Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα "Κορίτσια σε περίκλειστους χώρους, Μαρτυρίες 1942-1952" της Μαρίας Φαφαλιού

Συγγραφέας: Μαρία Φαφαλιού
Έτος έκδοσης: 2020
Σελ.: 352
Εκδόσεις: Αλλεξάνδρεια

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Η πρώτη λέξη στο αρχαιότερο λογοτεχνικό κείμενο της Ευρώπης είναι η πρώτη λέξη της Ιλιάδας: Μήνις.

Η μήνις, στο έπακρο, κυριαρχεί τη δεκαετία 1942-1952 , την εποχή δηλαδή που πραγματεύεται αυτό το βιβλίο με επίκεντρο τα κορίτσια. Η οργή των Ναζί ενάντια στις αντιστασιακές Ελληνίδες, η οργή τους ενάντια στις αλλόθρησκες Εβραιοπούλες. Όμως το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου το διαποτίζει η εμφύλια μήνις, αυτή που ανέκαθεν κατέτρωγε τον πολύπαθο τόπο μας, χωρίζοντάς μας σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Τα κορίτσια του βιβλίου που βρέθηκαν στη δίνη του πολέμου τιμωρήθηκαν επειδή εκείνα ή οι οικογένειές τους δεν συμβάδιζαν με τις εκάστοτε κατά τόπους κυρίαρχες αντιλήψεις.Το τίμημα ήταν να ζήσουν σε «περίκλειστους χώρους».

Το βιβλίο ξεκινά με το σπαρακτικό χειμώνα της μεγάλης πείνας του 1941-1942 και τη φυγή προς τη Μέση Ανατολή (κορίτσια σε καταυλισμούς στη Μέση Ανατολή), στη συνέχεια μέσα από μαρτυρίες της Κατοχής και της Αντίστασης (Χριστιανές και Εβραιοπούλες σε ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης-στρατόπεδο Χαϊδαρίου), του Εμφυλίου (μπλεγμένα στα δίκτυα της εμφύλιας έριδας, νεαρά κορίτσια ακόμα και παιδιά φυλακισμένα, κυρίως στου Αβέρωφ, παράλληλα, οι εξορίες στη Χίο, στο Τρίκερι και στη μαρτυρική Μακρόνησο ) και μεταεμφυλιακά (παιδάκια που στέλνονται μακριά από τα σπίτια τους, στις Παιδουπόλεις της Φρειδερίκης και στις Παιδικές Στέγες των Λαϊκών Δημοκρατιών με σκοπό να σωθούν από τη δίνη του εμφυλίου πολέμου), καταλήγει στο 1952, τότε δηλαδή που οι περισσότερες κοπέλες έχουν πια επιστρέψει από τις εξορίες, τότε που τα πιο πολλά παιδιά έχουν αφήσει πίσω τις παιδουπόλεις και τότε που ο ΟΗΕ συγκαλεί την 7^η Σύνοδο με θέμα την επιστροφή των παιδιών από τις Λαϊκές Δημοκρατίες μετά από έξι ήδη -σχετικά αποτυχημένες-αποστολές επαναπατρισμού.

Το βιβλίο είναι ουσιαστικά μια ανθολόγηση κειμένων. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, μέσα από φωτογραφίες , τα σκίτσα,τα ημερολόγια, τις μαρτυρίες, προβάλλει η ζωή μέρα τη μέρα. Η συγγραφέας άντλησε στοιχεία από παλιές, σπάνιες , εξαντλημένες εκδόσεις, πέρα βέβαια από το ανέκδοτο πρωτογενές υλικό, με έμφαση στα προσωπικά βιώματα των ίδιων των ανθρώπων, όπως αυτοί τα έζησαν. Αποτύπωσε μαρτυρίες συχνά αντιφατικές, αλλά που στην ολότητά τους δίνουν μια εικόνα του σύνθετου και τόσο αντικρουόμενου μωσαϊκού των χρόνων εκείνων, την οδυνηρή ατμόσφαιρα μιας εποχής, όπου κυριαρχεί ο θάνατος, η βία, η ανασφάλεια, ο φόβος. «Αυτοί που με τα φτωχά παραμελημένα λόγια τους, ίσως να σκέπασαν εκείνο, που θα πεθαίναμε, αν φανερωνόταν» (Τάσος Λειβαδίτης). Τα παραμελημένα τούτα λόγια προσπαθεί η συγγραφέας να φανερώσει εδώ, να ξεσκεπάσει το βαρύ φορτίο τους.

Έμφαση δίδεται κυρίως στην ανθρώπινη διάσταση, παρά στα πολιτικά ή στρατιωτικά γεγονότα. Τον λόγο παίρνουν οι ίδιες οι πρωταγωνίστριες, τα κορίτσια εκείνα που έζησαν τα γεγονότα από πρώτο χέρι και που, εντέλει, μέσα και από τις δικές τους επί μέρους ιστορίες, χάραξαν την Ιστορία.

Η Μαρία Φαφαλιού επιθυμεί το βιβλίο αυτό να γίνει έναυσμα για παραπάνω έρευνα, για συζήτηση και περισυλλογή.

Η Μαρία Φαφαλιού προσπάθησε να μεταφέρει τη δυσωδία της εποχής. Αλλά και το άρωμά της. Γνωρίζουμε ότι η περίοδος αυτή αποτελούσε, και αποτελεί, καυτό θέμα. Ωστόσο ότι ακούγοντας και την άλλη πλευρά, βλέποντας τα πράγματα μέσα από τη διαφορετική ματιά του άλλου, μέσα από διαφορετικό πρίσμα, θα μπορέσουμε να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας, να εστιάσουμε σ΄ αυτά που μας ενώνουν παρά σ΄ εκείνα που μας χωρίζουν, να σπάσουμε στερεότυπα, να έρθουμε τελικά πιο κοντά ο ένας στον άλλον. Έτσι ώστε ό,τι συνέβη -και ό,τι συμβαίνει σ΄ ολόκληρο τον κόσμο -να μη ξανασυμβεί. Ποτέ πια.

Η Μαρία Φαφαλιού γεννήθηκε στην Αθήνα. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία (Μ.Α. Κοινωνική Ψυχολογία) και υπήρξε ιδρυτικό μέλος και στέλεχος διαφόρων ελληνικών εκπαιδευτικών και πολιτιστικών οργανώσεων στην Αγγλία. Στην Ελλάδα είναι ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Καλειδοσκόπιο» για την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση ευπαθών ομάδων. Έργα της είναι: Σαράντα παλιές ιστορίες από τη Χίο (1979, 1985), Παλιές ιστορίες από τη Χίο (1994, 2004), Tales and Legends from Chios (1990, 1994), Ιερά οδός 343. Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο (1995, 2018), Οι σελίδες της Δάφνης, 1940-41 (2010), Χιώτες στο θαύμα του Σαράντα. Μαρτυρίες (2010, 2015), Το ρούχο της αθωότητας. Ποίηση ανθρώπων με ψυχιατρική εμπειρία (επιμ. 2013), Ο εαυτός μας και ο άλλος. Στοχασμοί για τις ανθρώπινες σχέσεις (2016, 2017), Η ψυχή και το σώμα. Ανάλεκτα για τη μακροζωΐα (2018). Έργα της από κοινού με τον Κ. Ν. Χατζηπατέρα: Μαρτυρίες, 1940-41 (1982, 2005), Μαρτυρίες, 1940-44. Πόλεμος-Κατοχή (1988, 1993), Crete, 1941. Eyewitnessed (1991, 1989, 2007, 2016, 2018), Ημέρες Κρήτης, 1941. «Επιχείρηση Ερμής» (1991), Μαρτυρίες. Κρήτη, 1941 (1993), Greece, 1941. Eyewitnessed (1995, 2001), Μαρτυρίες, 1941-44. Η Αθήνα της Κατοχής, τόμ. Α΄ (2002), Μαρτυρίες, 1941-44. Η Αθήνα της Κατοχής, τόμ. Β΄ (2003).