Βιβλιοκριτική: "Παντούμ" της Στέλλας Πετρίδου | Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

 

Παντούμ

Συγγραφέας: Στέλλα Πετρίδου

ISBN: 978-618-5748-90-6, 

Σελίδες: 50, 

Μέγεθος: 17x24 εκ.

Εκδόσεις: Μετρονόμος

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Ράινερ Μαρία Ρίλκε

«[…] Ρωτάτε αν είναι καλοί οι στίχοι σας. Ρωτάτε εμένα. Ρωτήσατε, βέβαια, κι άλλους πριν. Τους στέλνετε στα περιοδικά. Τους συγκρίνετε μ’ άλλα ποιήματα, αναστατωνόσαστε όταν κάποιοι αρχισυντάχτες σάς γυρνάνε πίσω τα ποιητικά σας δοκίμια. Από δω κι εμπρός (μια και μου επιτρέψατε να σας δίνω συμβουλές) σας παρακαλώ να τ’ απαρνηθείτε όλ’ αυτά. […] Κανένας δε μπορεί να σας συμβουλέψει ή να σας βοηθήσει, κανένας. Ένας μονάχα δρόμος υπάρχει: βυθιστείτε μέσα στον εαυτό σας, αναζητήστε την αιτία που σας αναγκάζει να γράφετε, δοκιμάστε αν οι ρίζες της φυτρώνουν απ’ τις πιο βαθιές γωνιές τής καρδιάς σας. […]

 

Το παντούμ ή παντούν προέρχεται από τη Μαλαισία, περιοχή στην οποία καλλιεργείται με μεγάλη επιτυχία ως ποιητικό είδος ακόμα και σήμερα, έχοντας δημιουργήσει μια μακρόχρονη ιστορία ζωής που μετράει περισσότερα από πεντακόσια χρόνια. Αποτελεί στην ουσία ένα είδος προφορικής λαϊκής ποίησης, ακαθόριστου αριθμού τετράστιχων στροφών, με πλεκτή ρίμα, κατά την οποία ο δεύτερος και ο τέταρτος στίχος κάθε στροφής γίνονται ο πρώτος και ο τρίτος της επόμενης. Επίσης ,ο τέταρτος στίχος της τελευταίας στροφής είναι πάντα ίδιος με τον πρώτο στίχο της αρχικής. Ως προς το περιεχόμενό του, το παντούμ έχει συνήθως ερωτικό ή συμβολικό-διδακτικό χαρακτήρα , κυρίως στις περιπτώσεις που παρουσιάζεται από τους δημιουργούς του ως γνωμικό.

Το παντούμ εντοπίζεται συχνά στον προφορικό λόγο, ακόμα και στα τραγούδια της Μαλαισίας, σε πολλές τελετουργίες, αλλά και στην τέχνη της αφήγησης.

Η ποιητική συλλογή «Παντούμ» της Στέλλας Πετρίδου περιέχει τριάντα εκτενή ποιήματά της, που ακολουθούν πιστά όλους τους βασικούς κανόνες, τις ιδιαιτερότητες, τη μορφολογία και τη δομή της εξωτικής φόρμας του παντούμ. Κι όλα τους είναι αφιερωμένα στον άνθρωπο, σ΄ αυτόν που πράττει αυθόρμητα κι εγωιστικά πολλές φορές, άλλοτε παρασυρμένος απ΄ την αγνότητα της ψυχής του και το καθάριο του συναίσθημα, κι άλλοτε όντας υποχείριο του πονηρού του νου και της πολύπλοκης τετράγωνης λογικής του.

Γηραιές αλήθειες

Δενδρύλλια οι αλήθειες που γέρικα ασπρίζουν,
τον φόβο σκορπίζουν και μένουν στην άκρη,
ντυμένες με ψέματα ανάγκης γυρίζουν,
σκιές ανεμίζουν και φέρνουν το δάκρυ.

Τον φόβο σκορπίζουν και μένουν στην άκρη,
μια ακόμα της μοίρας τραχιά συγκυρία,
σκιές ανεμίζουν και φέρνουν το δάκρυ,
να γράψουν ποθούν μια βαριά ιστορία.

Μια ακόμα της μοίρας τραχιά συγκυρία,
δεν είναι εφιάλτης, μα ιππότης γενναίος,
να γράψουν ποθούν μια βαριά ιστορία
κι οι τύψεις, σαν δουν την ποινή τους ως χρέος.

Δεν είναι εφιάλτης, μα ιππότης γενναίος,
αργεί, μα στο τέλος το δίκιο επιστρέφει
κι οι τύψεις, σαν δουν την ποινή τους ως χρέος,
τα χνάρια τους σβήνουν στης λήθης τα νέφη.

Αργεί, μα στο τέλος το δίκιο επιστρέφει,
σωπαίνουν οι μπόρες κι η γη ανασαίνει,
τα χνάρια τους σβήνουν της λήθης τα νέφη,
σαν πρώτα και πάλι, η Άνοιξη βγαίνει.

Σωπαίνουν οι μπόρες κι η γη ανασαίνει,
για πόσο ακόμα, κανείς δε γνωρίζει,
σαν πρώτα και πάλι, η Άνοιξη βγαίνει,
με χρώμα ν’ ανθίσει, χαρά να μυρίζει.

Για πόσο ακόμα, κανείς δε γνωρίζει,
το τώρα ζητά ν’ αφεθεί μες στα χρόνια,
με χρώμα ν’ ανθίσει, χαρά να μυρίζει,
να πάρει μορφή ιδανική, μα κι αιώνια.

Το τώρα ζητά ν’ αφεθεί μες στα χρόνια,
μα, έλα που μπόρες καινούργιες αρχίζουν,
να πάρει μορφή ιδανική, μα κι αιώνια,
δενδρύλλια οι αλήθειες που γέρικα ασπρίζουν.

Η Στέλλα Πετρίδου είναι η ποιήτρια του ελάχιστου, όχι με την έννοια της σιωπής, αλλά με την αφοσίωση στο λεπτό εκείνο σημείο όπου το ασήμαντο μεταμορφώνεται σε αποκαλυπτικό. Η γραφή της κατοικεί πάντοτε στην παύση, στη σιωπή ανάμεσα στις λέξεις, στη σχεδόν ανεπαίσθητη στιγμή πριν από τη συγκίνηση. Αυτή η ποιητική εγκράτεια, η διαύγεια με την οποία καθιστούσε ορατό το ανεπαίσθητο, είναι εκείνη που αναδύεται ξανά, μέσα από τη νέα της ποιητικής συλλογής «Παντούμ».

Η ποίηση της Πετρίδου, φωτεινή και αφοπλιστικά καθημερινή, έχει την ικανότητα να κάνει από ένα μικρό αντικείμενο έναν ολόκληρο κόσμο.

Η Στέλλα Πετρίδου γράφει πάντοτε όχι για να δηλώσει, αλλά για να διασώσει. Στην ποίησή της, η λεπτομέρεια λειτουργεί ως το τελευταίο καταφύγιο του αισθήματος, εκεί όπου το αδιάφορο αποκτά ψυχή και το ταπεινό μεταμορφώνεται σε ιερό. Αυτή η μεταμόρφωση είναι η ουσία της ποιητικής της χειρονομίας, που συνομιλεί με την αισθητική της ευγένειας — μια ομορφιά που δεν επιβάλλεται αλλά επιτρέπει. Η Στέλλα Πετρίδου μάς μαθαίνει, μέσα από το ελάχιστο, ότι η ομορφιά είναι η μορφή που παίρνει ο σεβασμός όταν συναντά το καθημερινό. 

Αξιόλογες λέξεις και στίχους διαβάζουμε στο «Παντούμ»: μικραίνει η ώρα κι ο φόβος σωπαίνει, η φωτιά του έρωτα επιμένει, κρυφή αμαρτία που έρωτα βρέχει, τα καλοκαίρια φέρνουν τους χειμώνες, πιάνει η λήθη το τιμόνι, ναυαγούν οι στιγμές που αφήνονται μόνες, οι σκέψεις κρύβουν βαθιά τους μια Ελένη, αγάπη ορφανή, η αγάπη πάντα αγάπη προσμένει, η μέρα που φεύγει ανάμνηση μοιάζει, τάμα, κάρμα, μοίρα, ένωση, πόθος, αγάπη, σ΄ αγαπώ, νιότη, κορίτσι, ελπίδα, αγρύπνια, απάτη, ατολμία, αλήθεια, πόνος, φόβος, κύκλος, μνήμη, νοσταλγία, χρόνος, ουτοπία, προσδοκία, κατάπτωση, κατάρα, πρόσφυγας,  μικρή ζωή, τραγούδι θλιμμένο, έρμη και μόνη, διψάς στης λήθης το πηγάδι, Παραδείσου ζάλη θωριά και μαγεία, τ΄ Αυγούστου πλημμύρα, κρύβουν αγκάθια στην ψυχή μου οι αγκαλιές, νεράιδα η Άνοιξη, φορά τα γιορτινά της, τα μάτια λένε πάντα την αλήθεια, υφαίνονται οι λέξεις και γίνονται εικόνες, ο φόβος μου γνέφει, ποιος τάχα πιστεύει στης μοίρας το θαύμα; τα χέρια που σμίγουν ζωές ζουν σαράντα, μα ρόδα η ζωή και γυρίζει, στο σφαγείο της σιωπής κρεμιέται ο πόνος, νικά όποιος έχει το φως του γι΄ ασπίδα, με ζώνουν φτηνά παραμύθια, οργώνει ο φονιάς και θερίζουν τα μίση, διάσπαρτο μίσος, κανείς νικητής του θανάτου δε βγαίνει, ο φόβος ντύνεται κριτής, στυγνός φονιάς ο τρόμος, οι μνήμες πληγές, χαρά χρωματίζω στης μνήμης τ΄ αλώνια, εικόνες πλάνες, αγέραστο άρμα, γραπτά μηνύματα, ψυχές ζητιάνες, με μάχες και βία κυλά η ιστορία, γυμνές τριγυρνούν οι ευχές στα σκοτάδια, υγρό ναρκοπέδιο, σπασμένο κατάρτι, αυτά που φέρνει η στιγμή, ο χρόνος τα ορίζει, κακό να διώξει το κακό, ποτέ κακό μην κάνει, καλό να στρώσει το καλό ,γυμνό στην αγκαλιά του…

Επιβίωση

Έρημοι δρόμοι σε μια πόλη που κοιμάται,
σκιές στα υπόγεια σαλεύουν από πείσμα,
κανείς δεν ξέρει πια κανέναν κι ας φοβάται,
μήπως κατάρα είναι αυτό ή ανάγκης χρίσμα;

Σκιές στα υπόγεια σαλεύουν από πείσμα,
της επιβίωσης η τρέλα στο τιμόνι,
μήπως κατάρα είναι αυτό ή ανάγκης χρίσμα;
Όνειρο είναι ή εφιάλτης που στοιχειώνει;

Της επιβίωσης η τρέλα στο τιμόνι,
νύχτα ατέλειωτη, κατάντια κι αλητεία,
όνειρο είναι ή εφιάλτης που στοιχειώνει;
Ζωή σε κώμα μοιάζει, θρήνος κι επαιτεία.

Νύχτα ατέλειωτη, κατάντια κι αλητεία,
σκοπιά κρατούν οι μνήμες άναρχων εικόνων,
ζωή σε κώμα μοιάζει, θρήνος κι επαιτεία
και πάλι ο φόβος στέκει φράγμα των αγώνων.

Σκοπιά κρατούν οι μνήμες άναρχων εικόνων,
κάποτε άνθιζαν στιγμές μ’ αγάπης χρώμα
και πάλι ο φόβος στέκει φράγμα των αγώνων
κι όμως μια σπίθα σωτηρίας φέγγει ακόμα.

Κάποτε άνθιζαν στιγμές μ’ αγάπης χρώμα,
φορούσε χάντρα θαλασσιά η ατόφια μέρα
κι όμως μια σπίθα σωτηρίας φέγγει ακόμα,
να πάει τον πόθο ένα βήμα παραπέρα.

Φορούσε χάντρα θαλασσιά η ατόφια μέρα,
τώρα μια νύχτα σκοτεινή τραβά το νήμα,
να πάει τον πόθο ένα βήμα παραπέρα,
ποιος ο τολμών, ο νικητής και ποιο το θύμα;

Τώρα μια νύχτα σκοτεινή τραβά το νήμα,
ψυχές σαλεύουν, μα κανείς δεν τις θυμάται,
ποιος ο τολμών, ο νικητής και ποιο το θύμα;
Έρημοι δρόμοι σε μια πόλη που κοιμάται.

Σε μια εποχή που λέξεις και αξίες χάνουν το νόημά τους η ποίηση της Στέλλας Πετρίδου αντιστέκεται. Χρειαζόμαστε την ευεργετική πνευματική ματιά της Στέλλας Πετρίδου κι ένα παθιασμένο ταξίδι στην ποίησή της, για να έχουμε μια άγκυρα σωτηρίας σ΄ αυτούς τους ταραχώδεις καιρούς. Ανάμεσα στο κακό και στο καλό η απόσταση είναι ο άνθρωπος, εσωστρεφής και δομικά αντιφατικός, πηγή φωτός αιρετικής φαντασίας μέσα στη σκιά των χλομών απαγορεύσεων και του καθωσπρεπισμού, σε ένα στατικό σύμπαν. Ο/Η ποιητής-τρια πρέπει να είναι περισσότερο παρά ποτέ όχι αυτός-ή που εμπνέεται αλλά αυτός-ή που εμπνέει…

Πρωτότυπη ποίηση που κομίζει στην τέχνη το κάτι καινούργιο και το ξεχωριστό.

Απλά ποιήματα να ξεδιψάς σ΄ αυτή τη συννεφιασμένη ζωή με τον φουρτουνιασμένο καιρό. Σύντομες βινιέτες, μικρά τηλεγραφήματα που χαϊδεύουν τον ορίζοντα με αγκάθια και λησμονιές, με λεπτότατους στροβίλους και ουρανομήκη εγκαρτέρηση. Το κάθε ποίημα της συλλογής είναι μια ευλογία ριγμένη στον ουρανό. Και είναι και μια αποκάλυψη που επιπλώνει το μέλλον…

Ποιήματα φωτεινά ή σκοτεινά, ευχάριστα ή δυσάρεστα, αισιόδοξα ή απαισιόδοξα.

Ποιήματα με φωτοστέφανα πληρότητας... 

Το βιβλίο αυτό δεν είναι πολυτέλεια αλλά ανάγκη και δικαίωμα...

Η Στέλλα Πετρίδου, με καταγωγή από τον Σκουτάρο Λέσβου, είναι μια πολυτάλαντη δημιουργός που ισορροπεί ανάμεσα στην ποίηση, τη μουσική και την πεζογραφία. Απόφοιτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Φ.Π.Ψ.) και αξιωματικός του Λιμενικού Σώματος, είναι μητέρα τριών παιδιών και εμπνέεται βαθιά από την καθημερινότητα και τις ανθρώπινες σχέσεις. Με πλούσιο συγγραφικό και καλλιτεχνικό έργο — δεκατρείς ποιητικές συλλογές, δύο παραμύθια, δύο μυθιστορήματα και πέντε μουσικά άλμπουμ — έχει βραβευθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς και παραμένει ενεργό μέλος της πολιτιστικής ζωής του Αιγαίου.

Μετά την ενασχόλησή της με την ποιητική φόρμα των χαϊκού, των τάνκα, των ροντέλων, των τριολέτων, των σονέτων και των λίμερικ, αυτή η νέα συμμετρική, μουσική αλλά και με παιχνιδιάρικη διάθεση στιχουργική μορφή, το παντούμ, την  ώθησε  να ασχοληθεί με αυτή.

Ως Πρόεδρος της Ένωσης Λογοτεχνών Αιγαίου και δημιουργός του ηλεκτρονικού περιοδικού Texnes OnLine, συνεχίζει να δίνει βήμα στη δημιουργικότητα, προάγοντας τη λογοτεχνία.