Οι Τέχνες σήμερα φιλοξενούν τον ποιητή Βασίλη Πη με αφορμή την έκδοση της έβδομης ποιητικής του συλλογής με τίτλο «Τα νησιά Ι, Ραψωδίες κλιματικής αλλαγής» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Βακχικόν».
Συνέντευξη στη Στέλλα Πετρίδου
Του αναγνώστη θα του σύστηνα την Ραψωδία Ψ, στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, η οποία μιλά για ένα δένδρο που στέκεται μόνο του στη βροχή κι όταν γίνεται μούσκεμα δεν φοβάται τις αστραπές, ούτε τις καραμπόλες κάτω απ’ τις ρίζες του. Ή, αν θέλει θα μπορούσε να περιπλανηθεί - γιατί η ποίηση είναι μια περιπλάνηση - στον χορό των θερμών κυμάτων, στην συμφωνία των πάγων, ή και στ’ άλογα της βροχής.
Για ποιο λόγο αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την ποίηση; Ποιο υπήρξε το βασικό ερέθισμα που καθόρισε την συγγραφική σας πορεία;
Γιατί η ποίηση είναι μια δυνατότητα έκφρασης, όπως μας λέει ο Μανόλης Αναγνωστάκης. «Άλλωστε η ποίηση δεν ορίζεται, αλλά μόνο αναγνωρίζεται. Αποτυπώνει τη βαθύτερη αυθεντικότητα, την εκστατική απορία, την απάντηση στο αναπάντητο. Γι΄ αυτό δεν είναι μόνο τέχνη, αλλά στάση ζωής» μας λέει ο Στρατής Πασχάλης στο βιβλίο του ‘‘Ποίηση σε μικρόψυχους καιρούς’’. Άλλωστε, μια από τις λειτουργίες της λογοτεχνίας, είναι να μας προκαλεί διαρκώς για νέες αναγνώσεις και στο πείσμα των καιρών, μας υποχρεώνει σε νέες στοχαστικές επεξεργασίες και εν τέλει σ’ έναν διαρκή διάλογο με μια πραγματικότητα που αλλάζει διαρκώς. Η ποίηση είναι φτιαγμένη για τα ανθρώπινα, τα οικεία, τα καθημερινά που γίνονται καθολικά και έχουν ισχύ σε κάθε εποχή, σε κάθε αιώνα, σε κάθε πλανήτη εκεί έξω. Είναι χάρτινα και ψηφιακά μνημεία σε αποθήκες βιβλιοπωλείων μνήμης, με απέραντους λογοτεχνικούς τόπους κι αυτοί οι τόποι με συναρπάζουν. Δεν μπορώ να θυμηθώ ποιο ήταν το ερέθισμα, αλλά θυμάμαι μικρός, όταν έβλεπα βιβλία, ειδικά με εικόνες, με τραβούσαν κοντά τους όπως η ήλιος έλκει τη γη και την παρασέρνει κάθε μέρα μαζί του. Σαν το συναίσθημα του Καββαδία όταν νύχτωνε κι έβλεπε τα καράβια, γράφει ότι «Όταν νύχτωνε και σφύριζαν τα καράβια, μ' έπιανε λύσσα».
Υπάρχουν κάποιοι ποιητές που αποτέλεσαν πρότυπο για εσάς μέχρι τώρα κι αν ναι μπορεί ο αναγνώστης να εντοπίσει στοιχεία τους στα δικά σας ποιήματα;
Φυσικά ήταν οι συγγραφείς που ενστικτωδώς είχα ορίσει και οι στίχοι τους, πριν κοιμηθώ μαζί τους είχαν οργώσει σαν χέρσο χωράφι την μνήμη μου και ήθελα να περάσω χρόνο μαζί τους. (Τ.Σ. Έλιοτ, Derek Walcott, Γ, Σεφέρης, Κ. Καβάφης, Ε. Πάουντ, Ο.Παζ, Φ. Πεσόα, Α. Γκίνσμπερκ, Ν. Καββαδίας κα).
Θεωρείτε πως στην Ελλάδα της σημερινής εποχής υπάρχει αναγνωστικό κοινό που να στηρίζει τις προσπάθειες των υπηρετών της ποίησης;
Αν το ένα τρίτο των Ελλήνων, δεν διαβάζει, σύμφωνα με τον καθηγητή Κοινωνιολογίας κο Νίκο Παναγιωτόπουλο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να γράφουμε. Η ανάγνωση είναι προϊόν κοινωνικών καθορισμών και όχι « προσωπικών κλίσεων», μα λέει ο καθηγητής. Πιστεύω ότι πάντα θα υπάρχει αναγνωστικό κοινό να υποστηρίξει την ποίηση – αν και στην Ελλάδα είναι μικρό – γιατί η λογοτεχνία δεν είναι μια φυγή από την πραγματικότητα, αλλά μια απόπειρα διείσδυσης στην πραγματικότητα. Αν αληθεύει ότι η ποίηση είναι η τέχνη που οδηγεί τον άνθρωπο στις πηγές της ζωής και του θαύματος, τότε έχει δίκιο ο Οδυσσέας Ελύτης όταν γράφει στα Ανοικτά Χαρτιά, πως η ποίηση είναι μια εξομολόγηση, ένα σκαλοπάτι πιο πάνω από την αντίληψη. Για τον Φερνάντο Πεσσόα, αυτόν τον πορτογάλο ποιητή με τους 63 περίπου ετερώνυμούς του η « ποίηση δεν είναι φιλοδοξία, αλλά τρόπος για να μένεις μόνος». Για τον Δανιήλ Χάρμς, εκπρόσωπο της ρωσικής πρωτοπορίας στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, « να γράφεις ποιήματα», λέει, «που αν τα πετάξεις στο παράθυρο, θα σπάσει το τζάμι». Σήμερα η ποίηση, νομίζω είναι μια ανάσα μπροστά στην κατάρρευση των βεβαιοτήτων, μπροστά στην απογοήτευση κι ενός αβέβαιου μέλλοντος με τις καμπάνες της κλιματικής αλλαγής ήδη να ηχούν. « Η ποίηση έχει τη ρίζα της στην ανθρώπινη ανάσα και τι θα γινόταν αν η πνοή μας λιγόστευε;», αναρωτιέται ο Γεώργιος Σεφέρης, ένα ερώτημα που ακούγεται επιτακτικότερο από ποτέ.
Από πού αντλείτε έμπνευση συνήθως για να γράψετε ένα ποίημα;
Δεν πιστεύω στην έμπνευση, αλλά στην ανάγνωση. Για μένα η ποίηση, είναι μια ιδέα είτε από την ανάγνωση, είτε από μια εμπειρία, είτε από κάτι στιγμιαίο που τράβηξε την προσοχή σου, αλλά είχες τις κατάλληλες κεραίες να το συλλάβεις. Θα μπορούσε να είναι σαν μια ωραία γυναίκα, όταν χορεύεις μαζί της. Έτσι κι αλλιώς είναι γένους Θηλυκού. Σαν ένας ερωτικός χορός Tango που δηλώνει μέσω του χορού έναν θλιμμένο έρωτα, ή η μοναξιά του ζεϊμπέκικου που εκφράζει μια ανεκπλήρωτη επιθυμία. Στην αρχή είναι όμορφη, τρυφερή, σαν λέει γλυκόλογα της αγάπης και της αιώνιας πίστης και λάμπουν μέσα σου οι αισθήσεις. Μετά έρχεται να σε τραβήξει απ’ τον γιακά για να σε αγκαλιάσει με δύναμη και να σε φιλήσει. Κι όταν βγάζει τα ρούχα της – οι αισθήσεις ακτινοβολούν.
Έχετε διανύσει μια αξιόλογη διαδρομή στο χώρο των ελληνικών γραμμάτων. Είστε ικανοποιημένος από όλα όσα έχετε καταφέρει μέχρι σήμερα;
Θεωρώ ότι άλλη αποστολή δεν έχει η ποίηση παρά μόνο την καλλιτεχνική δημιουργία. Άλλωστε η λογοτεχνία δεν κρίνει: καταγράφει: θέτει ερωτήματα χωρίς να περιμένει απαντήσεις. Δεν είναι δημόσιος κατήγορος ούτε όργανο απονομής δικαιοσύνης. Οι λέξεις είναι εν υπνώσει σ’ ένα κλειστό βιβλίο• είναι κεκοιμημένες ή βρίσκονται σε σκοτεινή νάρκη. Μόλις αντικρύσουν το βλέμμα του αναγνώστη, αρχίζουν να ξυπνούν, ζητώντας ανάσα, φως, ένα δυνατό καφέ και βόλτα στην πόλη, όρθιες σε σειρά με την ασπίδα στο χέρι τους. Σημασία άλλωστε δεν έχει το τέλος του ταξιδιού αλλά η μαγεία του ταξιδιού, μας παρότρυνε ο Αλεξανδρινός Κωνσταντίνος Καβάφης με την Ιθάκη του.
Παρόλο που και όλα τα βιβλία σας αποτελούν πνευματικά σας παιδιά, παίρνω το θάρρος να σας ρωτήσω αν τρέφετε ιδιαίτερη αδυναμία σε κάποιο από αυτά και γιατί.
Θα σας απαντήσω μ’ ένα ποίημα μου που δημοσίευσε το λογοτεχνικό περιοδικό «Ο Χάρτης» με το όνομα Βασίλης Καμβύσης, τον Δεκέμβριο του 2022, με τίτλο ‘‘Άνεμος σε βραχώδη νησιά’’, από το ανέκδοτο βιβλίο « Τα νησιά IV».
ΙV
ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΑ
Ήταν καλοκαίρι. Η μέρα έσβηνε σαν το
Λαχάνιασμα ενός μεσήλικα σε ανηφόρα
Ερχόταν σούρουπο∙ σκάφη φορτωμένα τουρίστες
Επέστρεφαν στο λιμάνι της Κω απ’ τα γύρω νησιά
Ένα πορτοκαλί κέλυφος - με τούφες από ροζ
Ηλιοβασίλεμα σκέπασε τον Μύλο
Απαλό αεράκι φύσηξε και τα κλαδιά
Της βουκαμβίλιας τινάχτηκαν
Ρίχνοντας τα φύλλα της πάνω
Στο βοτσαλωτό πάτωμα του Μύλου
Σαν νεκρά χρυσόψαρα
Έπινε τον καφέ του στο Bar
Ήταν ήσυχα σαν άδεια ξαπλώστρα σε παραλία
Ο Ήλιος βούλιαζε στη θάλασσα
Κάποια καλοκαιρινά απογεύματα το ποίημα
Θα βρει το δρόμο του προς τη θάλασσα
Όπως η νεογέννητη χελώνα.
Είναι χρέος του κάθε δημιουργού να μοιράζεται το έργο του όταν το ολοκληρώσει; Τι πιστεύετε; Εσείς στη προκειμένη περίπτωση, γιατί πήρατε την απόφαση να εκδώσετε το τελευταίο σας βιβλίο;
Η ποίηση δεν έχει την δύναμη της εικόνας, αλλά της λέξης, της φράσης που προκαλεί το συναίσθημα. Δηλώνει την ανάγκη της επικοινωνίας και να μοιραστεί κάποια πράγματα με τον άλλο. Νομίζω ότι η ποίηση χτίστηκε πάνω στην αισθητική της αναζήτησης για όσα όμορφα ειπώθηκαν ή δεν έχουν γραφτεί ακόμα. Οι λέξεις είναι σαν τις γυναίκες που πετάγονται στο φως βγαίνοντας απ’ την σκιά της πραγματικότητας. Θεωρώ ότι το ποιητικό έργο όταν ολοκληρωθεί, εγκαταλειφθεί από τον συγγραφέα μπορεί αν μοιραστεί, να επικοινωνήσει, να δηλώσει αυτήν την παρόρμηση όταν γράφτηκε και γιατί γράφτηκε.
Ας αναφερθούμε περισσότερο σ’ αυτό. Πρόκειται, λοιπόν, για μία ακόμα ποιητική συλλογή, που φέρει τον τίτλο «Τα νησιά Ι, Ραψωδίες κλιματικής αλλαγής» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Βακχικόν». Μιλήστε μας γι’ αυτήν.
Οι ραψωδίες αφηγούνται τα συμβάντα της κλιματικής αλλαγής και μιλούν για πράγματα καθημερινά, οικεία, που γίνονται όμως καθολικά και παγκόσμια. Οι ραψωδίες δηλώνουν όχι μόνο την άρνηση του συγγραφέα ν’ απολέσει την ανάσα του, αλλά και την πεποίθηση του για την συνεχιζόμενη λειτουργία της ποίησης, ως αναγκαίας ανθρώπινης πράξης, ή ως αναγκαίας ανάσας. Ήμαστε νεκροί και μπορούσαμε να ανασαίναμε δηλώνει ο PAUL CELAN σ’ ένα από τα πρώτα ποιήματα, μνημονεύοντας την νέκρα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Οι ραψωδίες είναι προειδο - ποιητικές φωνές για τη Γη, που οφείλουμε να συνυπάρξουμε με τα εκατομμύρια άλλα είδη που συμβιώνουν μαζί μας. Οι ραψωδίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά προειδοποιητικές λάμψεις φωτός, σ’ ένα νησί του αρχιπελάγους του Αιγαίου, από ένα φαροφύλακα συγγραφέα. Δεν μπορώ να φανταστώ καμία άλλη παρομοίωση ή μεταφορά. Οι ραψωδίες είχαν σχηματιστεί εδώ και χρόνια μέσα μου, συνέχεια διορθώνονταν και συμπληρώνονταν, ώστε να σχηματίσουν μια γλώσσα που με ικανοποιούσε, όπως το πρωινό φως του ήλιου, τόσες φορές ‘‘γρατσούνιζε’’, τις γρίλιες του παραθύρου μου, σχηματίζοντας στο γραφείο μου ορθές και πλάγιες γωνίες από ιμάντες φωτός, υποστηρίζοντας με πάθος όμως αυτό που λέει ο Seamus Heaney ότι η « ποίηση μπορεί να είναι μια λυτρωτική λειτουργία και το ίδιο ψευδαισθησιογόνα όσο ο έρωτας». ’Έτσι κι αλλιώς η ποίηση, μας λέει ο Τίτος Πατρίκιος είναι ένα στοίχημα, μια στις δέκα κερδίζεις, ή μια στις εκατό, ξεκινάει σαν αυτοβιογραφία του ποιητή και ολοκληρώνεται σαν αυτοβιογραφία του αναγνώστη.
Κάθε έξι ραψωδίες ακολουθούν δύο τραγούδια που υμνούν την ομορφιά της φύσης και της ζωής, εννοώντας το ελληνικό τραγούδι το οποίο έχει μια ιδιαίτερη μουσική φόρμα με τον σύντομο και ευθύβολο στίχο του. Και ο στίχος αυτός μέσα σε 3,5 περίπου μουσικά λεπτά της ώρας πρέπει ν’ αφηγηθεί μια ιστορία με μεγάλη οικονομία, να πει το ανείπωτο με συμπυκνωμένη ευφυΐα και να συγκινήσει. Και μπορώ να πω με σιγουριά ότι το ελληνικό τραγούδι έχει μεγάλη παράδοση και εκπληκτικά τραγούδια. Μοιάζουν με μικρές ελεγείες της χαράς και της λύπης, ή μικρές αποδράσεις, δημιουργώντας μαγεία στην έκφραση και στήνοντας παράλληλα την ιδανική ατμόσφαιρα και μοναδικά συναισθήματα. Ο Μίκης Θεοδωράκης λέει ότι τα τραγούδια είναι « ολοκληρωμένες μικρές ιστορίες με τα δικά τους πρόσωπα, σύμβολα και δράσεις».
Πώς προέκυψε ο τίτλος του βιβλίου σας;
Μου άρεσε αυτό το ‘‘Rhapsody’’, όπως γράφεται στην αγγλική γλώσσα και όταν παρατήρησα το καλοκαίρι στην Χώρα της Μυκόνου ότι ένα κρουαζιερόπλοιο λέγονταν ‘‘Rhapsody of the Seas ’’.
Θα υπάρξει και δεύτερο μέρος στη συνέχεια;
To αριθμητικό στοιχείο του τίτλου Τα Νησιά Ι σημαίνει ότι υπάρχουν ήδη τα προσχέδια για τα νησιά ΙΙΙ και ΙV.
Είναι εξομολογητικά τα ποιήματά σας;
Αυτό που επιδιώκω με τις ραψωδίες, είναι μια αληθινή γλώσσα, μια γλώσσα ευθύνης χωρίς να σημαίνει ότι θα προτιμούσα ένα κιγκλίδωμα μ’ ένα μικρό παράθυρο για να μιλήσω από το καφασωτό του εξομολογητηρίου. Δεν θέλω να εξομολογηθώ• θέλω να μιλήσω απευθείας σ’ ένα ελεύθερο πεδίο που μόνο η γλώσσα μπορεί να φτάσει, όσες εικόνες και αν μεταφέρει μαζί της. Άλλωστε στην εποχή της αποσπασματικότητας και της διαρκούς κατανάλωσης απόψεων, όπου η εμπειρία υποχωρεί μπρος στην πληροφορία, ο ποιητής βλέπει τον κόσμο σαν στιγμιότυπο, γιατί η « διαδικασία της ποίησης είναι διαδικασία ανασκαφής και αυτοανακάλυψης » όπως μας λέει ο ποιητής της Καραϊβικής Derek Walcott. « Η μέθοδος ανασκαφής και αυτοανακάλυψης είναι κάτι που ο κάθε ποιητής πρέπει να εφεύρει μόνος του και είναι αποκλειστικά για δική του χρήση».
Τι σας ενέπνευσε για να γράψετε τη συγκεκριμένη συλλογή;
Οι επιστήμονες είναι πλέον ξεκάθαροι πως η θερμοκρασία και το περιβάλλον επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία και ταυτόχρονα τονίζουν την ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων για την αντιμέτωπη δύο ιδιαίτερα επιβλαβών περιβαλλοντικών ζητημάτων: της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής. Η θερμική δυσφορία είναι μια από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όταν οι ειδικοί προειδοποιούν πως η κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι που θα συμβεί αύριο. Συμβαίνει τώρα. Και είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο πως η υγεία των ανθρώπων επηρεάζεται από το κλίμα.
Υπάρχουν μηνύματα τα οποία επιθυμείτε να περάσετε μέσω του βιβλίου σας αυτού;
Ραψωδία Ω απόσπασμα
Πάτα γενιά μαλακά στη Γη
Γιατί πατάς την, θάλασσά της
Πάτα
Όπως ο άνεμος χαράσσει τα πεύκα
Το φως χαράσσει το βουνό
Το ελάφι το δάσος
Η βροχή χαράσσει τ’ άλογα
Και το ψάρι, τη θάλασσα.
Το βιβλίο σας απευθύνεται αποκλειστικά σε ενήλικες ή μπορεί να αποτελέσει ανάγνωσμα και για το εφηβικό κοινό;
Περισσότερο για το εφηβικό κοινό, για την νέα γενιά αλλά και για κάθε γενιά.
Σχεδιάζετε κάποια παρουσίαση του βιβλίου σας το προσεχές διάστημα;
Ίσως εδώ στην Κω και τη Ρόδο. Στην Αθήνα θα ήθελα αλλά είναι απαγορευτικό για ένα συγγραφέα που ζει στην επαρχία και ειδικά στην μακρινή Κω. Μου είναι δύσκολο να οργανώσω από εδώ στην Αθήνα μια παρουσίαση και σε αυτό ο εκδοτικός οίκος δεν οργανώνει την παρουσίαση αλλά προτείνει το χώρο. Κάτι είναι κι αυτό.
Μια ευχή σας για το μέλλον;
Είθε οι θεοί της Υγείας και της Πανάκειας να είναι πάντα δίπλα στους ανθρώπους. Με τις ραψωδίες προσπάθησα να εκφράσω την αγωνία μιας ολόκληρης γενιάς, ανιχνεύοντας παράλληλα την μνήμη, ως αξεχώριστο τμήμα της ανθρώπινης ζωής. Η ποίηση ίσως να είναι μια πράξη καθυπόταξης της μνήμης, η απαλή γραφή ενός αδέξιου χεριού, ενώ «Η ποίηση μας δίνει την λεπτότητα κατανόησης της ζωής», γράφει ο Γιεβγένι Γεφτουσένκο, και εξυμνεί συμπληρώνω τις αξίες εκείνες που στηρίζουν την ανθρώπινη ζωή, σε κάθε νησί, χώρα, ήπειρο, σε κάθε πλανήτη εκεί έξω. Ίσως η τέχνη εφευρέθηκε από τον άνθρωπο για να μας δίνει νόημα ύπαρξης όταν βρισκόμαστε στο κενό των πραγμάτων, ίσως για να μας δείχνει πως να χαιρόμαστε τη ζωή. Ίσως μας δίνει κουράγιο και ελπίδα σ’ εποχές δύσκολες όπως η σημερινή, ν’ ανακαλύψουμε ξανά τη ζωή. Και να σκεφτούμε ότι ίσως, τα καλά πράγματα είναι ακόμα μπροστά μας. Άλλωστε το μυστικό της αναγέννησης είναι ν’ αναπτύσσεσαι παρά τις αντιξοότητες, γράφει ο Ρουτίλιος Κλαύδιος Ναματιανός στην Ιστορία της Λατινικής Λογοτεχνίας, των E.J KENNEY- W.V. CLAUSEN. Εκδόσεις Παπαδήμας, 1998.
Πριν κλείσουμε τη συζήτηση θα ήθελα να μας παραθέσετε ένα ποίημα από το βιβλίο σας.
ΡΑΨΩΔΙΑ Χ
Στην αρχή ο χρυσός λόγος των πραγμάτων
Πληρότητα συλλεγμένη με φως
Σου δίνει δύναμη πίσω να μην μείνεις
Ελευθερία που μοιάζει με κατανόηση
Την αυγή αυτήν πιάσε την με θέρμη
Τα χέρια σου είναι κρύα το πρωί
Στην αυγή βάλ’ τα να ζεσταθούν
Ανοίγοντάς τα με τρυφερότητα
Πόσο λυπάσαι που άφησες το φως να περάσει
Μέσα από τα μάτια σου και δεν το αποθήκευσες
Που άφησες τα χρόνια να γλιστρήσουν
Μέσα απ’ τις παλάμες σου
Ποιά πέλαγα θα βρεθούν να σε ζεστάνουν
Ποιά βράχια, ποιά νησιά να ξαποστάσεις
Πόσο ακριβή είναι η μυρωδιά του πεύκου
Κι αυτό το φως που χάραξε την πορεία του
Μέσα στο δάσος σαν στρατιώτης
Αφήνοντας ως καταπίστευμα την άνοιξη
Οι μέρες λιγόστεψαν, όπως το φως
Φωτεινές τροχιές της Γης γύρω από τον Ήλιο
Στιφρό πέτρωμα που άφησε πάνω σου
Όλη τη σκληράδα του καιρού, και πραγμάτων.
Κύριε Πη, σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συζήτηση και σας εύχομαι υγεία, ευημερία και έμπνευση.
Σας ευχαριστώ για τον χρόνο και τις ερωτήσεις.
Βιογραφικό:
O Βασίλης Ν. Πης γεννήθηκε στην Κω το 1963. Μετά τις ημιτελείς σπουδές του στην Ιταλία, επέστρεψε στην Ελλάδα κι εργάζεται στον Δήμο της Κω. Κείμενά του έχουν δημοσιευθεί στη «Βιβλιοθήκη» της εφημερίδας Ελευθεροτυπία, στη γαλλική εφημερίδα L’ Humanité, στην εφημερίδα Νέον Φως της ελληνικής κοινότητας Καΐρου, στα λογοτεχνικά περιοδικά Περίπλους, Έκφραση Λόγου και Τέχνης και Νησίδες, καθώς και στα ηλεκτρονικά περιοδικά Χάρτης, Ποιείν, Fractal, Staxtes, Lifo. Τα Νησιά Ι ‒ Ραψωδίες κλιματικής αλλαγής είναι η έβδομη ποιητική συλλογή του.
0 Σχόλια