Η δύσκολη, αλλά εφικτή επόμενη μέρα της ΑΕΠΙ έχει πια έρθει. Συνθέτες,
στιχουργοί, τραγουδιστές, μουσικοί και όσοι παράγουν μουσικά ηχογραφήματα οφείλουν
πλέον να αναλάβουν οι ίδιοι τις ευθύνες τους και να προστατεύσουν τα δικαιώματά
τους ως δημιουργοί. Για το σκοπό αυτό και έχουν ιδρύσει οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης με στόχο την υπεύθυνη εκπροσώπησή τους
και την εξασφάλιση των εισοδημάτων τους από τα πνευματικά τους έργα. Με αφορμή τις
πολλές και συχνές συζητήσεις που γίνονται σχετικά με το θέμα της διαχείρισης
των πνευματικών δικαιωμάτων και με το δυσδιάκριτο μέλλον αυτών, σήμερα έχουμε
τη μεγάλη χαρά να φιλοξενούμε στις Τέχνες τον Μανώλη Φάμελλο με την ιδιότητα
του Προέδρου του ΟΣΔ (Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης) των Ελλήνων
τραγουδιστών «ΕΡΑΤΩ», αλλά και με την ιδιότητα του Προέδρου του Σωματείου Δημιουργών
«ΜΕΤΡΟΝ».
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
Πιστεύετε πως οι Οργανισμοί που διαχειρίζονται τα πνευματικά
δικαιώματα των δημιουργών στην Ελλάδα καταφέρνουν το αυτονόητο, να
ανταποκριθούν δηλαδή στις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας;
Τίποτα δεν πρέπει να
θεωρείται αυτονόητο. Το τοπίο είναι ιδιαίτερα σύνθετο, ορίζεται από ένα
περίπλοκο νομικό πλαίσιο και υπάρχουν αρκετές χρόνιες στρεβλώσεις. Χρειάζεται
χρόνος, αγάπη και πείσμα για να πάμε παρακάτω. Αλλά και το αδιέξοδο και η
διέξοδος έρχονται από εμάς, όλο αυτό το συνθέτουμε εμείς, όπως ακριβώς και τα
τραγούδια μας. Δεν πρέπει να χάνουμε τη συνεταιριστική ιδέα από το μυαλό μας
ποτέ. Δεν υπάρχει ένας «από μηχανής Θεός», ο οποίος θα φέρει εις πέρας την
αποστολή μας. Όλα πρέπει να περάσουν από το χέρι μας. Παντού και πάντα υπάρχουν
άνθρωποι κατώτεροι των περιστάσεων, όπως φυσικά και ανώτεροι. Πρέπει να είμαστε
εκεί για να τους ελέγχουμε, να τους ενθαρρύνουμε στη σωστή κατεύθυνση (όποια
νομίζουμε πως είναι η σωστή κατεύθυνση) και να μετέχουμε ενεργά σε όλο αυτό.
Πάντα προτιμώ αυτόν που θα εκτεθεί μέσα σε μία δυναμική κατάσταση και θα
αναλάβει μία ευθύνη από αυτόν που ασκεί κριτική εξ αποστάσεως, εκ του ασφαλούς
και δυστυχώς εκ των υστέρων τις περισσότερες φορές. Ο χώρος, λοιπόν, αυτός δεν
είναι παρά ένας καθρέφτης αυτού που είμαστε πραγματικά.
Ο νεοσύστατος οργανισμός «ΕΔΕΜ» έλαβε πρόσφατα το πράσινο φως
από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού σχετικά με τη μεταβίβαση διαχείρισης
των πνευματικών δικαιωμάτων στους ίδιους τους δημιουργούς. Θεωρείτε την κίνηση
αυτή ως κίνηση έκτακτης ανάγκης των δημιουργών για την εξασφάλιση των εσόδων
τους από τα πνευματικά δικαιώματα;
Τί συμβαίνει με τους δημιουργούς των μη εμπορικών τραγουδιών,
με τους δημιουργούς της επαρχίας και με εκείνους που το έργο τους δεν
προωθείται όπως θα έπρεπε από τις δισκογραφικές εταιρίες και τα ραδιόφωνα;
Μπορούν να ελπίζουν σε έσοδα;
Αυτό εξαρτάται από τον
κανονισμό και τα κλειδιά (τους αλγόριθμους) της διανομής που υιοθετεί ο κάθε
οργανισμός. Στον δικό μας οργανισμό, την «ΕΡΑΤΩ», δεν δίνεται δυσανάλογα
βαρύτητα στα προγράμματα των μεγάλων εμπορικών ραδιοφώνων, ενώ παράλληλα
υπολογίζουμε τις μεταδόσεις από όλα ανεξαιρέτως τα επαρχιακά ραδιόφωνα από τα
οποία συλλέγουμε στοιχεία. Κάθε σύστημα πρέπει να παρακολουθεί την
επικαιρότητα, αλλά και να τιμά και να ανταμείβει τη διαχρονικότητα, όπως επίσης
και να είναι ανοιχτό σε διορθώσεις (μέσα σε μια δυναμική πραγματικότητα που
εξελίσσεται τόσο κοινωνικά όσο και σε επίπεδο θεσμικού πλαισίου, αγοράς και
τεχνολογικών εξελίξεων) για να είναι δίκαιο. Σε κάθε περίπτωση, το δίκιο είναι
από την πλευρά των δικαιούχων, οι οποίοι θα το βρουν φτάνει να μετέχουν ενεργά
και να συνδιαμορφώνουν τις αποφάσεις.
Με ποιο τρόπο μπορούν οι δημιουργοί να διαχειριστούν μόνοι
τους τα πνευματικά τους δικαιώματα;
Οι οργανισμοί
συλλογικής διαχείρισης («ΟΣΔ» κατά το κοινώς αναφερόμενο αρκτικόλεξο) έχουν
συνεταιριστική μορφή και ανήκουν στους δικαιούχους τους. Οι ίδιοι οι
δικαιούχοι, μέσω των οργανισμών τους, διαχειρίζονται με τις γενικές συνελεύσεις
και τις αρχαιρεσίες τους οι ίδιοι αποκλειστικά το πνευματικό και συγγενικό
δικαίωμα που είναι αναπαλλοτρίωτο περιουσιακό τους δικαίωμα. Αυτό ακριβώς
προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία αλλά και οι ειδικοί νόμοι που έχουν ψηφιστεί
στην Ελλάδα και την ακολουθούν. Αυτός είναι ο κανόνας και αυτό οφείλει να
συμβαίνει. Παραμένει πάντα πρόβλημα το ότι οι νεότεροι και πιο ενεργοί
καλλιτεχνικά συνάδελφοι βρίσκονται να έχουν ελάχιστο χρόνο για να καταπιαστούν
με αυτό το όντως δαιδαλώδες και σε αρκετές περιπτώσεις ψυχοφθόρο περιβάλλον,
όπου δεν είναι δυστυχώς καθόλου σπάνιες οι (σχεδόν πάντα αχρείαστες) τριβές και
αντιπαραθέσεις.
Γιατί τελικά υπάρχουν πολλοί οργανισμοί διαχείρισης των
πνευματικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα και όχι ένας ενιαίος κρατικός, άξιος να
εκπροσωπεί τους δημιουργούς; Τι δεν πήγε καλά με την παλιά «ΑΕΠΙ»;
Το πνευματικό δικαίωμα
είναι ένα ατομικό, συνταγματικά κατοχυρωμένο, δικαίωμα και το κράτος δεν έχει
κανέναν λόγο να επεμβαίνει παρά μόνο ρυθμιστικά σε επίπεδο εποπτείας. Ίσως και
αυστηρά υπερασπιστικά αν σκεφτούμε πως ένα πολύ μεγάλο μέρος των ανθρώπων του
πολιτισμού ζει από το δικαίωμα. Άλλωστε, μιλάμε για έναν χώρο όπου, όπως σας
είπα, οι συνεταιρισμοί των δικαιούχων αποτελούν αυτοδιαχειριζόμενους
οργανισμούς και λύνουν τα ζητήματά τους με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες.
Υπάρχουν πολλές
κατηγορίες δικαιούχων απ’ όλο το φάσμα των τεχνών και είναι εύλογο κάθε μία να
εκπροσωπείται από τον δικό της οργανισμό. Ναι, υπάρχει διάσπαση φυσικά στον
χώρο της μουσικής και συγκεκριμένα στο πνευματικό δικαίωμα, διάσπαση που «κατάγεται» από την κατάρρευση της «ΑΕΠΙ» και την κρατική παρέμβαση που την
ακολούθησε. Κατά την άποψή μου, οι προθέσεις ήταν καλές, τα αποτελέσματα θα
μπορούσαν να είναι καλύτερα αν είχαμε μεριμνήσει πρώτα απ’ όλα για την ενότητα
του κλάδου.
Η «ΑΕΠΙ» είχε έναν
σχετικά αποτελεσματικό αν και σε πολλά επίπεδα απαρχαιωμένο εισπρακτικό
μηχανισμό που θα έπρεπε να διαφυλάξουμε αλλά και να
επισκευάσουμε/εκσυγχρονίσουμε άμεσα χωρίς να πάψει φυσικά να λειτουργεί. Από
την άλλη, σαφώς υπήρχαν παντού σκιές, αδιαφάνεια, εξωφρενικοί μισθοί και πολλά
συσσωρευμένα χρέη. Αυτά τα χρέη όμως (τα οποία στην πλειοψηφία τους ήταν προς
τους δικαιούχους, δηλαδή προς εμάς) ήταν παράλληλα το κλειδί, η βασιλική οδός
απ’ όπου μέσω μιας πτωχευτικής διαδικασίας θα μπορούσαμε με ασφάλεια όλοι εμείς
οι δικαιούχοι να πάρουμε τον έλεγχο και την ιδιοκτησία τελικά της εταιρείας. Δυστυχώς,
αυτή η λύση δεν προκρίθηκε και οι άγονες αυτοκαταστροφικές αντιπαραθέσεις μας
(που δυστυχώς έφτασαν στη δημόσια σφαίρα) έγιναν αντικείμενο μικροπολιτικής
εκμετάλλευσης με τα γνωστά αποτελέσματα. Στην εποχή μας δεν υπάρχουν πολλά
περιθώρια για ψύχραιμες και μετριοπαθείς προσεγγίσεις. Κερδίζει αυτός που λέει
το ηχηρότερο «όχι», αν και τις συνέπειες τις υφίστανται όλοι.
Συνοπτικά πιστεύω πως
αν και είχαμε να κάνουμε με μία σαφώς νοσηρή κατάσταση, ήμασταν τελικά εμείς
που αποδειχτήκαμε κατώτεροι των περιστάσεων και το ηθικό δίδαγμα για μία ακόμα
φορά είναι πως διχασμένοι έχουμε μόνο να χάσουμε. Ευτυχώς, όμως, το ελληνικό
τραγούδι είναι ενωμένο τώρα. Η μάχη που κέρδισε δεν ήταν η μάχη κατά της «ΑΕΠΙ»
αλλά η μάχη με τον εαυτό του. Και απομένουν πολλές ακόμα μάχες να δώσουμε.
Είμαι πραγματικά χαρούμενος που επιτέλους ανοίγει ο διάλογος μεταξύ της «ΕΔΕΜ»
και της «ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ». Ελπίζω να είναι ειλικρινής, γόνιμος και σύντομα να
έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι εκπρόσωποι του
συγγενικού δικαιώματος τραγουδιστές, μουσικοί και παραγωγοί μουσικής έχουν (έχουμε)
βρει τον τρόπο και συνεργάζονται εδώ και αρκετά χρόνια υποδειγματικά και
αποδοτικά μέσα από μία κοινή ομπρέλα είσπραξης, τον «GEA». Αφού σε ένα αρκετά
σημαντικό ποσοστό είμαστε πρακτικά οι ίδιοι άνθρωποι, γιατί να μη βρούμε μεταξύ
μας ένα κοινό άξονα ανακουφίζοντας και την αγορά (τους χρήστες), αλλά και μειώνοντας
το κόστος λειτουργίας των οργανισμών μας; Τελικά πάλι εμείς, οι δικαιούχοι θα
ωφεληθούμε!
 |
| Από αριστερά: Στάθης Δρογώσης, Μανώλης Φάμελλος, Θάνος Μικρούτσικος, Νίκος Πορτοκάλογλου, Γιώργος Ανδρέου, από παλαιότερη συνάντηση των καλλιτεχνών του σωματείου ΜΕΤΡΟΝ. |
Ποια είναι τα κριτήρια για τη σωστή κατανομή των εσόδων από
τα πνευματικά δικαιώματα στους δημιουργούς;
Κάθε οργανισμός, μέσα
από την γενική του συνέλευση, καθορίζει τα κριτήρια αυτά βάσει του νόμου. Πάντα
υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και είναι πολύ δύσκολο να προσεγγίσεις κάτι που
να μοιάζει με αντικειμενικότητα και να αφήνει τους πάντες ικανοποιημένους.
Υπάρχουν πολλές σκηνές, τάσεις και υποκατηγορίες. Υπάρχουν
δημιουργοί/δικαιούχοι, τα έργα κι οι συμβολές των οποίων ‘παίζονται’
διαχρονικά, υπάρχουν κι άλλοι που ‘παίζονται’ μαζικά εποχικά, υπάρχουν
εκπρόσωποι διαφορετικών ειδών μουσικής, και ο καθένας έχει τη δική του (πάντα
σεβαστή) ερμηνεία, εντός ή εκτός εισαγωγικών, για το πώς θα πρέπει να
μοιράζονται τα χρήματα της διανομής.
Ακριβώς επειδή στη
συγκεκριμένη διαδικασία συναντιούνται άνθρωποι απ’ όλο το μουσικό στερέωμα, θα
πρέπει να υπάρχει μια διάθεση ειλικρινούς συναίνεσης, μια κουλτούρα
συμβιβασμού, σύγκλισης κι ένα στοιχειώδες κλίμα καλής γειτονίας αν όχι
ομοψυχίας. Και είναι μια μεγάλη ευκαιρία να μάθουμε να σεβόμαστε τη
διαφορετικότητα εδώ που ξαφνικά συναντιόμαστε με ανθρώπους που έχουν τελείως
διαφορετικές καταβολές από τις δικές μας. Το ενδεχόμενο να βρεθούμε όλοι
εναντίον όλων είναι πάντα ορατό. Είναι εύκολο να είμαστε «από δύο χωριά
χωριάτες», το δύσκολο είναι να καλύπτουμε με αμοιβαίες έντιμες παραχωρήσεις την
απόσταση που μας χωρίζει.
Υπάρχει αισιοδοξία για το μέλλον;
Το δικαίωμα έχει
απεγνωσμένα ανάγκη τους πρωταγωνιστές αλλά και τους αφανείς εργάτες κάθε
σκηνής, ειδικότερα από τη νέα γενιά. Θέλουμε την πείρα των «βετεράνων», αλλά
θέλουμε και τη ζωντάνια και τις νέες ιδέες όσων είναι πραγματικά ενεργοί. Έχω
έρθει επανειλημμένα σε επαφή με ανθρώπους με τελείως διαφορετική διαδρομή από
τη δική μας, νομίζοντας πως ανάμεσά μας υπάρχει μια άβυσσος. Και τελικά με
ντροπή συνειδητοποίησα πως δεν μας χωρίζει τίποτα απολύτως. Φτάνει να έχει
κάποιος κοινό νου και να μπορεί να αφήσει τον εγωισμό του, έστω και προσωρινά,
κατά μέρος. Στο Διοικητικό Συμβούλιο του οργανισμού μας, για παράδειγμα,
συνυπάρχουν ο Κωνσταντίνος Αργυρός και η Νατάσα Μποφίλιου, που ενώ είναι ή
μπορεί να μοιάζουν τελείως «διαφορετικοί», έχουν βρει μία γλώσσα κοινή, μια
γλώσσα της λογικής. Έχουν μάθει πως εδώ το προσωπικό καλό ή το ειδικό καλό
έρχεται ή περνάει πάντα μέσα από το κοινό, το γενικό καλό. Από το κοινό παρόν
μας, λοιπόν, αντλώ την αισιοδοξία μου για το μέλλον! Και το μεγαλύτερο όφελος;
Βρίσκοντας, επιτέλους, την άκρη μεταξύ μας, βρίσκουμε και περισσότερο χρόνο για
να κάνουμε αυτό που έχουμε διαλέξει πραγματικά. Να δοθούμε στη μουσική…
