ταπεινή παραδοχή. Και αυτή η αναγνώριση κάνει τα ευχαριστώ που ακολουθούν πολύ πιο ειλικρινή.

4η ενότητα. Ο δάσκαλος πνευματικός πλάστης και εμπνευστής

Το ποίημα κορυφώνεται με την πιο ελπιδοφόρα εικόνα: «Εσείς την πλάθετε πανώρια την ελπίδα». Ο δάσκαλος δεν δίνει μόνο γνώσεις, πληροφορίες, αλλά διαμορφώνει προοπτικές και δυνατότητες και δίνει όραμα, καλλιεργώντας την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Η «πανώρια» (πανέμορφη) ελπίδα είναι το σημαντικότερο «μάθημα», που χτίζεται με κόπο, υπομονή και χρόνο. Η χρήση του ρήματος «πλάθετε» υπονοεί μια σωκρατική προσέγγιση και μέθοδο.

Το γεγονός ότι «φωνάζουνε εμάς ξεφτέρια» παραπέμπει στην κοινωνική αναγνώριση και ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης αντανακλάται στη συμπεριφορά και τις επιδόσεις των πρώην μαθητών. Ο δάσκαλος, σε αντίθεση με άλλες επαγγελματικές κατηγορίες, δεν κρίνεται από ένα υλικό και χειροπιαστό έργο που φέρει την υπογραφή του. Το αποτέλεσμα της δουλειάς του, το «προϊόν» της διδασκαλίας είναι οι ίδιοι οι μαθητές του. Η ποιότητα του έργου και η πραγματική αξία της διδασκαλίας του αποτυπώνεται στον τρόπο που οι μαθητές του εξελίσσονται, ωριμάζουν, καλλιεργούν τη σκέψη τους, δημιουργούν και πορεύονται στη ζωή. Έτσι, η συνεισφορά του δασκάλου καθρεφτίζεται στη συμπεριφορά, στον χαρακτήρα και στην αντανακλάται στο στην πρόοδο των ανθρώπων που διαμόρφωσε.

Οι μαθητές, που αργότερα αναδεικνύονται σε ικανά και επιτυχημένα άτομα («ξεφτέρια»), οφείλουν μεγάλο μέρος της πορείας τους στους δασκάλους τους. Το ποιητικό υποκείμενο τους αποκαλεί «αστέρια», ένα σύμβολο με έντονη ποιητική φόρτιση. Δεν πρόκειται απλώς για μια μεταφορά, αλλά για μια εξύψωση. Οι δάσκαλοι παρουσιάζονται ως φωτεινά και λαμπερά σημεία στον ουρανό, πηγή καθοδήγησης και έμπνευσης. Η υπερβολή που εξυψώνει τους δασκάλους σε ουράνια επίπεδα πέρα από τα όρια της καθημερινότητας  και λειτουργεί με διπλό τρόπο: αφενός, αναδεικνύει τη σημασία του ρόλου τους, αφετέρου, δικαιολογεί την αριστεία των μαθητών τους. Οι δάσκαλοι, λοιπόν,  είναι τα «αστέρια», μια λέξη ιδιαίτερα αποκαλυπτική και ίσως η πιο δυνατή και συμβολικά φορτισμένη. Οι δάσκαλοι είναι τα σημεία προσανατολισμού, η πηγή της σιγουριάς και της εμπιστοσύνης για τους μαθητές τους. Επομένως, η επιτυχία των μαθητών δεν είναι μόνο προσωπική κατάκτηση. Αποτελεί ταυτόχρονα την πιο ηχηρή δικαίωση και την ύψιστη ανταμοιβή για τον μόχθο των δασκάλων τους.

Συνοψίζοντας

Το ποίημα «Στους δασκάλους» δεν είναι απλώς ευχαριστήριο, αλλά ένας ποιητικός φόρος τιμής στο λειτούργημα του δασκάλου, που είναι το θεμέλιο της κοινωνίας, που πλάθει την ελπίδα και γεννά προοπτική για το μέλλον. Είναι ένα ωδικό αφιέρωμα που εξυψώνει το έργο του δασκάλου σε επίπεδο τέχνης και ηθικής καθήκοντος. Σε μια εποχή που το εκπαιδευτικό έργο συχνά υποτιμάται, το ποίημα λειτουργεί ως μανιφέστο αναγνώρισης, υπενθυμίζοντας ότι η πραγματική αξία της διδασκαλίας είναι άυλη και αιώνια..

 

VΙ. Συνθέτοντας τα ποιήματα «Άκου ποιητή» και «Στους δασκάλους μας»

Το ποίημα «Άκου, ποιητή» δεν είναι μόνο ένας ύμνος στην ποίηση, αλλά και μια υπενθύμιση της συλλογικής μας ευθύνης. Ο ποιητής γίνεται φωνή όλων όσοι ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο και τολμούν να τον χτίσουν, ακόμη κι όταν η εποχή τους ωθεί να σέρνονται. Γιατί όσο υπάρχει κάποιος που σηκώνει τον Ήλιο, υπάρχει πάντα ελπίδα. Ίσως όλοι πρέπει είμαστε «ποιητές» (με την ευρεία έννοια του όρου) σε έναν κόσμο που χρειάζεται συναίσθημα και φαντασία.

Το ποίημα «Στους δασκάλους μας» είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και συγκινητικά κείμενα αφιέρωσης που θα μπορούσε κανείς να γράψει για το έργο του δασκάλου. Ένας ύμνος και μνημείο προς τον δάσκαλο, που αφιερώνει τη ζωή του για να φωτίσει τον δρόμο της νέας γενιάς. Γιατί όσο υπάρχουν δάσκαλοι «αστέρια» θα υπάρχουν άνθρωποι που θα εμπνέονται, κοινωνίες που θα προοδεύουν και ένα μέλλον που θα φωτίζεται από τη σοφία και την αγάπη τους. Ίσως όλοι πρέπει να είμαστε «δάσκαλοι» (με την ευρεία έννοια του όρου) σε έναν κόσμο που έχει ανάγκη την καθοδήγηση, το ήθος, την πνευματική καλλιέργεια.

VΙ. Καταληκτικές σκέψεις

Μια ζωή κερδισμένη. Να είσαι δάσκαλος σημαίνει να γίνεσαι δάδα αναμμένη που φωτίζει, ενώ, ταυτόχρονα, καίγεται, για να λάμψουν οι μαθητές. Μια πράξη αυταπάρνηση, αλλά και βαθιάς ολοκλήρωσης.

Μια ζωή κερδισμένη.  Να είσαι ποιητής σημαίνει να «ποιείς», να δημιουργείς κόσμους και να αποτυπώνεις το άρρητο, να συγκινείς, να αφυπνίζεις και ανοίγεις δρόμους για εσωτερική ανάταση.

Δάσκαλος και ποιητής, δύο ρόλοι, οι οποίοι, αν και φαινομενικά δείχνουν διαφορετικοί, είναι ενωμένοι. Ο ένας «ποιεί», διαμορφώνει ανθρώπους. Ο άλλος «ποιεί», συνθέτει με τις λέξεις κόσμους. Και ο πρώτος και ο δεύτερος υπηρετούν την  ίδια ουσία: την ανύψωση του ανθρώπου. Η ζωή που χαρίζεται επιστρέφει στους ίδιους ως η πιο σπουδαία δικαίωση: μια ζωή πράγματι κερδισμένη.