Βιβλιοκριτική για το βιβλίο "Το Μυθιστόρημα της Eυρώπης - Μια συνοπτική ιστορία του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού μυθιστορήματος" του Κωστή Καλογρούλη

Συγγραφέας: Κωστής Καλογρούλης
Έτος έκδοσης: 2021
Σελ.: 352
Εκδόσεις: Δίαυλος

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Ο Χάρολντ Μπλουμ, ήταν ένας από τους επιφανείς καθηγητές λογοτεχνίας του σύγχρονου κόσμου. Με τρομακτική μνήμη και αναγνωστική διαύγεια διαμόρφωσε τον «Δυτικό Κανόνα», έναν ογκώδη τόμο 750 σελίδων, στον οποίο επιλέγει τους συγγραφείς εκείνους που θεωρεί ότι διαμορφώνουν τον κανόνα του δυτικού λογοτεχνικού κανόνα. Στους πρώτους των πρώτων συμπεριλάμβανε τον ‘Ομηρο, τον Δάντη, τον Θερβάντες και τον Σέξπιρ, ενώ είχε μέγα πάθος για τον ομοεθνή του ποιητή Ουόλτ Ουΐτμαν. Από τους δικούς μας προτιμούσε τους Καζαντζάκη, Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη και Ρίτσο.

Το βιβλίο αυτό, του διδάκτορα συγκριτικής λογοτεχνίας Κωστή Καλογρούλη, είναι μια συνοπτική Ιστορία του μεταπολεμικού Ευρωπαϊκού μυθιστορήματος. Είναι μια μικρότερη μελέτη από του Χάρολντ Μπλουμ, αλλά δεν παύει να είναι μια εξαιρετικά πρωτόγνωρη και κατατοπιστική εργασία για το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα.

Επιλέγει ο συγγραφέας τα μυθιστορήματα μετά 1945 επειδή η σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία προκύπτει άμεσα ή έμμεσα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Δηλαδή σε αυτό το βιβλίο παρουσιάζονται τα μυθιστορήματα των τελευταίων 75 χρόνων. Επειδή είναι δεκάδες χιλιάδες τα μυθιστορήματα και χιλιάδες οι συγγραφείς, επιλέγει ο συγγραφέας συγκεκριμένους συγγραφείς και έργα, τα οποία θεωρεί τόσο εξαιρετικής σημασίας και αξίας όσο και αντιπροσωπευτικά για την κάθε χώρα. Αναφέρεται σε μυθιστορήματα είκοσι ευρωπαϊκών χωρών τις οποίες έχει χωρίσει σε δέκα ενότητες. Το κριτήριο για τη σύνθεση κάθε ενότητας είναι η πολιτισμική και ιστορική εγγύτητα των χωρών.

Παραθέτουμε ορισμένες χώρες, τους συγγραφείς και τα βιβλία τους από το συγκεκριμένο τόμο:

Γιουγκοσλαβία. Ο θεμελιωτής του γιουγκοσλαβικού μυθιστορήματος είναι ο Ίβο Άντριτς (1892-1975), ο πρώτος και μοναδικός Γιουγκοσλάβος κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας. Περίφημο μυθιστόρημά του είναι το «Το Γεφύρι του Δρίνου». Το σημαντικότερο μοντερνιστικό μυθιστόρημα της πρώην Γιουγκοσλαβίας είναι αναμφίβολα «Ο Κύκλωπας» του Κροάτη Ράνκο Μαρίνκοβιτς (1913-2001). Ο Κύκλωπας ανήκει στην σπουδαία παράδοση των αστικών μυθιστορημάτων του μοντερνισμού. Το έτερο σπουδαίο μυθιστόρημα που εκδόθηκε το 1966 είναι «Ο Δερβίσης και ο Θάνατος» του Σερβοβόσνιου Μέσα Σελίμοβιτς (1910-1982). Άξιος απόγονος του Μπόρχες, του Ιταλο Καλβίνο, του Χούλιο Κορτάσαρ και του Ουμπέρτο Έκο είναι ο Σέρβος Μίλοραντ Πάβιτς (1929-2009) με το αξιόλογο μυθιστόρημά του «Το Λεξικό των Χαζάρων».

Τσεχοσλοβακία. Ο Μίλαν Κούντερα είναι ο γνωστότερος Τσέχος πεζογράφος και αναμφίβολα ένας από τους διασημότερους Ευρωπαίους συγγραφείς το τελευταίο τέταρτο του 20^ου αιώνα. Με το πιο γνωστό του έργο «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της Ύπαρξης». Άλλα έργα του είναι: το «Αστείο», «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» κ.α. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της ροπής προς το παράλογο και τη σατιρική διάθεση ήταν ο Μπόχουμιλ Χράμπαλ (1914-1997) με το πιο γνωστό του έργο «Υπηρέτησα τον Άγγλο Βασιλιά». Τέλος αξιόλογος συγγραφέας είναι ο Ιβάν Κλίμα με το έργο του «Έρωτας και σκουπίδια».

Γερμανία. Πατριάρχης του μοντέρνου αστικού μυθιστορήματος και κορυφαίος Γερμανός μυθιστοριογράφος του 20^ου αιώνα ήταν ο Τόμας Μαν με τα δύο απόλυτα αριστουργήματα το «Μαγικό βουνό» και «Δρ Φάουστους» . Αριστούργημα θα ήταν και οι «Εξομολογήσεις του απατεώνα Φέλιξ Κρουλ» (1954), που δεν ολοκληρώθηκε λόγω του θανάτου του συγγραφέα. Ο Χάινριχ Μπελ (1917-1985) σημαντικός Γερμανός μυθιστοριογράφος που του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1972, σπουδαίο του έργο είναι ο «Κλόουν». Το magnum opus του Γκύντερ Γκρας είναι το «Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» ένα τεράστιο έργο από κάθε άποψη: σε έκταση, σε εύρος, σε ποικιλομορφία, σε φιλοδοξία, σε τόλμη. Για αυτό το έργο του του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1999. Άλλα σπουδαία έργα του είναι τα δύο μέρη της τριλογίας του μαζί με το «Ταμπούρλο», «Γάτα και ποντίκι» κα «Σκυλίσια χρόνια». Ο Ζίγκφριντ Λεντς έγραψε το βιβλίο «Έκθεση Ιδεών» (1968), ενώ ο Βόλφγκανγκ Κέπεν (1906-1996) ένας μάλλον ξεχασμένος και υποτιμημένος σήμερα πεζογράφος του οποίου το έργο χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη ευαισθησία, βάθος και τόλμη. Το έργο του Κέπεν είναι η τριλογία με τον τίτλο «Τρολογία της αποτυχίας» που αποτελείται από τα «Περιστέρια στη Χλόη», « Το θερμοκήπιο» και «Θάνατος στη Ρώμη». Στο διάσημο βιβλίο «Η Χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ» του Χάινριχ Μπελ, στο οποίο η ομώνυμη πρωταγωνίστρια στοχοποιείται από Τύπο και αρχές λόγω της ερωτικής σχέσης με ένα τρομοκράτη. Ο Ούβε ΓιΤζόνσον (1934-1984) προσδίδει μια διαφορετική οπτική γωνία στο ακανθώδες ζήτημα της ερμηνείας της σύγχρονης γερμανικής Ιστορίας με το τετράτομο «Επέτειοι». Το εκδοτικό γεγονός της δεκαετίας του ΄80 στη Γερμανία είναι σίγουρα το «Άρωμα» του Πάτρικ Ζύσκιντ, ενώ στη δεκαετία του ενενήντα ξεχωρίζει το «Διαβάζοντας στη Χάνα» γραμμένο από τον νομικό Μπέρναρντ Σλινκ. Ο Γ.Γ.Σέμπαλντ άλλαξε όσο κανένας τη μορφή του μυθιστορήματος στο τέλος του 20^ου αιώνα. Τα τέσσερα μυθιστορήματά του αποτελούν ένα αμάλγαμα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, δοκιμιογραφίας, βιογραφίας και μυθοπλασίας. Στους «Ξεριζωμένους» (1992) θίγει για πρώτη φορά το ζήτημα του Ολοκαυτώματος και του βάρους του παρελθόντος, ακολουθούν τα έργα του «Αίσθημα Ιλίγγου» και «Δακτύλιοι του Χρόνου», αλλά το σημαντικότερο έργο του είναι το «Άουστερλιτζ» (2001).

Βέλγιο. Μεταμοντέρνο και πρωτοπόρο, αποσπασματικό και πειραματικό, τολμηρό και ασυμβίβαστο το μυθιστόρημα «Ο δρόμος με το παρεκκλήσι» του Λούις Πολ Μπουν (1912-1979) καταπιάνεται ταυτόχρονα με διάφορα ζητήματα : με τον ίδιο τον ρόλο του μυθιστορήματος στη μεταπολεμική Ευρώπη και τον τρόπο που καλείται να απεικονίσει την πραγματικότητα, με τη σύγχρονη Ιστορία του Βελγίου, την άνοδο και την πτώση των ιδεολογημάτων και πολιτικών θεωριών, ακόμα και την ίδια τη φλαμανδική γλώσσα με τους ιδιωματισμούς της. Όμως ο πιο αναγνωρίσιμος διεθνώς Φλαμανδός μυθιστοριογράφος και ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους συγγραφείς στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα είναι αναμφίβολα ο Ούγκο Κλάους (1929-2008). Σπουδαία του έργα είναι «Οι φήμες» και «Η θλίψη του Βελγίου». Το «Omega Minor» (2004) του Πάουλ Βεράχεν είναι ένα από τα λίγα σύγχρονα ευρωπαϊκά μυθιστορήματα που προσεγγίζουν τον μαξιμαλισμό, την εγκυκλοπαιδικότητα και την ψυχροπολεμική παράνοια σπουδαίων Αμερικανών μεταμοντερνιστών όπως ο Τόμας Πίνστον. Ο πιο γνωστός Βαλόνος συγγραφέας του 20^ου αιώνα είναι ο Ζορζ Σιμενόν, ο πιο παραγωγικός συγγραφέας που έγραψε σχεδόν 400 μυθιστορήματα!! Είναι γνωστός παγκοσμίως για τα αστυνομικά του μυθιστορήματα με τον επιθεωρητή Μαιγκρέ. Το «Ο άνθρωπος που έβλεπε τα τρένα να περνούν» του Σιμενόν έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα μυθιστορήματα σταθμούς στη λογοτεχνία του υπαρξισμού, μαζί με τον «Ξένο» του Καμύ και τη «Ναυτία» του Σατρ. Η Βαλόνος συγγραφέας που έγραψε τα κορυφαία ιστορικά μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί ποτέ: το «Ανδριανού Απομνημονεύματα» και η «Άβυσσος» είναι η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (1903-1987).

Πορτογαλία. Η φιγούρα που κυριαρχεί σχεδόν ολοκληρωτικά στην πορτογαλική λογοτεχνία, τα τελευταία τριάντα τουλάχιστον χρόνια είναι αυτή του νομπελίστα μυθιστοριογράφου και ποιητή Ζοσέ Σαραμάγκου (1922-2010). Έργα του είναι: «Περί τύφλωσης», «Όλα τα ονόματα» «Ιστορία της Πολιορκίας της Λισαβόνας», « Το Κατά Ιησού Ευαγγέλιο» κ.α. Ο Αντόνιο Λόμπο Αντούνιες είναι ο ιδανικός συγγραφέας για να μάθει κανείς τη σύγχρονη πορτογαλική ιστορία. Ο Γκονσάλο Τάβαρες είναι ο πιο προβεβλημένος εκπρόσωπος της νέας γενιάς των Πορτογάλων πεζογράφων το έργο του «Ιερουσαλήμ» είναι ένα έργο σχεδόν καφκικό, το οποίο προκαλεί αλληγορικές ερμηνείες.

Ισπανία. Ο μοναδικός μυθιστοριογράφος που ξεχώρισε στην Ισπανία τις δεκαετίες του ΄40 και του ΄50, τη βαθύτερη και πιο καταπιεστική περίοδο του φρανκικού καθεστώτος, ήταν ο μετέπειτα νομπελίστας και enfant terrible των ισπανικών γραμμάτων, Καμίλο Χοσέ Θέλα (1916-2002). Τα δύο μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν στο έργο του Θέλα είναι «Η οικογένεια του Πασκουάλ Ντουάρτε» και το αριστούργημά του «Η κυψέλη». Το πιο χαρακτηριστικό μυθιστόρημα-σύμβολο του αυτοεξόριστου Ισπανού διανοούμενου είναι τα «Στοιχεία Ταυτότητας (1966) του γεννημένου στη Βαρκελώνη Χουάν Γκοϊτισόλο. Ένας εκ των πλέον ιδιόμορφων καινοτόμων του ισπανικού μυθιστορήματος ήταν ο Χουάν Μπενέτ Γκοϊτία (1927-1993). Γνωστό του έργο είναι «Επιστροφή στη Ρεχιόν». Ένας αξιόλογος Ισπανός συγγραφέας είναι ο Εντουάρντο Μεντόσα και γνωστό του έργο το «Μυστήριο της στοιχειωμένης Κρύπτης». Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση στην ισπανική πεζογραφία των τελευταίων 25 ετών είναι Χαβιέ Μαρίας. Το έργο που τον έκανε πανευρωπαϊκά γνωστό είναι «Όλες οι ψυχές», γνωστή του είναι επίσης η τριλογία «Το πρόσωπό του Αύριο». Από τη δεκαετία του ΄90 κατέκτησε το αναγνωστικό κοινό σε πολλές δυτικές χώρες ο Ενρίκε Βίλα Μάτας. Αξιόλογα έργα του είναι: «Η Νόσο του Μοντανό» και «Δουβλινιάδα». Ο συγγραφέας που προσέγγισε τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο είναι ο Χαβιέ Θέρκας κυρίως με το εξαιρετικό βιβλίο του «Στρατιώτες της Σαλαμίνας». Ο επιφανέστερος Καταλανός συγγραφέας της γενιάς του είναι ο Ζάουμε Καμπρέ, που έγινε διεθνώς γνωστός με το μεγάλο σε έκταση και φιλοδοξία μυθιστόρημα « Confiteor». Το μυθιστόρημα του Φερνάντο Αραμπούχου «Η πατρίδα», ήταν εκδοτικό φαινόμενο στην Ισπανία και ένα έργο που έγινε δέκτης διθυραμβικών κριτικών, αγγίζει ευαίσθητες χορδές, ιδιαίτερα για τους Βάσκους αναγνώστες.

Ελλάδα. Ο μοναδικός Έλληνας πεζογράφος που έγινε πραγματικά αποδεκτός από το παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό ως σημαντικός συγγραφέας του 20^ου αιώνα είναι ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957). Διεθνείς επιτυχίες έκαναν τα έργα του «Ζορμπάς» και «Ο τελευταίος πειρασμός». Ήταν βασικός διεκδικητής του βραβείου Νόμπελ (τρεις διαφορετικές χρονιές) και υπονομεύτηκε από την ίδια την ελληνική κυβέρνηση και την εκκλησία, λόγω των θρησκευτικών και πολιτικών του απόψεων. «Οι ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα αποτελεί ένα έργο σταθμό στη νεοελληνική πεζογραφία. Σπουδαίο του έργο επίσης είναι «Η χαμένη Άνοιξη» (1976), που εκτυλίσσεται σε ένα εικοσαήμερο του Ιουλίου του 1965, στην Αθήνα του έντονου κοινωνικού αναβρασμού μετά τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα. Οι ρίζες του εμφυλίου κάνουν την εμφάνισή τους αισθητή σε ένα από τα σκοτεινότερα μυθιστορήματα της μεταπολεμικής ελληνικής πεζογραφίας: την «Πολιορκία» (1953) του Αλέξανδρου Κοτζιά. Μυθιστόρημα σταθμός για τη νεοελληνική πεζογραφία είναι αναντίρρητα το «Τρίτο στεφάνι» (1962) του Κώστα Ταχτσή (1927-1988). Το πιο επιτυχημένο διεθνώς ελληνικό μυθιστόρημα μετά τον Καζαντζάκη είναι σίγουρα το «Λάθος « (1965) του Αντώνη Σαμαράκη (1919-2003). Η κυκλοφορία του συνοδεύτηκε από διθυραμβικές κριτικές σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978), ο καλύτερος ίσως σύγχρονος Έλληνας μεταφραστής με περίφημες τις μεταφράσεις του από τα ρωσικά, έγραψε μόλις ένα μυθιστόρημα, «Το κιβώτιο» (1975), το οποίο όμως αρκεί και με το παραπάνω για να τον εντάξει στο πάνθεον των Ελλήνων πεζογράφων του 20^ου αιώνα. Η ιστορική τριλογία του Νίκου Θέμελη (1947-2011) «Αναζήτηση», «Ανατροπή» και «Αναλαμπή» είναι ενδεχομένως το ποιο επιτυχημένο εμπορικό έργο ελληνικής λογοτεχνίας με συνολικά αντίτυπα περίπου 700.000. «Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά» (1989) είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία της Ρέα Γαλανάκη, «Η Μικρά Αγγλία» (1999) της Ιωάννα Καρυστιάνη, «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους» (2001) της Ζυράννα Ζατέλη και «Η σκιά της πεταλούδας» του Ισίδωρου Ζουργού .

Προϊόν πολλών ετών έρευνας και συγγραφής, η μελέτη αυτή αποτελεί ιδανική εισαγωγή για όποιον επιθυμεί να εξερευνήσει το αχανές πεδίο του σύγχρονου ευρωπαϊκού μυθιστορήματος.

Πρόκειται για Αριστούργημα.

Ο Κωστής Καλογρούλης έκανε σπουδές συγκριτικής λογοτεχνίας και ιστορίας στα πανεπιστήμια UCL και Κεντ, ενώ είναι διδάκτορας συγκριτικής λογοτεχνίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου και δίδαξε στο τμήμα Αγγλικής και Αμερικανικής λογοτεχνίας της Φιλοσοφικής Σχολής. Εργάζεται ως κριτικός και μεταφραστής.