Βιβλιοκριτική: "Το όνομά μου είναι… Γιώργος Σεφέρης" των Νίκου Μαθιουδάκη και Μάνου Μπονάνου | Γράφει η Μεταξούλα Μανικάρου

Συγγραφείς: Νίκος Μαθιουδάκης, Μάνος Μπονάνος
Ημερομηνία έκδοσης: 23/10/2023
Σελίδες: 64
ISBN: 978-960-572-610-2

Εικονογράφηση: Αγγελική Μπόζου

Εκδόσεις: Ίκαρος

 Γράφει η  Μεταξούλα Μανικάρου

 

1. Βιβλιογραφική ταυτότητα  

Το βιβλίο με τίτλο Το όνομά μου είναι… Γιώργος Σεφέρης, καρπός της συνεργασίας του Νίκου Μαθιουδάκη και του Μάνου Μπονάνου, σε εικονογράφηση της Αγγελικής Μπόζου, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος, τον Οκτώβριο του 2023. Εντάσσεται σε μια σειρά των εκδόσεων που επιχειρούν να επανασυστήσουν στο ευρύ κοινό σημαντικούς Έλληνες λογοτέχνες. Το εν λόγω βιβλίο προσπαθεί, με σύγχρονο, πολυεπίπεδο, ελκυστικό και καλαίσθητο τρόπο, να γνωρίσει στο κοινό τη ζωή και το έργο ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες λογοτέχνες του 20ού αιώνα, του Γιώργου Σεφέρη. Αποτελεί ένα πνευματικό αντικείμενο για τον Σεφέρη και λειτουργεί ως ένα πλούσιο και αισθητικά ευχάριστο «κατώφλι» μύησης του αναγνώστη στο σεφερικό σύμπαν. Παρά το γεγονός ότι απευθύνεται, κυρίως, σε αναγνώστες μικρότερων ηλικιών -στο οπισθόφυλλο υπάρχει η ένδειξη από 9 ετών- μπορεί να αποτελέσει για τους μεγαλύτερους μια «ήπια είσοδο» στο έργο του Γιώργου Σεφέρη.

2. Το πολύπλευρο πορτρέτο του Γιώργου Σεφέρη. Μια αφήγηση που αγγίζει τον αναγνώστη

Ο τίτλος «Το όνομά μου είναι… Γιώργος Σεφέρης» παρουσιάζει τον Γιώργο Σεφέρη να «μιλά» σε πρώτο πρόσωπο, γεγονός που δίνει ζεστασιά, αποπνέει μια άμεση, προσωπική επικοινωνία με τον αναγνώστη. Είναι σαν να του απευθύνεται και να του συστήνεται ο ίδιος ο ποιητής. Ο Σεφέρης δεν εμφανίζεται ως μια απρόσιτη και μακρινή προσωπικότητα του παρελθόντος, αλλά ως ένας οικείος συνομιλητής που εξιστορεί τη ζωή και το έργο του. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στον αναγνώστη να μπει στον εσωτερικό κόσμο του ποιητή, να συμμετάσχει στην ψυχική και συναισθηματική του πορεία, να «διαβάσει» τις εσωτερικές του διαδρομές και υπαρξιακές αναζητήσεις, οπότε και να κατανοήσει σε πληρότητα και βάθος το σύνθετο πορτρέτο του. Τέλος, αυτή η μορφή αφήγησης διαθέτει και μορφωτικό-παιδαγωγικό χαρακτήρα, καθώς επιτρέπει στους νεότερους να προσεγγίσουν σημαντικές προσωπικότητες του πνεύματος, ενώ ενθαρρύνει τους μεγαλύτερους να αναστοχαστούν με νέα ματιά τη ζωή και το έργο του Σεφέρη.

Το βιβλίο χωρίζεται σε μέρη: «Μέρος Α΄: Ο άνθρωπος», «Μέρος Β΄: Ο κόσμος», «Μέρος Γ΄: Το έργο», «Μέρος Δ΄: Η κληρονομιά». Η οργανωμένη αυτή θεματική προσέγγιση καλύπτει τον βίο του ποιητή από τα παιδικά του χρόνια, τις προσωπικές του σχέσεις, την επαγγελματική του πορεία ως διπλωμάτη, τη λογοτεχνική του παραγωγή, την πολιτική του στάση, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτιστικό ή ιστορικό πλαίσιο. Η πολυσύνθετη αυτή παρουσίαση ξεναγεί  τον αναγνώστη στα παιδικά του χρόνια στα Βουρλά της Σμύρνης, στην προσωπική του ζωή με τη Μαρώ και την οικογένειά του, στην εγκατάστασή του στην Αθήνα, στις σπουδές του στο Παρίσι, στη διπλωματική του καριέρα, στη συγγραφική του δημιουργία και στις ποιητικές και μεταφραστικές του αναζητήσεις, στην απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963, στην πολιτική του στάση κατά της Χούντας, στη συγκινητική λαϊκή αποδοχή που κορυφώθηκε με την κηδεία του το 1971. Οι σταθμοί της ζωής του διανθίζονται με χαρακτηριστικά αποσπάσματα  από την ποίηση, με φωτογραφίες και ημερολογιακές καταγραφές, με  προσωπικές επιστολές (στη Μαρώ και στην αδελφή του Ιωάννα), με μαρτυρίες και κρίσεις από σημαντικές προσωπικότητες, με πληροφορίες για το ιστορικό και λογοτεχνικό πλαίσιο (π.χ. Γενιά του ’30, υπερρεαλισμός, μοντερνισμός).

Συμπερασματικά, το βιβλίο αποτελεί μια ισορροπημένη σύνθεση βιογραφίας και λογοτεχνικής ανάλυσης. Με άλλα λόγια, δεν περιορίζεται στην εξιστόρηση και μόνο της ζωής του ποιητή, αλλά προχωρά και παραπέρα σε μια βαθύτερη εξερεύνηση του στοχαστικού κόσμου και της ποιητικής του διαδρομής. Η χρήση, μάλιστα, προσωπικών μαρτυριών, του πρωτογενούς αυτού υλικού (π.χ.  ιδιωτικές επιστολές, αποσπάσματα από ημερολόγια και ποιήματα), ως ζωντανή τεκμηρίωση,  ενισχύει την αυθεντικότητα και καλλιεργεί μια πιο ουσιώδη συναισθηματική σύνδεση ανάμεσα στον αναγνώστη και τον ποιητή. Επίσης, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενισχύει το αίσθημα οικειότητας ανάμεσα στον αφηγητή και τον αναγνώστη, στήνει μια γέφυρα ανάμεσά τους, διευκολύνει τη συναισθηματική ταύτιση και ανοίγει έναν δρόμο επικοινωνίας που ξεπερνά τα ηλικιακά όρια.

3. Ένα βιβλίο-πυξίδα για τη σκέψη, την καρδιά και τη στάση ζωής

Το βιβλίο «Το όνομά μου είναι… Γιώργος Σεφέρης» μάς συστήνει τον Γιώργο Σεφέρη, έναν από τους τους σημαντικότερους ποιητές της νεότερης Ελλάδας και τον πρώτο Έλληνα που τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (1963). Αποτελεί μια περιήγηση στη ζωή του, στα ταξίδια του, στο λογοτεχνικό του έργο, στον ρόλο του ως διπλωμάτη και σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές και στη βαθιά του αγάπη για την ελληνική γλώσσα και παράδοση. Μας φέρνει σε επαφή με έναν ανθρώπινο Σεφέρη, με ερωτήματα, αγωνίες, όνειρα και όχι με ένα απόμακρο εθνικό σύμβολο.

Το βιβλίο ξεπερνά τα όρια μιας απλής βιογραφικής αφήγησης. Ενσωματώνει αποσπάσματα από ποιήματα, από το προσωπικό ημερολόγιο του ποιητή, από τα γράμματά του και μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν. Η πολυδιάστατη αυτή προσέγγιση δίνει μια σφαιρική και ζωντανή εικόνα του Σεφέρη και επιτρέπει στον αναγνώστη να τον δει «εκ των έσω».

Το βιβλίο αποτελεί ένα φιλόξενο πέρασμα προς τον κόσμο της ποίησης και της λογοτεχνίας και εμπνέει τους αναγνώστες -ιδίως τους νεότερους- να ανακαλύψουν τη χαρά της ανάγνωσης. Ταυτόχρονα, δημιουργεί ερεθίσματα για βαθύτερο προβληματισμό: Τι είναι ποίηση και ποιον ρόλο καλείται να έχει ο ποιητής μέσα στην κοινωνία και την ιστορία του; Πώς συνδέεται και διαμορφώνεται ο ποιητικός λόγος στο κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό περιβάλλον;

Το βιβλίο προσφέρεται για διαθεματική και βιωματική αξιοποίηση στην τάξη. Συγκεκριμένα, λόγω της πλούσιας θεματολογίας του, αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό, καθώς συνδέεται με: τη Λογοτεχνία (ποίηση, επιστολογραφία, βιογραφική αφήγηση), τη Γλώσσα (στάση του Σεφέρη απέναντι στη γλώσσα, δημοτική, καθαρεύουσα, αρχαία), την ιστορία (το έργο και η ζωή του ποιητή σε συνάρτηση με τις κρίσιμες στιγμές του 20ου αι., Μικρασιατική Καταστροφή, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Δικτατορία), τη Μουσική (μελοποιημένα ποιήματα), την Αισθητική Αγωγή και τα Εικαστικά (εικονογράφηση, οπτικοποιημένα ποιήματα). Το βιβλίο ενθαρρύνει, επίσης, ποικίλες δημιουργικές δραστηριότητες (π.χ. κατασκευή εικονικού μουσείου για τον Σεφέρη μέσω της εφαρμογής Padlet, ψηφιακές αφηγήσεις, θεατρικά δρώμενα, εργαστήρια λόγου με αφόρμηση από σεφερικά θέματα). Η δύναμή του έγκειται στο ότι εμπνέει και παρακινεί σε δράση, αγγίζοντας τη λογική, τη φαντασία, τη δημιουργική έκφραση. Είναι ένα βιβλίο που σε προσκαλεί να το «βιώσεις», όχι απλώς να το ξεφυλλίσεις.

Το βιβλίο προσφέρει πολυτροπική γνώση μέσα από πολλαπλές μορφές έκφρασης. Αξιοποιεί ποιήματα, επιστολές, ημερολόγια, μαρτυρίες, χάρτες, εικόνες και ενισχύει την ικανότητα των μαθητών να διαχειρίζονται διαφορετικά είδη λόγου, να τα συσχετίζουν, να τα ερμηνεύουν και να συνθέτουν πληροφορίες από ποικίλες πηγές.

Το βιβλίο προσφέρει ουσιαστική ενίσχυση της πολιτισμικής και ιστορικής κατανόησης. Εντάσσει τη ζωή του Γιώργου Σεφέρη στις μεγάλες ιστορικές ανατροπές του 20ού αιώνα (Μικρασιατική καταστροφή, Πόλεμος, Εξορία, Δικτατορία) Η παρουσίαση του Σεφέρη ως μάρτυρα και ενεργού πολίτη ενισχύει τον ρόλο του πνευματικού ανθρώπου όχι μόνο ως δημιουργού αλλά και ως ιστορικού υποκειμένου. Συνεπώς, συμβάλλει στην καλλιέργεια πολιτισμικής συνείδησης, στοιχείο κρίσιμο για τη διαμόρφωση υπεύθυνων και ενεργών πολιτών.

Το βιβλίο δίνει πρότυπα σκέψης και ζωής με ουσιαστικό αντίκρισμα στην κοινωνία. Ο Σεφέρης αποτελεί διαχρονικό παράδειγμα ήθους, συνέπειας, πνευματικής ευθύνης, με τον δημόσιο λόγο του σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, με τη διαδρομή του στο διπλωματικό σώμα, με το λογοτεχνικό του έργο. Πρόκειται για πολύτιμα πρότυπα πολιτικής ευαισθησίας, ελευθερίας σκέψης και υπεύθυνης έκφρασης

Το βιβλίο εικονογραφείται από την Αγγελική Μπόζου, η οποία συνοδεύει και πλαισιώνει το κείμενο με ευαισθησία και λεπτότητα, μετατρέποντας την ανάγνωση σε μια βιωματική διαδικασία. Συνδυάζεται επιτυχώς η οπτική απόλαυση της εικόνας με τη γνώση και την πληροφορία.

4. Η εικαστική ανάγνωση του Γιώργου Σεφέρη ως ψυχική και ποιητική τοπιογραφία

Η εικονογράφηση στο βιβλίο «Το όνομά μου είναι… Γιώργος Σεφέρης», με την υπογραφή της Αγγελικής Μπόζου, αποτελεί ένα από τα πιο διακριτικά και ιδιαίτερα στοιχεία του έργου. Δεν περιορίζεται στον ρόλο του συνοδευτικού υλικού, δεν αποτελεί απλώς και μόνο αισθητικό συμπλήρωμα. Αντίθετα, προσφέρει μια δική της ερμηνευτική συμβολή, βιωματική διάσταση και εμπλουτίζει συναισθηματικά το κείμενο. Οι εικόνες, ζωντανές και μοντέρνες, μοιάζουν με οπτικά ποιήματα που μεταδίδουν στοχασμό, μνήμη και εσωτερική ένταση. Τελικά, η εικονογράφηση, με τη λιτή αλλά εκφραστική της γραμμή, αποφεύγει τον διδακτισμό και προσκαλεί τον αναγνώστη να «συνομιλήσει» με τον ποιητή, να φανταστεί, να νιώσει, να ταυτιστεί.

Οι πολλαπλές αναγνώσεις της μορφής του Σεφέρη. Ο Σεφέρης παρουσιάζεται με έναν τρόπο που τον φέρνει κοντά στον θεατή, τονίζοντας την ανθρώπινη διάστασή του, με τη σεμνότητα και την εσωτερικότητα που τον χαρακτήριζαν χωρίς ίχνος εξιδανίκευσης. Το βλέμμα του είναι χαμηλωμένο, συχνά στραμμένο προς τα έσω ή αλλού προς τον ορίζοντα, βυθοσκοπώντας τον εσωτερικό του κόσμο, με ήρεμη και φιλοσοφημένη έκφραση. Η παρουσία του δεν είναι στατική, αλλά δυναμική και πολύπλευρη. Τον συναντάμε, άλλοτε σε στιγμές περισυλλογής ή μοναξιάς, άλλοτε σε στιγμές προσωπικής αγωνίας, άλλοτε σε σκηνές με ιστορική και πολιτική φόρτιση – σε ταξίδια, σε γραφεία, σε διαδρομές. Προβάλλεται ως ένας άνθρωπος που κουβαλά το φορτίο της εποχής του, αναδεικνύοντας όχι μόνο την προσωπική του αλλά και τη δημόσια διαδρομή του.

Ο χάρτης της μνήμης και τα τοπία της ψυχής του Σεφέρη. Οι απεικονίσεις των πόλεων και των τόπων όπου έζησε, πέρασε ή νοστάλγησε, ο χάρτης με τα ταξίδια του, το σχεδιάγραμμα του σπιτιού του στην οδό Άγρας, δεν παρουσιάζονται απλώς ως γεωγραφικοί τόποι. Αντίθετα, λειτουργούν ως σύμβολα και σκηνικά ενός εσωτερικού ταξιδιού, τοπία της ψυχής του, πεδία της εσωτερικής του περιπλάνησης Έτσι, η γεωγραφία του Σεφέρη μετατρέπεται σε μια υπαρξιακή τοπογραφία.

Η οπτική αφήγηση του ψυχικού τοπίου του ποιητή. Μικρές σκηνές της καθημερινότητας –ένα γραφείο με σημάδια χρήσης, ένα βλέμμα που χάνεται στο τοπίο, η σιλουέτα της Μαρώς– αναδεικνύουν πτυχές της ζωής του ποιητή, χωρίς κραυγαλέους εντυπωσιασμούς, αλλά με ήπιο και συγκινητικό ρεαλισμό.  Η θάλασσα, οι αρχαίοι μύθοι, η ελληνική γη και το φως του Αιγαίου δεν παρουσιάζονται ως καρτ ποστάλ της Ελλάδας, αλλά παρεμβάλλονται διακριτικά στην εικονογράφηση. Λειτουργούν ως φορείς μνήμης, στοχασμού, πολιτισμικής ταυτότητας και σήματα του ψυχικού τοπίου του ποιητή. Το φως στην εικονογράφηση αποκτά συμβολικό χαρακτήρα: άλλοτε είναι διάχυτο και απλωμένο απαλά σε όλη την εικόνα και άλλοτε εστιασμένο σαν να φωτίζει αθέατες πλευρές του Σεφέρη. Το φόντο της εικονογράφησης διακρίνεται για τη λιτότητα, την καθαρότητα και τη διαύγειά του, θυμίζοντας τοπίο του Αιγαίου. Οι κυρίαρχες αποχρώσεις –το λευκό, το μπλε και οι γήινοι τόνοι– υπογραμμίζουν με διακριτικό τρόπο την ελληνική ταυτότητα του ποιητή.

5. Καταληκτικές σκέψεις

Οι συγγραφείς Νίκος Μαθουδάκης και Μάνος Μπονάνος προσπαθούν να μυήσουν τον αναγνώστη όχι μόνο στο «ποιος ήταν» ο Σεφέρης, αλλά στο «πώς σκεφτόταν» και «γιατί έγραφε» όπως έγραφε, παρακινώντας τον αναγνώστη να διαβάσει το πόνημά τους με τον νου και την καρδιά. Η πολυφωνικότητα του έργου τους ενθαρρύνει τη γνωριμία με την αυθεντική φωνή του δημιουργού και, συνάμα, αποτελεί μια πρόσκληση να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει «ποιητής», «Έλληνας», «άνθρωπος του πνεύματος». Παράλληλα, η εικονογράφηση της Αγγελικής Μπόζου ακολουθεί μια μοντέρνα και λιτή γραμμή, ένα ποιητικό, σχεδόν ατμοσφαιρικό ύφος, προσπαθώντας να συνομιλήσει με το συναίσθημα και τη διάθεση του κειμένου.

Τελικά, το βιβλίο «Το όνομά μου είναι… Γιώργος Σεφέρης» είναι μια πύλη να γνωρίσουμε την εμβληματική φιγούρα του Έλληνα νομπελίστα, τον  άνθρωπο πίσω από τον ποιητή και μια πρόκληση και πρόσκληση να αγαπήσουμε την ποίηση και τη λογοτεχνία ξανά –από την αρχή.