Σήμερα στις Τέχνες φιλοξενούμε τη βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών ποιήτρια Χρύσα Κοντογεωργοπούλου. Αφορμή στάθηκε η έκδοση του νέου της βιβλίου, που φέρει τον τίτλο «Ἀγρῶστις» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «24 γράμματα».
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
Κυρία Κοντογεωργοπούλου, έχετε καταπιαστεί με πολύ αξιόλογα πράγματα στη ζωή σας. Για ποιο λόγο αποφασίσατε να στρέψετε το ενδιαφέρον σας προς την ποίηση; Ποιο υπήρξε το βασικό ερέθισμα που σας ώθησε προς αυτή την κατεύθυνση;
Μα η Ποίηση είναι το πρώτο πράγμα που με απασχόλησε… το πρώτο μου ποίημα το έγραψα στα ..7! «Τοπίο» … στα 15, βραβεύτηκα από έναν φιλολογικό σύλλογο στους Δελφούς και συνέχισα έτσι… θέλω να πω, τα άλλα που έκανα ήρθαν μετά, όχι η Ποίηση. Η Ποίηση ήταν για μένα πάντα στην πρώτη γραμμή, έστω κι αν κάποτε, ο βιοπορισμός την «άφησε» λίγο πιο πίσω…» δούλευε» όμως πάντα μέσα μου, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Βασικό ερέθισμα ίσως να ήταν η Φύση, αυτό το μεγάλο Εργαστήριο της Τέχνης, το γεμάτο σύμβολα… θυμάμαι έντονα ανθισμένες αμυγδαλιές και την απίστευτη αλλά και διακριτική μυρωδιά των ανθών τους, θυμάμαι κλαδιά μιμόζας να βγαίνουν από ένα πράσινο λεπτεπίπλεπτο βάζο σε σχήμα τουλίπας..η πρώτη μου «Νεκρή Φύση»! ένα τοπίο λοιπόν, όπως και αναφέρω παραπάνω, ήταν και ο τίτλος του πρώτου μου ποιήματος.
Από το βιογραφικό σας διαπιστώνουμε τη μεγάλη σας αγάπη και για τη μουσική. Άλλωστε στιχουργήματά σας έχουν μελοποιηθεί για τη δισκογραφία και τον κινηματογράφο. Αισθάνεστε πως αυτές οι δύο τέχνες, η μουσική και η ποίηση, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους; Εσείς όταν αφιερώνεστε για παράδειγμα στη μουσική, νιώθετε να απελευθερώνεται ο εαυτός σας κατά τον ίδιο τρόπο που συμβαίνει τη στιγμή που καταπιάνεστε με την ποίηση;
Μα εννοείται, μόνο που στη Μουσική, δυστυχώς δε διαθέτω ικανότητες, πέραν μιας καλής φωνής… απελευθερώνομαι όπως και με το μπαλέτο που αγαπώ πάρα πολύ… η Μουσική, πλαισιώνει κάθε μου συναίσθημα, ζω με μια μουσική ή ένα τραγούδι στ’ αυτιά μου.. και φυσικά αλληλεπιδρά με την Ποίηση ּ μερικά ποιήματά μου, όπως το Εσπόλιο από το «Λύπη ένα Φτερό», το έγραψα ακούγοντας ένα συγκεκριμένο κλασικό κομμάτι -του Σοπέν εν προκειμένω-.. και συχνά το απαγγέλω με «πίσω» το συγκεκριμένο κομμάτι. Άλλωστε το γράφω και στο ίδιο το ποίημα «με υπόκρουση Σοπέν - Spring Waltz-»!
Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο σκοπός της λογοτεχνίας στις μέρες μας; Τι έχει να προσφέρει στον σύγχρονο άνθρωπο;
Να διδάξει χωρίς διδακτισμό. Μέσα από τον Λόγο, τα πάντα ανατρέπονται, τα πάντα μπορεί να συμβούν… η λογοτεχνία μπορεί να παρηγορήσει, να δημιουργήσει ελπίδα, με την ομορφιά του Λόγου και την απόλαυση που γεννά στον άλλον η ομορφιά αυτή, την έχουμε τόση ανάγκη… εν αρχή ην ο Λόγος, ας μη το ξεχνάμε αυτό…
Παρόλο που όλα σας τα βιβλία αποτελούν πνευματικά σας παιδιά, παίρνω το θάρρος να σας ρωτήσω αν τρέφετε ιδιαίτερη αδυναμία σε κάποιο από αυτά και γιατί.
Δε τα βλέπω σαν παιδιά ακριβώς, αλλά σαν ένα είδος «πνευματικών» κοσμημάτων… τα βλέπω, όπως μου έλεγε και η μητέρα της Λιάνας Κανέλλη -πολύ φίλη της θείας μου-, όλα αυτά είναι χρυσά βραχιόλια στους καρπούς. Για να πω την αλήθεια, ξεχωρίζω το «Λύπη ένα φτερό» και το «Ἀγρῶστις». Μα δεν κρύβω, ότι τώρα «είμαι» ήδη στο επόμενο, κοιτώ πάντα μπροστά. Χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι δε νοιώθω τα ίδια συναισθήματα για τα δύο βιβλία που ανέφερα.
Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι με την ολοένα και αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου διαβάζουν βιβλία στις μέρες μας;
Παρά ταύτα ναι, διαβάζουν, αν κρίνω από τις σφυγμομετρήσεις και τα σχετικά. Η αλήθεια είναι ότι διευκολύνεται πολύ ο άνθρωπος με τις ηλεκτρονικές μορφές διαφόρων βιβλίων ּ είναι πολύ χρήσιμα τα ηλεκτρονικά αρχεία. Γνωρίζω ανθρώπους που έχουν μια πολύ σημαντική ηλεκτρονική βιβλιοθήκη. Πρέπει να το παραδεχτούμε ότι είναι μεγάλη διευκόλυνση αυτό, ιδιαιτέρως δε για ανθρώπους με προβλήματα όρασης, που μπορούν μέσω της μεγέθυνσης να εργάζονται, ή για ανθρώπους τυφλούς, με συστήματα ηχητικής αναπαραγωγής του κειμένου, ακόμα και με ένα είδος ηλεκτρονικής μορφής του συστήματος Μπράιγ για κάποια κείμενα…
Έχετε πρότυπα ως ποιήτρια; Στα γραπτά σας θα διαπιστώσει ο αναγνώστης επιρροές από άλλους αγαπημένους σας ποιητές;
Και βέβαια! Απλώς, το θέμα είναι να μπορεί κάποιος να απορροφά τον τρόπο γραφής των ανθρώπων που τον «έπλασαν», δίχως να τους αναπαράγει με στείρο τρόπο ή αντιγράφοντάς τους. Ποιητές που θαύμασα έχουν περάσει μέσα στα έργα μου, όπως ο Τάσος Λειβαδίτης, η Μάτση Χατζηλαζάρου, η Κική Δημουλά αλλά και πολλοί που είναι εν ζωή, ο Γιώργος Βέης, ο Αντώνης Φωστιέρης και αρκετοί ακόμα..
Έχετε τιμηθεί με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών «Αικατερίνης Σταθοπούλου» 2021, «ως μία εκ των καλυτέρων συλλογών της τριετίας» για την τέταρτη κατά σειρά ποιητική σας συλλογή με τίτλο «Λύπη ένα φτερό». Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό; Είναι, θεωρείτε, η επιβράβευση για έναν δημιουργό μια ακόμα ώθηση ώστε να συνεχίσει να γράφει;
Βεβαίως και είναι, εξάλλου η ημέρα εκείνη της ανακοίνωσης του βραβείου ήταν μια από τις ευτυχέστερες μέρες της ζωής μου… ήταν μια δικαίωση, σ’ ένα κόσμο, στον οποίο δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο, αλλά δυστυχώς κάποτε η παρεϊστικη ή συστημική λογική, άλλοι παράγοντες… ποτέ μου δεν με λύγισαν όλα αυτά… και να που η απάντηση ήρθε και σε μένα και σε όλους με ένα βραβείο από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας. Και ναι, αν δεν είχε προηγηθεί το βραβείο, έχετε πολύ δίκιο, ίσως το Ἀγρῶστις, το νέο μου βιβλίο, να μην ήταν ακόμη εδώ.
Θεωρείτε πως είναι χρέος του κάθε δημιουργού να μοιράζεται το έργο του όταν το ολοκληρώσει; Εσείς, στην προκειμένη περίπτωση, γιατί πήρατε την απόφαση να εκδώσετε το τελευταίο βιβλίο σας;
Μα φυσικά… βέβαια θα πρέπει να υπάρχουν κάποιοι «όροι», κάποια αυτογνωσία ּ από την έλλειψή της, δυστυχώς, υπάρχει πολλές φορές μια πολύ καλή έως μέτρια παραγωγή, σε όλα τα είδη της λογοτεχνίας. Όταν τηρούνται αυτοί οι «όροι» λοιπόν, νομίζω ότι εξυπακούεται πως το έργο πρέπει να κυκλοφορήσει… όσο και να το κάνουμε για την ψυχή μας, το να το μοιράζεσαι είσαι ύψιστη τιμή και χαρά, είναι η εκπλήρωση της φύσης του ανθρώπου το μοίρασμα γενικότερα, πώς να το κάνουμε… Όσον αφορά εμένα, ειδικά το πιο πρόσφατο βιβλίο μου, το Ἀγρῶστις, ήταν στο μυαλό μου ένα χρόνο πριν, που το ονειρεύτηκα και άρχισα να το γράφω, να το «στήνω». Η έκδοση λοιπόν, θα ήταν - ούτως ή άλλως- το επόμενο βήμα… η επιτάχυνση της έκδοσης ίσως να ήταν απόρροια της βράβευσης από την Ακαδημία Αθηνών.
Είναι μία πανανθρώπινη κραυγή για το ανθρώπινο δράμα, «γραμμένη» με στάχυα. Από τον κόσμο των αγρών δανείστηκα σύμβολα για να διεισδύω σε αυτό το δράμα, την προδοσία, την ήττα, τη ματαίωση, αλλά και την ελπίδα, την αναμονή…. «Περιμένουμε ν’ ανάψουμε τα στάχυα». Μέσα από αυτή την εκρηκτική συνήχηση κρύβεται και η ελπίδα του έργου… θα έλεγα ότι ίσως είναι η πιο ευτυχισμένη απόληξη μιας απελπισίας ανθρώπινης…. αν και δε δέχομαι ότι μπορούμε ν’ απελπιζόμαστε…. όλα είναι ακόμη εδώ… αυτό αναδύεται και μέσα από το έργο: «προλαβαίνουμε! Τα στάχυα δεν κελάηδησαν ακόμα».
Γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο τίτλο για να κοσμήσει το εξώφυλλό του βιβλίου σας; Ποιο ρόλο διαδραματίζει η «αγρότισσα» στις εσωτερικές του σελίδες;
Α, είναι μια μαγική λέξη που πρόσφατα κι εγώ ανακάλυψα…μια λέξη που προκαταλαμβάνει πολύ θετικά, νομίζω, τον αναγνώστη/ακροατή. Και μένα με γοητεύουν οι λέξεις.. το έχω ξαναπεί, οι λέξεις είναι για τον Ποιητή ό,τι το χρώμα για τον ζωγράφο. Όσον αφορά την αγρότισσα, δεν είναι ακριβώς αυτή η σημασία της λέξης…ή μάλλον δεν είναι μόνον αυτή. Ἀγρῶστις είναι αυτή που διατελεί εν άγραις, που περνά ώρες στους αγρούς. Είναι λοιπόν ένα δυνατό γυναικείο σύμβολο, αρχετυπικό κάποτε-γονιμότητα κ.λ.π.-, που παρατηρεί τον θερισμό, το αλώνισμα, που «μπαίνει» μέσα στο τοπίο, που ζει μέσα σε αυτό το τοπίο. Κι αυτή η Ἀγρῶστις «δένει» το νήμα του έργου, ξετυλίγει επίσης το νήμα του έργου… ορατή σαν αόρατη…
Γιατί τα ποιήματά σας τα χωρίζετε σε θεματικές ενότητες;
Μα αυτό είναι μέσα στην τεχνική της συγκεκριμένης συλλογής: μικρές ή πιο μεγάλες θεματικές ενότητες που συναποτελούν και που «υπηρετούν» τη βασική θεματική. Έχει μια συνοχή αυτή η ποιητική συλλογή, σα μια ενιαία σύνθεση δηλαδή, από την άλλη ωστόσο δε χάνει τίποτε από την αυτοτέλειά της… μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει τα ποιήματα με τη σειρά τους αλλά μπορεί κάλλιστα να επιλέγει και ό,τι θέλει, ποιήματα από το τέλος ή από τη μέση π.χ.
Η γραφή σας υπηρετεί στο σύνολό της τη σύγχρονη ελληνική ποίηση, η οποία είναι αδέσμευτη από οποιοδήποτε καλούπι μέτρου κι οποιαδήποτε ρίμα. Ωστόσο, ο αναγνώστης θα εντοπίσει και κάποια χαϊκού στο βιβλίο σας, τα οποία ακολουθούν άλλοτε την πειθαρχημένη μορφή της ιαπωνικής ποίησης και άλλοτε όχι. Επίσης, δεν απουσιάζει και η ποίηση σε μορφή πεζογραφήματος. Η επιλογή των ποιημάτων αυτών έγινε συνειδητά ή προέκυψε κατά τύχη;
Όχι, έγινε συνειδητά, ήταν συγκεκριμένη η μελέτη και η «κατανομή» του κάθε ποιήματος. Η μεικτή αυτή τεχνική, όπως λέμε, στη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή, κάτι «υπηρετεί»… δεν είναι τυχαίο που το «ο Σαν Τζιοβάνι ντι Τερίστα θερίζει τα στάχυα με τρόπο θαυματουργικό στη διάρκεια μιας ξαφνικής, καλοκαιρινής καταιγίδας» είναι πεζοποίημα ή τα «οκτώ χαϊκού για τις ανθισμένες κερασιές στη Γιαπωνία», δεν είναι τυχαίο που είναι χαϊκού… έχουν μια θέση συγκεκριμένη στο όλον… επιπλέον, χρησιμοποιείται ο έμμετρος στίχος, στις «Κερασιές του Κάτω Κόσμου», αρκετά διακειμενικά στοιχεία, και φυσικά ο κυρίαρχος ελεύθερος στίχος… όλα λοιπόν, έχουν συγκεκριμένη θέση στην πρόσληψη του νοήματος!
Νομίζω ότι η λέξη «οπωσδήποτε», στη συγκεκριμένη περίπτωση, της Ποίησης, δε μπορεί να «λειτουργήσει». Μ’ αρέσει όταν ο αναγνώστης «παίρνει» κάτι από ένα ποίημα, μια συλλογή, αλλά με ενθουσιάζει όταν προτείνει και μια νέα ερμηνεία, που εγώ δεν μπόρεσα να δω ή να κατανοήσω. Άρα οι προσλήψεις είναι διαφορετικές ενίοτε από τις δικές μου… χωρίς αυτό να σημαίνει , βέβαια, ότι δεν μ’ αρέσει πολύ, όταν, ας πούμε, η πρόσληψη του νοήματος συγκλίνει με τη δική μου, ε, εκεί πια είναι η πλήρης ταύτιση, σε ποιον δεν αρέσει; η λέξη οπωσδήποτε, λοιπόν, είναι αυτή που κάνει τη διαφορά…
Θα εντοπίσει ο αναγνώστης στα ποιήματά σας στοιχεία της δικής σας προσωπικότητας;
Ο αναγνώστης δε γνωρίζει προσωπικά τους ποιητές, άρα δε νομίζω ότι είναι πάντα εφικτό αυτό… στους ανθρώπους που με γνωρίζουν, ναι, ίσως να το βλέπουν… μια φίλη μου χαρακτηρίζει ένα από τα ποιήματα της προηγούμενης συλλογής μου ως αυτοβιογραφικό… κι έχει δίκιο… γενικά όμως, ναι, ένας αναγνώστης μπορεί να υποθέσει ότι ο συγκεκριμένος ποιητής έχει κάποια χαρακτηριστικά, βάσει του τρόπου γραφής του… τον γνωρίζει μέσω του έργου του δηλαδή… κι αυτό είναι πολύ σπουδαίο πράγμα…
Το βιβλίο σας απευθύνεται αποκλειστικά σε ενήλικες ή μπορεί να αποτελέσει ανάγνωσμα και για το εφηβικό κοινό;
Θα απαντήσω με κάτι αρκετά αστείο μα και χαριτωμένο. Ένας συμπαθέστατος έφηβος, που τον γνώρισα κάποια στιγμή για λόγους δουλειάς μου, με ρώτησε… «α, η συλλογή σας… να σας ρωτήσω κάτι όμως: τι ακριβώς συλλέγετε;». Ήταν τόσο χαριτωμένο, που αντί να απαντήσω ως.. συλλέκτης, «πεταλούδες» ή «γραμματόσημα», του εξήγησα τη λέξη. Ε λοιπόν, το ωραίο αυτό παιδί, με μεγάλη χαρά πήρε το Λύπη ένα Φτερό για να το διαβάσει. Επίσης, στις ξεναγήσεις μου με μαθητές Λυκείου, βλέπω ότι αρκετές φορές οι ποιητικές αναφορές μου εξιτάρουν κάποιους, όχι όλους βέβαια…το εφηβικό κοινό, είναι το πιο δύσκολο…αν καταφέρεις να το γοητεύσεις, θεωρώ ότι είναι πιο δύσκολο από το να γοητεύσεις ακαδημαϊκούς ή την επιτροπή του Νόμπελ…ναι, το εννοώ… η απάντηση είναι λοιπόν, ότι και βέβαια απευθύνεται σε ένα μεγάλο κοινό, άρα και σε εφήβους, αλλά με κάποιες προϋποθέσεις… να το αναζητήσουν, να τους ιντριγκάρει κάτι, να τους «αγγίξει», να βρουν μέσα σε αυτό κάποιες προσωπικές τους αναζητήσεις… μακάρι, ολόψυχα το εύχομαι…
Είστε ευχαριστημένη από τη συνεργασία σας με το εκδοτικό σας σπίτι; Θεωρείτε πως ένας καλός εκδοτικός οίκος συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη και επιτυχέστερη προώθηση ενός βιβλίου;
Βεβαίως… τη στιγμή που θα πάψω να είμαι, δε θα είμαι πια σε συνεργασία… ο Γιώργος Δαμιανός που είναι η ψυχή του οίκου 24 Γράμματα, είναι ένας πραγματικά πρωτοπόρος εκδότης… τολμά και νικά, το απέδειξε και με την περίπτωση του «Λύπη ένα Φτερό» που του έφερε ένα μεγάλο βραβείο πριν καν προλάβει να «χρονίσει» ως έκδοση. Είναι πολύ ανοιχτός σε νέες ιδέες, γρήγορος, άγρυπνος και με αγνή ακόμα ματιά στα πράγματα… αλλά και η Καλλιόπη Αγραφιώτη με το συντονισμό της μεγαλουργεί, όπως και οι γραφίστες μας, η Βάσω η Σηλύρα έκανε ένα υπέροχο εξώφυλλο - εσώφυλλο, όπως και η Κλαίρη Μπαρόλα στο «Λύπη ένα Φτερό», δημιούργησε και αυτή ένα έργο τέχνης… γενικά, πετά όλη η ομάδα! Όλα όσα είπα λοιπόν, εννοείται ότι οδηγούν προς το καλό του βιβλίου, κι αυτό είναι το σημαντικότερο! Μάλιστα, πριν λίγες μόλις ημέρες, εκδόθηκε από τον συγκεκριμένο οίκο πάντα, η πρώτη κριτική για το βιβλίο, μεγάλη τιμή: ένα κριτικό δοκίμιο από έναν νέο ελληνιστή, τον Ηλία τον Στόφυλα, σε μια πολύ κομψή έκδοση, με τις υπογραφές φίλων που παρίσταντο στην πρώτη παρουσίαση που έγινε στις αρχές Ιουλίου στο Blind Beggar! ο Ηλίας είναι πολύ σπουδαίος, νέος ποιητής, που σε μερικά χρόνια μπορεί να μιλάμε όλοι γι’ αυτόν… τα ποιήματά του στη «Μεταθανασία» του και στην υπό έκδοση συλλογή του είναι τόσο βαθιά, τόσο τεχνικά «εκκωφαντικά», μαχαιριές που μπαίνουν βαθιά στις πληγές μας… ήταν τιμή που ασχολήθηκε… αν δεν ήταν πρωτοπορία η έκδοση ενός κριτικού δοκιμίου, τότε τι άλλο είναι;
Σχεδιάζετε κάποια παρουσίαση του βιβλίου σας το προσεχές διάστημα;
Πρώτα ο Θεός, στις 15 Οκτωβρίου , στις 5.30 το απόγευμα έχουμε την επίσημη παρουσίαση του βιβλίου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο «μαγικό» αίθριο με τη λιμνούλα, τα καλλωπιστικά φυτά, τα βότανα, τις ελιές, τις επιτύμβιες στήλες και τα πρωτότυπα αγάλματα…Σας περιμένουμε με χαρά!
Μια ευχή σας για το μέλλον;
Να «περάσει» η Ποίηση στην Τηλεόραση, γιατί έτσι θα έρθει πιο κοντά στον κόσμο. Ήδη υπάρχουν υπέροχες εκπομπές σε ραδιόφωνο και τηλεόραση για το βιβλίο, απλώς, θα ήθελα να «φτιάξουμε» κάτι που να τη «ζωντανεύει»: ποιητές να διαβάζουν ποιήματά τους οπτικοποιημένα-να περνούν τοπία, μνημεία και άλλα την ώρα της απαγγελίας, μουσικές να τα συνοδέυουν, ένα όνειρο-. Η οθόνη να ευωδιάσει πεύκο και χαμομήλι, αυτό ονειρεύομαι και εύχομαι! Ο Φρέντυ Γερμανός έλεγε ότι «το γυαλί μπορεί να γεμίσει αγγέλους»! πόσο συχνά το σκέφτομαι και το εύχομαι επίσης…
Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα ποίημα από το βιβλίο σας.
Κυρία Κοντογεωργοπούλου, σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συζήτηση και σας εύχομαι κάθε επιτυχία προσωπική, επαγγελματική και συγγραφική.
Εγώ σας ευχαριστώ κυρία Πετρίδου, για τις πολύ όμορφες και ουσιώδεις ερωτήσεις σας!
Βιογραφικό:
Η Χρύσα Κοντογεωργοπούλου (Μαγκλίνη) γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος και Διδάκτωρ του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Τον Δεκέμβριο του 2021 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την ποιητική της συλλογή «Λύπη ένα Φτερό» (Εκδ. 24 Γράμματα, 2021), ως μία εκ των καλυτέρων συλλογών εντός της τριετίας. Στίχοι της έχουν μελοποιηθεί από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου για τον κινηματογράφο, έχει κάνει μεταφράσεις και επιστημονικά βιβλία-δημοσιεύσεις. Ποιήματά της έχουν δημοσιευθεί σε ανθολογίες καθώς και σε έντυπα ή ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά κι έχουν μεταφραστεί, ενώ το έργο της έχει παρουσιαστεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
0 Σχόλια