Σήμερα στις Τέχνες έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε την εκδότρια Ελένη Ρώσση, με αφορμή την έκδοση του παραμυθιού "Το μικρό νησί" του Smriti Prasadam-Halls που κυκλοφορεί σε δική της μετάφραση από τον εκδοτικό της οίκο (Ε. Ρώσση).
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
Κυρία Ρώσση, μετράτε αρκετά χρόνια στο χώρο του βιβλίου, έχοντας διαγράψει μια αξιόλογη πορεία ως εκδότρια, συγγραφέας και μεταφράστρια. Πώς θα συστήνατε η ίδια τον εαυτό σας στο αναγνωστικό κοινό;
Θα σύστηνα τον εαυτό μου ως λάτρη του βιβλίου και της τέχνης του. Μία κλασική εκδότρια παλαιάς σχολής και επιμελήτρια βιβλίου. Οφείλω να ομολογήσω πως έχω γράψει αρκετά κείμενα αλλά μόλις ένα έχω εκδώσει οπότε δεν θεωρώ τον εαυτό μου συγγραφέα, άλλωστε η εκδοτική δραστηριότητα απορροφά όλη μου την ενέργεια.
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στο χώρο του βιβλίου και κυρίως στο χώρο της έκδοσης και της λογοτεχνικής μετάφρασης;
Θα έλεγα ότι ήταν όρος στο συμβόλαιο της γέννησής μου! Από 5 χρονών κοριτσάκι ακολουθούσα τον πατέρα μου στο λιθογραφείο ή στο κατάστημα. Ακόμη με συντροφεύουν η μυρωδιά του μελανιού και ο θόρυβος των μηχανών. Αργότερα τον βοηθούσα τα Σαββατοκύριακα με τα χειρόγραφα και τις διορθώσεις που έφερνε στο σπίτι. Έτσι, μέσα από την εργασία εξαίρετων φιλολόγων, μελέτησα την γλώσσα μας, την αρχαία ελληνική γραμματεία, την ετυμολογία και ερμηνεία των λέξεων. Ομολογώ πως δεν αναζήτησα άλλον επαγγελματικό προσανατολισμό, η αγάπη μου για το βιβλίο υφάνθηκε εξ απαλών ονύχων!
Πώς ορίζετε τη λογοτεχνική μετάφραση ως μεταφράστρια;
Για να είμαι ειλικρινής με την μετάφραση ασχολήθηκα… αυθόρμητα! Εννοώ ότι δεν σπούδασα την μετάφραση ούτε καν φιλόλογος είμαι. Όμως από πολύ μικρή μελετούσα την γλώσσα μας, όπως προείπα και διάβαζα κλασική λογοτεχνία σε μετάφραση εγνωσμένων λογοτεχνών. Έτσι, όταν παρέλαβα την μετάφραση ενός παιδικού μου βιβλίου που ήταν σε τόσο «ξύλινη» γλώσσα αποφάσισα να δοκιμάσω μόνη μου. Κράτησα το νόημα, απέδωσα το ύφος του συγγραφέα, χρησιμοποίησα ελληνικές φράσεις εκεί που δεν μπορούσα να βρω την κατάλληλη λέξη. Γενικά απελευθερώθηκα από το πρωτότυπο κείμενο, αλλά συνέχισα να παραμένω πιστή στο ύφος του συγγραφέα και στην αίσθηση που δημιουργεί στον αναγνώστη.
Πότε θεωρείται επιτυχημένη η μετάφραση ενός έργου και τι πρέπει να προσέχει ένας μεταφραστής περισσότερο σ’ αυτήν;
Θεωρώ ότι το κυριότερο είναι η γνώση και η σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας. Έπειτα η καλή μελέτη του έργου προς μετάφραση ώστε να έχεις μπει στο μυαλό του συγγραφέα, κάτι σαν «τι θέλει να πει ο ποιητής». Έτσι απαγκιστρώνεσαι από το πρωτότυπο, όμως δεν προδίδεις την αίσθηση που δίνει ο συγγραφέας στους αναγνώστες του.
Πόσο δύσκολη ή εύκολη είναι μια μετάφραση κατά τη γνώμη σας;
Η μετάφραση είναι επίπονη διαδικασία και χρονοβόρα. Είναι άσκηση μυαλού και ψυχής γι’ αυτό και σε αποζημιώνει με κάθε πρόταση που μεταφέρεις από τη μία γλώσσα στην άλλη.
Πόσο μπορεί να επέμβει ένας μεταφραστής στο πρωτότυπο έργο, ώστε να καταφέρει να μεταφέρει τη φιλοσοφία και το περιεχόμενό του με επιτυχία σε μια άλλη γλώσσα;
Τόσο όσο δεν θα προδώσει το ύφος του συγγραφέα, το βαθύτερο νόημα του έργου του και την αντίδραση του αναγνώστη στο πρωτότυπο έργο είναι μια λεπτή ισορροπία!
Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση συγγραφέα-μεταφραστή;
Σχέση αγάπης, σεβασμού και εκτίμησης. Πώς αλλιώς να μεταφράσεις ένα έργο αν δεν το εκτιμάς για αρχή;
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην πιστή μετάφραση και την πιστή απόδοση ενός έργου; Εσείς ως μεταφράστρια, αλλά κι ως εκδότρια και συγγραφέας, τι προτιμάτε από τα δύο και γιατί;
Θεωρώ πως υπάρχει. Άλλο η φιλολογική μετάφραση, άλλο η λογοτεχνική, άλλο η μετάφραση για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Εξαρτάται τι ζητείται κάθε φορά, ποιος είναι ο συγγραφέας, για ποιο σκοπό μεταφράζεται ένα έργο, τι είδους έργο είναι. Πιστεύω ότι όταν ο μεταφραστής είναι φιλόλογος και λογοτέχνης ταυτόχρονα έχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα οι αριστοφανικές μεταφράσεις του φιλολόγου-λογοτέχνη Κώστα Βάρναλη ή του Αισχύλου από τον Γρυπάρη ή ακόμη και η συνεργασία του Ι.Θ. Κακριδή με τον Ν. Καζαντζάκη στην μετάφραση του Ομήρου.
Με ποια κριτήρια επιλέγετε το βιβλίο που θα μεταφράσετε στα ελληνικά;
Μεταφράζω μόνο παιδικά βιβλία γιατί η μετάφραση θέλει χρόνο και αφιέρωση. Κριτήριό μου είναι πάντα η ποιότητα του κειμένου, το θέμα με το οποίο καταπιάνεται, το βαθύτερο νόημά του και οι προεκτάσεις του και φυσικά η αισθητική του μέσω της εικονογράφησης. Η προστιθέμενη αξία του.
Δείχνετε μια ιδιαίτερη προτίμηση κι αγάπη στην παιδική λογοτεχνία. Γιατί;
Πράγματι! Γιατί το παιδικό βιβλίο είναι η καλλιτεχνία του βιβλίου. Το κείμενό του μοιάζει απλό, όμως δεν είναι. Ο λόγος του συγγραφέα είναι λακωνικός, μεστός, συγκροτημένος και αριστοτεχνικά δεμένος με εικόνες που προσθέτουν χίλιες λέξεις. Θίγει με τον καλύτερο τρόπο σοβαρά θέματα ακόμη και για τους ενήλικες γιατί η οπτική είναι απλή και ευκρινής και μάλιστα αισιόδοξη εφόσον απευθύνεται σε παιδιά, μια οπτική που την χάσαμε μεγαλώνοντας.
Ας μιλήσουμε τώρα για το παραμύθι που κρατώ στα χέρια μου "Το μικρό νησί" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις σας, σε δική σας μετάφραση. Πείτε μας δυο λόγια για το περιεχόμενό του.
Η ιστορία αυτή μπορεί να ακούγεται οικεία. Κάποτε υπήρχε μια φάρμα όπου όλα τα ζώα ήταν φίλοι μεταξύ τους. Δούλευαν μαζί το αγρόκτημα και φρόντιζαν το ένα το άλλο. Δεν ήταν τέλεια και δεν συμφωνούσαν πάντα (τα ζώα σχεδόν ποτέ δεν το κάνουν). Τους άρεσε, όμως. Ώσπου μια μέρα οι χήνες αρχίζουν να συνωμοτούν. Σύντομα, σκαρφίζονται ένα σχέδιο για να φύγουν από το αγρόκτημα. Άραγε, θα είναι τέλεια η ζωή τώρα;
Η ευτυχία είναι μια παρεξηγημένη έννοια, όπως επίσης και η ελευθερία. Αυτό θα το νιώσουν απόλυτα οι πρωταγωνιστές της ιστορίας του παραμυθιού, οι οποίοι θα οδηγηθούν σε μεγάλες περιπέτειες λόγω της λανθασμένης τους αντίληψης. Το ζήτημα που τίθεται στο σημείο αυτό είναι, υπάρχει πάντα η δυνατότητα της επανεξέτασης των αντιλήψεών μας και της διόρθωσης των λαθών;
Ποιον άλλον σκοπό έχουν οι δοκιμασίες της ζωής μας; Αν παραμείνουμε στον εγωκεντρισμό μας, αν πιστεύουμε πως μπορούμε να ελέγχουμε τα υλικά αποκτήματά μας και τους κοντινούς μας ανθρώπους, αν τα παθήματά μας δεν μας κάνουν να αναλογιστούμε ποιοι είμαστε και πόσο γνωρίζουμε τον εαυτό μας τότε έχουμε κατακτήσει την δυστυχία μας.
Τι το ιδιαίτερο έχει αυτή η συγκεκριμένη ιστορία που σας ώθησε στη μετάφρασή της;
Το πόσο σύγχρονο και επίκαιρο θέμα είχε. Το έναυσμα ήταν το δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Βρετανίας στην ΕΕ. Κυκλοφόρησε πριν το δημοψήφισμα και ήταν αληθινά προφητικό! Το κίνητρο ήταν η ενημέρωση των παιδιών για ζητήματα πολιτικής, τις λανθασμένες αποφάσεις, τον διχασμό στην κοινωνία που δημιούργησε. Να προσφέρει ένα νέο είδος γλώσσας για να μιλήσουμε στα παιδιά για σημαντικά ζητήματα που διαμορφώνουν τον κόσμο μας και το μέλλον τους. Το μικρό νησί θίγει με έναν ευρηματικό τρόπο ένα περίπλοκο, δύσκολο θέμα και το κάνει προσβάσιμο στα παιδιά.
Ποιες οι εντυπώσεις των μικρών αναγνωστών από την ανάγνωση του βιβλίου; Τις λαμβάνετε υπόψη;
Πάντα έχω αυτή την αγωνία. Μέχρι τώρα η ανταπόκριση των παιδιών ήταν θετική και ενθαρρυντική. Ομολογώ πως όταν χαμογελούν και πέφτουν στην αγκαλιά μου αυθόρμητα νιώθω χαρά και ευτυχία! Είναι η πραγματική ανταμοιβή μου!
Για την αποδοχή του βιβλίου αυτού από τα ίδια τα παιδιά ως ένα μεγάλο βαθμό συμβάλετε κι εσείς ως μεταφράστρια. Θεωρείτε μεγάλο το βάρος της ευθύνης που σας αναλογεί;
Οι εκδόσεις δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα. Είναι λειτούργημα. Προσφέρουν γνώση, άποψη, καλλιέργεια πνεύματος, καρδιάς και ψυχής. Πόσο μάλλον όταν απευθύνεσαι σε παιδιά. Οπότε ναι υπάρχει ευθύνη έναντι του αναγνωστικού σου κοινού.
Μιλήστε μας για τις εκδόσεις «Ε. Ρώσση».
Ένας εκδοτικός οίκος που «πατάει» σε τρεις αιώνες, που στάθηκε δίπλα σε γενιές μαθητών, που βραβεύτηκε δις από την ελληνική πολιτεία το 1922 και το 1998, που πέρασε από γενιά σε γενιά με αγάπη και ως πολύτιμο αγαθό η προσφορά του αυτή, δεν θα μπορούσε να παραμένει στις επάλξεις αν δεν παρακολουθούσε τις αλλαγές και δεν προσαρμοζόταν στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των καιρών. Σεβάστηκα το ήθος και τις αρχές του εκδοτικού μας οίκου που ήταν και είναι η κατεύθυνση της προσφοράς στα ελληνικά γράμματα.
Δημιουργικότητα, τεχνολογία, καινοτομία, ενεργειακό αποτύπωμα, προστασία περιβάλλοντος είναι οι απαιτήσεις της εποχής και ταυτόχρονα το όραμά μας. Κάθε μας βιβλίο μία δημιουργική πρόταση για την εκπαίδευση- όπως το e-Book App «Αδίδακτα κείμενα αρχαίων ελληνικών» που προσφέρει σε εποπτικούς πίνακες όλο το συντακτικό και όχι μόνο με ένα κλικ - για την γνώση, αλλά και την ψυχαγωγία, την διασκέδαση. Η τεχνολογία μας εξασφαλίζει τους μηχανισμούς για ολοκληρωμένα έργα όπως τα προσεχή βιβλία για παιδιά που θα προσφέρουν και ποιοτική διασκέδαση μέσα από δραστηριότητες.
Θα μας βοηθήσει ακόμη περισσότερο στη νέα σειρά που ετοιμάζουμε για παιδιά και ενήλικες που νιώθουν παιδιά, για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία!
Ετοιμάζετε τη μετάφραση κάποιου επόμενου βιβλίου αυτό το διάστημα;
Κάτι περισσότερο! Τυπώνεται ένα υπέροχο βιβλίο ενάντια στον πόλεμο! Όπου θα έχει και νέες εκπλήξεις με την βοήθεια της τεχνολογίας για τους μικρούς μας αναγνώστες αλλά και για τους εκπαιδευτικούς.
Μια ευχή σας για το μέλλον;
Εύχομαι να παραμείνει η τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία της ανθρωπότητας. Έτσι, θα αναβαθμιστούν και πάλι οι ανθρωπιστικές σπουδές, θα επιστρέψουμε στις βάσεις του πολιτισμού μας και θα μελετήσουμε και πάλι την φιλοσοφία μας, την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ίσως τότε να καταφέρουμε να βρούμε την ευτυχία! Εύχομαι ακόμη να αναβαθμιστεί η διδασκαλία της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας γιατί η ευφυΐα ενός ανθρώπου εξαρτάται από τη γνώση και τη σωστή χρήση της μητρικής γλώσσας του!
Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο σας.
Κυρία Ρώσση, σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συνέντευξη και σας εύχομαι κάθε επιτυχία στο εκδοτικό και μεταφραστικό σας έργο.
Εγώ, σας ευχαριστώ από καρδιάς κυρία Πετρίδου για την δυνατότητα που μου δώσατε να μιλήσω για την δουλειά μου μέσα από τις στοχευμένες και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας.
0 Σχόλια