Η Έμφυλη Βία Μέσα από τα Μάτια των Δεδομένων I Η μελέτη “Data Against Violence”

Το ART HUB Athens Cultural | Humanitarian Organization, πιστό στην αποστολή του να γεφυρώνει την τέχνη με την κοινωνία, εγκαινιάζει μια νέα ενότητα αλληλεπίδρασης με τίτλο "Information Design". Αυτή η πρωτοβουλία έχει σχεδιαστεί για να προσφέρει οπτικές αναπαραστάσεις που διευκολύνουν την εξερεύνηση και την κατανόηση σύνθετων περιεχομένων, προσφέροντας ένα νέο τρόπο επικοινωνίας σημαντικών θεμάτων. Το Information Design αξιοποιεί τη δύναμη της τέχνης και της επιστήμης των δεδομένων, συνδυάζοντας ανάλυση δεδομένων (data analysis) με την ανάπτυξη οπτικοποιήσεων (data visualizations). Μέσα από αυτή τη διαδικασία, δημιουργούνται οπτικά εργαλεία που απλοποιούν την κατανόηση περίπλοκων θεμάτων, κάνοντάς τα πιο προσιτά στο ευρύ κοινό. Ο στόχος της ενότητας αυτής είναι να επικοινωνήσει ιστορίες και ζητήματα με κοινωνικό, ανθρωπιστικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα, αλλά και άλλες πτυχές της σύγχρονης ζωής που αξίζουν ευρύτερη προσοχή. Με το Information Design, το ART HUB Athens φέρνει στο προσκήνιο καινοτόμους τρόπους διερεύνησης και παρουσίασης ζητημάτων που επηρεάζουν τη σύγχρονη κοινωνία, δημιουργώντας ένα πλαίσιο που ενθαρρύνει τη συζήτηση, την κατανόηση και τη δράση.

"Data Against Violence": Εστιάζοντας στην Έμφυλη Βία

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, η ενότητα Information Design εγκαινιάζεται με τη μελέτη "Data Against Violence", η οποία διερευνά την έμφυλη βία ως σοβαρή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δημιουργημένη από τη Βάσια Μπακομιχάλη και τον Μιχάλη Καραμιχάλη, η μελέτη αυτή χρησιμοποιεί αναλυτικά δεδομένα και οπτικοποιήσεις για να αναδείξει τις διασυνδέσεις ανάμεσα στη βία στο οικογενειακό περιβάλλον, τις ανθρωποκτονίες από συντρόφους και τις διαπροσωπικές ανθρωποκτονίες. Η μελέτη επισημαίνει ότι η έμφυλη βία δεν είναι απλώς μια σειρά περιστατικών, αλλά μια αντανάκλαση βαθύτερων κοινωνικών μηχανισμών που ενισχύουν την ανισότητα. Μέσα από την ανάλυση δεδομένων, παρέχονται νέες προοπτικές για την κατανόηση και την καταπολέμηση του φαινομένου. Όπως σημειώνουν οι δημιουργοί: «Η οπτικοποίηση δεδομένων δεν είναι απλώς μια τεχνική· είναι ένας τρόπος να μετατρέψουμε στατιστικά στοιχεία σε ανθρώπινες ιστορίες που έχουν τη δύναμη να ευαισθητοποιήσουν.»

Η Δέσμευση του ART HUB Athens

Το ART HUB Athens συνεχίζει να προάγει την κοινωνική ευαισθητοποίηση, αξιοποιώντας την τέχνη ως όχημα αλλαγής. Μέσα από το Information Design και τη μελέτη "Data Against Violence", ο φορέας επιδιώκει να καλλιεργήσει έναν ουσιαστικό διάλογο που θα ενισχύσει την κατανόηση και θα υποστηρίξει τη δράση για την προώθηση της ισότητας και της δικαιοσύνης. Αυτή η πρωτοβουλία αναδεικνύει τη δυνατότητα της τέχνης και της επιστήμης να λειτουργούν ως καταλύτες για την κοινωνική πρόοδο, δημιουργώντας έναν χώρο όπου η γνώση γίνεται πράξη.

 

Η μελέτη οπτικοποίησης δεδομένων "Data Against Violence" του ART HUB Athens από τη Βάσια Μπακομιχάλη και τον Μιχάλη Καραμιχάλη

Η έμφυλη βία αποτελεί το ένα άκρο ενός συνεχούς, με το άλλο να αντιπροσωπεύεται από τη γυναικοκτονία. Το φαινόμενο αυτό είναι πολυδιάστατο και συχνά κλιμακώνεται με την πάροδο του χρόνου. Η γυναικοκτονία σπάνια λαμβάνει χώρα μεμονωμένα, καθώς συχνά προηγείται από σωματική, κοινωνική, σεξουαλική ή οικονομική κακοποίηση. Ωστόσο, η βία δεν ξεκινά απαραίτητα με σωματική επίθεση· συχνά πηγάζει από συμπεριφορές υποτίμησης, ελέγχου, καθώς και από λεκτική ή ψυχολογική κακοποίηση στο πλαίσιο μιας σχέσης ή μέσα από συμπεριφορές παρακολούθησης μετά από έναν χωρισμό. Για πολλές γυναίκες, η απειλή της βίας καθορίζει την καθημερινότητά τους, μετατρέποντας το σπίτι -που παραδοσιακά προσφέρει την αίσθηση της  ασφάλειας- σε έναν χώρο φόβου και ανασφάλειας. Παραδόξως, υπάρχει η λανθασμένη πεποίθηση ότι οι δημόσιοι χώροι, φυσικοί και ψηφιακοί, θεωρούνται πιο επικίνδυνοι, εξαιτίας πιθανών απειλών από αγνώστους. Αυτή η αντίθεση αποκαλύπτει την ανησυχητική πραγματικότητα ότι, για πολλές γυναίκες, ο μεγαλύτερος κίνδυνος βρίσκεται εκεί όπου θα έπρεπε να αισθάνονται πιο ασφαλείς. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η παρούσα μελέτη επικεντρώνεται στη διαπροσωπική διάσταση της βίας, και ειδικότερα στη γυναικοκτονία στο πλαίσιο των στενών συγγενικών σχέσεων. Ο όρος αυτός αναφέρεται στη δολοφονία γυναικών από νυν ή πρώην συντρόφους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, από μέλη της οικογένειας. Αν και οι θύτες είναι συχνότερα άνδρες, δεν λείπουν και περιπτώσεις όπου γυναίκες συμμετέχουν σε τέτοιου είδους εγκλήματα.

Στις σύγχρονες αντιλήψεις για την έκφραση της ταυτότητας, το φύλο αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως ένα φάσμα, αποτινάσσοντας τους περιορισμούς των παραδοσιακών δυαδικών κατηγοριών του αρσενικού και του θηλυκού. Αυτή η οπτική, που υποστηρίζεται από οργανισμούς όπως η Αμερικανική Ιατρική Ένωση (American Medical Association), αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη αποδοχή των ποικίλων τρόπων με τους οποίους τα άτομα βιώνουν και εκφράζουν το φύλο τους. Παρά τη σημαντική αυτή μετατόπιση, η έμφυλη βία εξακολουθεί να συνδέεται κυρίως με τη βία κατά των γυναικών. Αν και οι άνδρες και τα άτομα με ρευστή ταυτότητα φύλου (gender-fluid) επίσης υφίστανται τέτοιες μορφές βίας. Βέβαια, οι περιπτώσεις αυτές είναι στατιστικά λιγότερες σε σύγκριση με εκείνες που αφορούν γυναίκες. Η διαφορά αυτή δεν οφείλεται στο βιολογικό φύλο, αλλά στους κοινωνικούς ρόλους και τις σημασίες που αποδίδονται στα σώματα ανάλογα με το φύλο τους, είτε πρόκειται για αρσενικό, θηλυκό ή ρευστό. Ωστόσο, η συλλογή και η ταξινόμηση των δεδομένων για τα εγκλήματα εξακολουθεί να ακολουθεί μια δυαδική, διαχωρισμένη κατά φύλο προσέγγιση (sex-disaggregated data). Αυτή η δυαδική θεώρηση περιορίζει τη δυνατότητα πλήρους κατανόησης και ουσιαστικής αντιμετώπισης της έμφυλης βίας στο ευρύτερο πλαίσιό της. Στην παρούσα μελέτη, καταβλήθηκαν προσπάθειες για την ταυτοποίηση και ανάλυση δεδομένων που λαμβάνουν υπόψη το πλήρες φάσμα των ταυτοτήτων φύλου, καθώς και τις διασταυρώσεις τους με το βιολογικό φύλο, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για μια πιο περιεκτική και ολοκληρωμένη κατανόηση του ζητήματος.

Η έμφυλη βία αποτελεί ένα διαρκές και σοβαρό ζήτημα που συνεχίζει να κεντρίζει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Ωστόσο, οι παρερμηνείες και η ελλιπής κατανόηση της έκτασής της βίας εξακολουθούν να υφίστανται, κυρίως λόγω των σημαντικών κενών στα διαθέσιμα δεδομένα. Πολλές περιπτώσεις παραμένουν ακαταχώρητες, καθώς οι κυβερνήσεις συχνά αποτυγχάνουν να καταγράψουν γυναικοκτονίες με ακρίβεια ή επιλέγουν να μην κοινοποιούν τα ευρήματά τους. Ταυτόχρονα, τα θύματα συχνά αποφεύγουν να προχωρήσουν σε καταγγελία κακοποίησης, ενισχύοντας την ήδη προβληματική εικόνα. Αυτή η διπλή πρόκληση δημιουργεί ένα θολό τοπίο ως προς την πραγματική έκταση του προβλήματος. Ακόμη και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), όπου τα κράτη μέλη λειτουργούν υπό κοινό νομοθετικό πλαίσιο και μοιράζονται συγκρίσιμες κοινωνικές δομές, όπως πολιτικές, οικονομικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές παραμέτρους, τα δεδομένα για την έμφυλη βία παραμένουν αποσπασματικά και ελλιπή. Αυτό αναδεικνύει τον παγκόσμιο χαρακτήρα του ζητήματος, το οποίο εκδηλώνεται με διαφορετική ένταση ανάλογα με την περιοχή. Ένα σαφές μοτίβο διακρίνεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης: κρίσεις, όπως οικονομικές υφέσεις ή υγειονομικές κρίσεις εκτάκτου ανάγκης, συχνά εντείνουν την έμφυλη βία. Κατά τη διάρκεια των lockdown της πανδημίας COVID-19, για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Έθνη χαρακτήρισαν αυτή την αύξηση ως “shadow pandemic”, φέρνοντας στο φως κακοποιητικές συμπεριφορές που προηγουμένως παρέμεναν κρυφές. Στην Ελλάδα, το φαινόμενο αυτό ήταν ιδιαίτερα έντονο. Η πανδημία συνέπεσε χρονικά με την εμφάνιση του κινήματος #MeToo στο δημόσιο διάλογο, το οποίο ενέτεινε τις συζητήσεις για την έμφυλη βία. Παρότι η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες της ΕΕ που καταγράφουν περιπτώσεις έμφυλης βίας, όπως επισημαίνει ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), εξακολουθεί να υπάρχει σημαντικό χάσμα μεταξύ της καταγραφής περιστατικών και της εφαρμογής αποτελεσματικών μέτρων. Αυτό το κενό, δυστυχώς, συχνά οδηγεί στην έσχατη κλιμάκωση της βίας: τη γυναικοκτονία.